Benedicte Maurseth: Å vera ingenting (2014)

Knut Hamre har lenge vore ein av dei aller gjevaste felespelarane i landet. Han er fødd i 1952, vaks opp i Folkedal, og har fått mykje heider: Han har vunne Landskappleiken sju gonger, og har fått mange andre prisar og utmerkingar. I 2017, tre år etter at denne boka kom ut, vart han utnemnt til kommandør av St. Olavs orden.

Han har lenge hatt elevar, slik skikken gjerne er i folkemusikkmiljøet. Benedicte Maurseth er ein av dei, og det sentrale i denne boka er tilhøvet mellom lærar og elev. Sjølvsagt handlar boka mykje om folkemusikk og speltradisjonane i Hardanger, men samtalane kjem heile tida tilbake til pedagogiske spørsmål. Korleis får du elevar til å ta ut heile potensialet sitt? Korleis balanserer ein kritikk og ros?

Hamre snakkar godt om slike emne, og han snakkar òg godt om mykje anna. Han fortel om dei tre læremeistrane sine, som er ein lokal felespelar (Anders Kjerland), ein litt meir fjern felespelar (Bjarne Herrefoss) og ein lokal diktar (Olav H. Hauge). At Hauge er med på den lista viser at boka også handlar om kunst og skaping av kunst. Dei to hadde jamlege møte dei siste tiåra Hauge levde, og skildringa av det siste møtet deira, dagen før Hauge døydde, er noko av det finaste i boka.

Guffen tilrår.

Dag Helleve, Ragnar Hovland og Per Olav Kaldestad: Vegen til Navan (1995)

Trioen bak denne boka har gjeve ut fleire reiseskildringar. Eg har lese to av dei før, og plukka med meg to til då eg var innom i Fjærland sist veke. Dette er den andre boka dei gav ut saman, og turen går til Irland.

Det tek liksom aldri heilt av. Aktivitetane deira er dei same dei stadene dei stoppar. Det handlar mykje om pub-besøk, der dei sjølvsagt drikk litt, dei kommenterer klientellet i puben (med hovudvekt på kvinnene), og dei skriv mykje om musikk. Nokre musikarar har dei intervjua, medan nokre får tekstane sine omsett. Dei vitjar òg nokre stader som kan knytast til kjende forfattarar, og også her kjem det gjerne nokre omsetjingar. Ved eitt høve bruker dei ein lengre tekst frå ein forfattar, noko Roddy Doyle skreiv om Jackie Charlton.

Det er litt ujamt. Nokre tekstar er fin, andre fengar langt mindre. Det kjem ikkje fram kven som har skrive kva, og dei omtalar òg kvarandre med dekknamne Doc, Mac og O. Det alle uansett kan semjast om er at dei hadde ein fin tur, og boka gav meg lyst til å vitja Irland ein gong.

Guffen er lunken.

Meir Helleve på kulturguffebloggen
Vegen til Molde (1986)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Langs kvar ein veg (1992)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Waterloo (1997)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Hadde eg berre ei elv så lang skulle føtene fly (2011)

Meir Hovland på kulturguffebloggen
Alltid fleire dagar (1979)
Vegen smal og porten trong (1981)
Sveve over vatna (1982)
Under snøen (1983)
Bussen til Peking (1984)
Professor Moreaus løyndom (1985)
Utanfor sesongen (1988)
Sjølvmord i skilpaddekafeen (1989)
Mercedes (1989)
Love Me Tender (1989)
Konspirasjonar (1990)
Paradis (1991)
Gjest Bårdsen døyr åleine ved Nilens breidd (1991)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Langs kvar ein veg (1992)
Over Bali og Hawaii (1992)
Eline og Julie tar ferja (1994)
Dr. Munks testamente (1996)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Waterloo (1997)
Halve sanninga (1997)
Åleine i Alpane (1999)
Psst! Kubanske notat (2000)
Ei vinterreise (2001)
Norske gleder (2002)
1964 (2006)
Fredlaus (2006)
Dr. Munks popleksikon (2008)
Kunsten å komme heim (2011)
Stille natt (2011)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Hadde eg berre ei elv så lang skulle føtene fly (2011)
Ragnar Hovland - 60 år i svevet (Bergen, 22.3.12)
Folgerø/Tokvam: Ler dei no, så har eg vunne. Eit møte med Ragnar Hovland (2012)
Frå Ragnar til alle (2013)
Om noko skulle skje (2016)
Litt betyr det no likevel (2019)

