Hjalmar R. Holand: The Kensington Stone (1932)

I hovudoppgåva mi var eg så vidt innom Kensingtonsteinen. Denne steinen har ei runeinnskrift, vart funnen i Kensington i Minnesota i 1898, og teksten fortel om ein svensk/norsk ekspedisjon frå 1362. Eg brukte steinen som døme på ein heimlandsmyte, altså at svensk- og norskamerikanarar brukte steinen som prov på at dei var der fyrst, og at dei hadde ein spesiell rett til å vera i USA. Eg skreiv ein kronikk i BT om steinen, og kom inn i ein fascinerande avispolemikk med ein kar som var overtydd om at innskrifta var ekte. Ein dag eg tusla forbi bokhylla fann eg ut at eg ville friska opp att soga om steinen, og tek til med ei bok av ein annan som var overtydd om at innskrifta var ekte.

Holand skreiv fleire bøker, og dokumenterte mykje frå den tidlege perioden til norskamerikanarar. I arbeidet med ei bok om historia til dei norske settlementa fekk han høyra om Kensingtonsteinen. Han kjøpte (eller fekk) tak i steinen, og gjorde det han kunne for å overtyda andre om at innskrifta var ekte, og at teksten fortalde om ein verkeleg ekspedisjon. I denne boka, som er den fyrste han skreiv om steinen, samlar han argumenta sine.

Holand har ein litt uvanleg argumentasjonsmåte. Han verkar fullt klar over at det ikkje finst prov på at innskrifta er ekte, eller at ekspedisjonen vart gjennomført, men tek for seg punkt for punkt i eigne kapittel. Han sluttar gjerne kapitla med å seia at det han har skrive om så langt viser at dette kan vera sant. Når han kjem til neste kapittel, er det sant.

Steinen vart funnen av den svenskamerikanske bonden Olof Öhman. Han rydda skog på eigedomen sin, og fann steinen i røtene av eit tre. Teksten, som han ikkje greidde å tyda sjølv, fortel om åtte svenskar og 22 nordmenn som var stranda her. Ti menn var drepne, ti menn var att ved havet for å passa på skipa deira. Teksten slutta med "år 1362". Både språkbruk, ordval og runeteikn tyda på falskneri, men Holand prøver å overtyda lesaren om at det ikkje er det. Han koplar det saman med ein mogeleg ekspedisjon som var sendt ut frå Noreg i 1355, utan å ta omsyn til at så kort tid etter svartedauden var det neppe ekspedisjonar til utlandet som var høgast prioritert.

Det verkar som om Holand har ein klar agenda: Han vil ikkje undersøkja steinen og innskrifta for å sjå om det kan vera sant, han vil gjera det for å visa at det er sant. Han har svaret klart før han går i gang med drøftinga. Mot slutten av boka viklar han seg inn noko altfor rare greier. Fyrst viser han til funn av økser i jorda i Minnesota, økser som han meiner folk i ekspedisjonen kan ha hatt med seg. Deretter skriv han om borehol i steinane langs elva ekspedisjonen skal ha padla opp, og meiner at dette er hol dei laga for å fortøya båtane sine. Innskrifta fortel at om ein innsjø med to små skjer, Holand legg ut på leit etter denne sjøen. Han finn ein sjø med to skjer som så vidt stikk opp over vatnet, og legg då heilt vekk det han har skrive nokre sider tidlegare - at vatnet stod høgare i dette området på 1300-talet.

Det er ei merkeleg bok, men ho er òg fascinerande. Det er ei bok som mange les i fullt alvor, og boka vart eit utgangspunkt for den store debatten om steinen.

Guffen tilrår.

Meir utvandring på kulturguffebloggen
L.A. Stenholt: Knute Nelson (1896)
Johan Bojer: Vår egen stamme (1924)
Ole E. Rølvaag: Giants in the Earth (1927)
Ole E. Rølvaag: Peder Victorious (1929)
Ole E. Rølvaag: Their Fathers' God (1931)
Hjalmar R. Holand: My First Eighty Years (1957)
Erik Wahlgren: The Kensington Stone, a Mystery Solved (1958)
Alfred Hauge: Cleng Peerson. Hundevakt (1961)
Hjalmar R. Holand: A Pre-Columbian Crusade to America (1962)
Gudrun Hovde Gvåle: O.E. Rølvaag. Nordmann og amerikanar (1962)
Alfred Hauge: Gå vest - (1963)
Alfred Hauge: Cleng Peerson. Landkjenning (1964)
Alfred Hauge: Cleng Peerson. Ankerfeste (1965)
Theodore C. Blegen: The Kensington Rune Stone (1968)
Utvandrarna (1971)
Nybyggarna (1972)
Einar Haugen: Norsk i Amerika (1975)
Anders Buraas: De reiste ut (1982)
Lars Chr. Sande (red.): De som dro ut (1986)
Gjerde & Qualey: Norwegians in Minnesota (2002)
Sverre Mørkhagen: Farvel Norge (2008)
Garrison Keillor: Life among the Lutherans (2009)
Gotaas og Kvarsvik: Ørkenen Sur (2010)
Sverre Mørkhagen: Drømmen om Amerika (2012)
Sverre Mørkhagen: Det norske Amerika (2014)
Odd S. Lovoll: Across the Deep Blue Sea (2015)
David M. Krueger: Myths of the Rune Stone (2015)
Odd S. Lovoll: Two Homelands (2018)
Odd S. Lovoll: Colonel Hans C. Heg and the Norwegian American Experience (2023)