Meir Kaldestad på kulturguffebloggen

Helleve, Hovland, Kaldestad: Langs kvar ein veg (1992)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Waterloo (1997)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Hadde eg berre ei elv så lang skulle føtene fly (2011)

Magnhild Haalke: Allis sønn (1935)

Av og til vert ein gløymd roman henta fram att, og hausa opp av alt og alle. For nokre år sidan fekk Stoner av John Williams denne handsaminga, og var eit godt døme på ei bok som ikkje levde opp til hypen. Denne boka kom ut i 1935. Eg hadde korkje høyrt om bok eller forfattar, men slo til etter at ho fekk svært gode meldingar.

Dei meldingane fortener boka. Det er ei svært sterk skildring av ein gut som ikkje er heilt vanleg, og av ei mor som ikkje veit korleis ho skal ta seg av han.

Alli er mor til Elling, som er seks år ved inngangen til boka. Faren er sjømann, og det går seks eller sju år mellom kvar gong han er heime. Alli og Elling bur på ei øy, hjå svigerforeldra hennar, og dei går ikkje overeins i det heile. Dei forstår ikkje kvifor ho ikkje er strengare med Elling, som ikkje passar inn i det heile. Han hjelper ikkje til med arbeidet, han går berre og rimar i hovudet sitt, han er ein smule bortskjemd, og han kastar gjerne stein på folk når han vert sint. Han tek til på skulen på fastlandet, og det går ikkje så bra der heller. Faren kjem heim, Alli vert gravid på ny, og etter at Elling vert storebror vert forholdet mellom han og mora endå dårlegare.

Både Alli og Elling er glimrande skildra. Alli vil berre at alle skal ha det godt, men greier ikkje å gjera nokon til lags. Elling er av og til ei kunstnarsjel i heilt feil miljø, andre gonger er han berre ein forvirra gut. Utover i boka vert det tydelegare og tydelegare at han ikkje er mentalt stabil, og det får katastrofale fylgjer. Ei finfin bok, som absolutt fortener merksemda ho får.

Guffen tilrår.

Halldis Moren Vesaas: Sven Moren og heimen hans (1951)

Det finst sjølvsagt både gode og dårlege grunnar til at ei dotter skal skriva om far sin. Ho kjenner han langt betre enn ein annan biograf vil gjera, og vil difor kunna presentera han langt betre enn andre. Samstundes kan det henda at ho vert for positiv og for lite kritisk.

Viss me skil mellom forfattaren og privatpersonen Sven Moren, er det stor skilnad på korleis dei vert omtala. Privatpersonen får (stort sett) mykje ros. Han driv ein av storgardane i Trysil, men tek omsyn til og hjelper dei mindre velståande bøndene i nabolaget. Familiemedlemmane har det bra, og han har ein stor venekrins som han har stor kontakt med. Det einaste han får kritikk for er måten han møter arbeidarrørsla og dei organiserte i 1920- og 30-åra.

Forfattaren får derimot ofte så hatten passar. Han kunne skriva godt, skriv dottera, men jamt over arbeidde han for lite med bøkene, og sende dei frå seg før dei vart gode nok.

Boka vart skriven gode ti år etter at Moren døydde. Det står om mange sider ved livet hans, om storbonden og forfattaren, men òg om ungdomslagsmannen, om folketalaren, om norskdomsmannen, og om lokalpatrioten. Boka er ikkje altfor omfangsrik, utan at det gjer noko: Det kunne godt vore skrive mange fleire slike bøker.

Guffen tilrår.

Meir Vesaas på kulturguffebloggen
Tarjei Vesaas: Menneskebonn (1923)
Tarjei Vesaas: Sendemann Huskuld (1924)
Tarjei Vesaas: Guds bustader - (1925)
Tarjei Vesaas: Grindegard (1925)
Tarjei Vesaas: Grinde-kveld (1926)
Tarjei Vesaas: Dei svarte hestane (1928)
Tarjei Vesaas: Klokka i haugen (1929)
Tarjei Vesaas: Fars reise (1930)
Tarjei Vesaas: Sigrid Stallbrokk (1931)
Tarjei Vesaas: Dei ukjende mennene (1932)
Tarjei Vesaas: Sandeltreet (1933)
Tarjei Vesaas: Ultimatum (1934)
Tarjei Vesaas: Det store spelet (1934)
Tarjei Vesaas: Kvinnor ropar heim (1935)
Tarjei Vesaas: Leiret og hjulet (1936)
Tarjei Vesaas: Hjarta høyrer sine heimlandstonar (1938)
Tarjei Vesaas: Kimen (1940)
Tarjei Vesaas: Huset i mørkret (1945)
Tarjei Vesaas: Bleikeplassen (1946)
Ragnvald Skrede: Tarjei Vesaas (1947)
Tarjei Vesaas: Morgonvinden (1947)
Tarjei Vesaas: Tårnet (1948)
Tarjei Vesaas: Signalet (1950)
Tarjei Vesaas: Vindane (1952)
Tarjei Vesaas: 21 år (1953)
Tarjei Vesaas: Avskil med treet (1953)
Tarjei Vesaas: Vårnatt (1954)
Tarjei Vesaas: Fuglane (1957)
Tarjei Vesaas: Ein vakker dag (1959)
Tarjei Vesaas: Brannen (1961)
Tarjei Vesaas: Is-slottet (1963)
Tarjei Vesaas: Bruene (1966)
Halldis Moren Vesaas: Sett og levd (1967)
Fuglane (film, 1968)
Tarjei Vesaas: Båten om kvelden (1968)
Kenneth Chapman: Hovedlinjer i Tarjei Vesaas' diktning (1969)
Halldis Moren Vesaas: I Midtbøs bakkar (1974)
Halldis Moren Vesaas: Båten om dagen (1976)
Olav Vesaas: Tarjei Vesaas om seg sjølv (1985)
Is-slottet (film, 1987)
Olav Vesaas: Rolf Jacobsen - en stifinner i hverdagen (1994)
Olav Vesaas: Løynde land. Ei bok om Tarjei Vesaas (1995)
Ole Karlsen (red.): Klarøygd, med rolege drag (1996)
Over open avgrunn (film, 1997)
Olav Vesaas (red): Tarjei i tale (1997)
Olav Vesaas: A.O. Vinje. Ein tankens hærmann (2001)
Olav Vesaas: Å vera i livet. Ei bok om Halldis Moren Vesaas (2007)
Kimen (Det Norske Teatret, Oslo, 20.1.2018)
Fuglane (Riksteateret, Sogndal kulturhus, 21.3.2019)
Arne Vinje: Store spel. Soga om Vesås i verda (2020)
Fuglane (Det Norske Teatret, Oslo, 26.2.2022)
Fuglane (Det Vestnorske Teateret, Bergen, 5.4.2025)

Jon Gangdal og Arne O. Holm: Everest. Den tunge veien (1995)

Boka fortel om ein ekspedisjon til Mount Everest i 1994. Den gjekk ikkje heilt etter planen, og var ikkje heilt vellukka. Boka greier seg litt betre.

Slutten fyrst: Under arbeidet med å etablera leirar oppover fjellet vart fleire i ekspedisjonen tekne av eit snøras. Ein av dei miste livet, og etter nokre dagar vart dei attverande samde om å venda heim att.

Det er likevel ikkje berre det som gjer at ekspedisjonen ikkje kan reknast for mindre vellukka. Alt under planlegginga var det tydeleg at der var mykje misnøye, og ein av dei mest røynde klatrarane hoppa av alt før avreise. Undervegs mot base camp er det òg mykje misnøye, og det meste er retta mot leiaren for laget, Jon Gangdal. Kritikken han fekk ser i mange tilfelle ut til å vera fortent. Han har nok likevel lært mykje av dette sjølv, og har seinare vore på toppen av fem fjell over 8000 moh, og han var leiar på tre av desse ekspedisjonane.

Dei to forfattarane av boka vekslar på å skriva, og fortel ofte om det same. Holm er rammare i kritikken sin, og er òg den som skriv klart best av dei to. Gangdal vedgår ofte at han har gjort feil, men prøver av og til å glatta over den kritikken som måtte vera der. Denne vekslinga gjer at boka fengar, sjølv om den verkelege dramatikken samlar seg om dei sidene der raset vert omtala.

Guffen tilrår.

Meir om fjell på kulturguffebloggen
Alf B. Bryn: Tinder og banditter (1943)
Andreas Backer: Til fjells med Andreas Backer (1944)
Den norske himalayaekspedisjonen: Tirich Mir til topps (1950)
Tryggve B. Steen: Jo Gjende og hans samtid (1959)
Arvid Møller: Gjendine (1976)
Arvid Møller: Jotunkongen (1981)
Arvid Møller: Fjellfører i Jotunheimen (1982)
Ragnar Frislid: Gjende (1982)
Vera Henriksen (red.): Spiterstulen gjennom 150 år (1986)
Joe Simpson: Touching the Void (1988)
Jon Krakauer: Eiger Dreams (1990)
Jon Gangdal: Til topps på Mount Everest (1996)
Jon Krakauer: Into thin Air (1997)
Per Roger Lauritzen: Claus Heiberg. Veiviser i krig og fred (1999)
Reinhold Messner: All 14 Eight-Thousanders (1999)
Conrad Anker og David Roberts: The Lost Explorer (1999)
Greg Child: Over the Edge (2002)
Per Roger Lauritzen og Johan Christian Frøstrup: Fjellpionerer (2007)
Eivind Eidslott og Jørn H. Moen: Besseggen (2008)
Michael Kodas: High Crimes (2008)
Lars Monsen og Trond Strømdahl: Norge på langs (2009)
Graham Bowley: No Way Down (2010)
Jarle Trå: Livet i fjella (2010)
Henrik Svensen: Bergtatt (2011)
Peter Zuckerman og Amanda Padoan: Buried in the Sky (2012)
Arne Larsen: Storen (2014)
Alex Honnold og David Roberts: Alone on the wall (2015)
Mark Horrell: Seven Steps from Snowdon to Everest (2015)
Sigri Sandberg: Frykt og jubel i Jotunheimen (2015)
Everest (2015)
Anne-Mette Vibe: Therese Bertheau. Tindestigerske og lærerinde (2016)
Jan Aasgaard: Jotunheimen gjennom historien (2016)
Free Solo (2018)
Sveinung Engeland: Høyde over havet (2021)

O.E. Rølvaag: Their Fathers' God (1931)

Den tredje og siste boka i utvandrartrilogien til Rølvaag. Den fyrste boka, Giants in the Earth, er eit storverk, medan oppfylgjaren, Peder Victorious, er meir midt på treet. Denne boka plasserer seg ein stad mellom dei to, og er langt meir vellukka enn Peder Victorious.

Det handlar framleis mest om Peder Holm. Han har gifta seg med ei irsk kvinne, Susie, og det er samlivet deira det handlar mest om. Her er det ikkje berre velstand, og det meste skuldast at dei er fostra opp i to ulike religionar. Peder er mest som ein ateist å rekna, med Susie greier ikkje å fri seg frå katolisismen familien hennar høyrer til i. Far hennar er enkjemann. Når han skadar seg og treng tilsyn i fleire månader, flyttar ho attende til han, saman med ein tilnærma nyfødd gut. Dette er ikkje lett for nokre av dei, og Peder opplever det som om det er religionen som er grunnen til at kona hans ikkje bur saman med han lenger. Peder reknar seg som amerikanar, og meiner at alle bør leggja seg av det meste av det dei hadde med til det nye landet.

Rølvaag får godt fram korleis dei nye amerikanarane hadde ein delt lojalitet, og korleis dei norske og dei irske såg på dei andre som framande. Samstundes er det heile tida uklart kva som skjer med forholdet til Susie og Peder. Ho har ein sterk far, han har ei sterk mor, og begge desse lever slik dei var lærte opp til. Susie kan òg støtta seg på den katolske presten i området, ein prest Peder mislikar sterkt.

Guffen tilrår.

Meir utvandring på kulturguffebloggen
L.A. Stenholt: Knute Nelson (1896)
Johan Bojer: Vår egen stamme (1924)
Ole E. Rølvaag: Giants in the Earth (1927)
Ole E. Rølvaag: Peder Victorious (1929)
Hjalmar R. Holand: The Kensington Stone (1932)
Hjalmar R. Holand: My First Eighty Years (1957)
Erik Wahlgren: The Kensington Stone, a Mystery Solved (1958)
Alfred Hauge: Cleng Peerson. Hundevakt (1961)
Hjalmar R. Holand: A Pre-Columbian Crusade to America (1962)
Gudrun Hovde Gvåle: O.E. Rølvaag. Nordmann og amerikanar (1962)
Alfred Hauge: Gå vest - (1963)
Alfred Hauge: Cleng Peerson. Landkjenning (1964)
Alfred Hauge: Cleng Peerson. Ankerfeste (1965)
Theodore C. Blegen: The Kensington Rune Stone (1968)
Utvandrarna (1971)
Nybyggarna (1972)
Einar Haugen: Norsk i Amerika (1975)
Anders Buraas: De reiste ut (1982)
Lars Chr. Sande (red.): De som dro ut (1986)
Gjerde & Qualey: Norwegians in Minnesota (2002)
Sverre Mørkhagen: Farvel Norge (2008)
Garrison Keillor: Life among the Lutherans (2009)
Gotaas og Kvarsvik: Ørkenen Sur (2010)
Sverre Mørkhagen: Drømmen om Amerika (2012)
Sverre Mørkhagen: Det norske Amerika (2014)
Odd S. Lovoll: Across the Deep Blue Sea (2015)
David M. Krueger: Myths of the Rune Stone (2015)
Odd S. Lovoll: Two Homelands (2018)
Odd S. Lovoll: Colonel Hans C. Heg and the Norwegian American Experience (2023)

Jo Straube og Frode Grytten: Det norske biblioteket (2017)

Frode Grytten har samarbeidd med fleire fotografar dei siste åra. Denne gongen er det Jo Straube som fotograferer, og emnet er norske bibliotek. Resultatet er ei svært vellukka bok.

Bileta fyrst: Straube har vitja meir enn 200 bibliotek. Nokre er store, nokre er små. Nokre er nye, nokre er gamle. Nokre har fleire tilsette, andre har éin tilsett i ein svært låg stillingsprosent. Denne variasjonen kjem godt fram i bileta hans, som viser at det er tilnærma uråd å seia noko om korleis det norske biblioteket ser ut. Bileta er informative, tidvis morosame, av og til rørande. Det er brukarane og bygningane/romma som er viktigast - bøkene er ofte med, men dei er mindre viktige i desse bileta.

For Grytten, derimot, er bøkene det viktige. Han har tidlegare skrive godt om korleis han vaks opp på biblioteket i Odda, og det er eitt av emna han tek opp i innleiinga her. I resten av boka har han kortare tekstar, som rett som det er minner om tekstane i Vente på fuglen. I nokre av desse tekstane er det bøkene som tenkjer og handlar, andre tekstar handlar om brukarane.

Det er mange fulltreffarar blant bileta, og det er mange fulltreffarar blant tekstane. Boka er òg svært forseggjort, med god trykk, god formgjeving, og ein fin detalj til slutt: Presentasjonen av fotograf og forfattar kjem i ei lite lomme til sist i boka - røynde bibliotekbrukarar vil vita at i gamle dagar var det der lånekortet vart plassert.

Guffen tilrår.

Meir Grytten på guffekulturbloggen
Dans som en sommerfugl, stikk som en bie (1986)
Langdistansesvømmar (1990)
80 ° aust for Birdland (1993)
Meir enn regn (1995)
Bikubesong (1999)
Popsongar (2001)
Dublin (2002)

Flytande bjørn (2005)

Bikubegang (2005)
Rom ved havet, rom i byen (2007)

Hallo? (2008)

Norge og andre dikt (2009)
50/50 (2010)
Det norske huset (saman med Jens Hauge, 2010)
Dronninga er død (2010)
Saganatt (2011)
Bikubesong (Det Norske Teatret, 23.4.2013)
Brenn huset ned (2013) 
Vente på fuglen (2014)
Her er Harold (film, 2014)
Sånne som oss (2015)
17. mai Bergen (saman med sju fotografar, 2015)
Meter over havet (saman med Sune Eriksen, 2015)
Menn som ingen treng (2016)

Deilig er jorden (saman med Helge Skodvin, 2018)
Landet bortanfor landet. Område 51 (2019)

Garasjeland (2020)

Gut, jente, juni, juli (2021)
Inn frå regnet (Det Norske Teatret, 17.9.2002)
Den dagen Nils Vik døde (2023)