Radiohead (Royal Arena, København, 5.12.2025)

I 1992 høyrde eg mykje på radio. Det året gav Radiohead ut den fyrste singelen sin, "Creep". Songen irriterte meg, mest av alt. Tre år seinare såg eg R.E.M. i Oslo Spektrum. Radiohead var oppvarmingsband, men sidan heller ikkje dei to eg gjekk saman med var imponerte over "Creep", droppa me like godt oppvarmingsbandet. Eit par år seinare kjøpte eg OK Computer, deretter The Bends, og det gjekk opp for meg at det var ei kjempeblemme å ikkje få dei med seg. Begge dei to nemnde platene er framleis mellom dei platene eg set aller høgast. Og mykje av det dei har gitt ut seinare er òg råbra. Eg har stundom tenkt på at av alle banda eg ikkje har sett, men som framleis eksisterer, er Radiohead det bandet eg helst vil sjå.

Så då dei tidlegare i haust gjorde det kjent at dei skulle ut på turné for fyrste gong på sju år, med fire konsertar i fem europeiske byar, var det berre éin ting å gjera. Eg hadde flaks og fekk billett til ein av konsertane i København, og til alt hell valde eg fredagskonserten. Konsertane måndag og tysdag vart utsette, men denne gjekk etter planen. Og det passa jo godt å sjå dei på ein fredag. Eller On A Friday, for dei som er dårlege på halvgode referansar.

Det var ein fabelaktig konsert. Dei er eit fantastisk band, utan veike punkt. På denne turneen er dei forsterka med ein ekstra trommeslagar, og det einaste som kanskje kunne vore endra på konserten var noko meir trykk frå trommene. Lyden var elles finfin.

Scena deira stod midt i ein svær idrettshall, med publikum på alle sider. Bortsett frå dei to trommeslagarane stod dei andre fritt til å flytta seg rundt på scena, slik at alle fekk sitt. Rundt scena hang det videoskjermar ned frå taket - tidleg i konserten var dei senka så langt ned at me berre skimta musikarane bak skjermane, men etter kvart vart dei heiste opp. På skjermane vart det vist nærbilete av dei på scena.

Det var altså fabelaktig. Dei spelte songar frå alle platene sine, med unntak av debuten. Det er stor variasjon i songane - nokre er raske og intense, andre er langt rolegare. Etter den energiske "Myxomatosis" gjekk dei rett over i den rolege "No Surprises", og jubelbrølet som møtte opningsnotane på den songane gløymer eg neppe. Ein liknande ulik kombo opna dei sju ekstranummera - "Let Down" og "Weird Fishes/Arpeggi". 

For ein flott konsert. Dei seier at dei ikkje har hatt det moro på denne turneen, men dei har samstundes ingen konkrete planar om å gjera noko saman når turneen er over. Men viss dei gjer det, er eg klar igjen.

Guffen tilrår. 

Meir Radiohead på kulturguffebloggen
Meeting People Is Easy (1998)
Dai Griffiths: OK Computer (2004)
John Aizlewood: Radiohead. Life In A Glasshouse (2022)

Nils R. Ringdal: Vossaminne (2011)

Nils R. Ringdal vaks opp på Voss. Han har budd det meste av livet i Oslo, og i denne boka har han samla minne frå oppveksten. Det er ikkje ein samanhengande historie; boka er sett saman av korte episodar og hendingar.

Det er ikkje noko dårleg grep, og det er ikkje det som gjer at boka ikkje er spesielt vellukka. Det er heller historiene i seg sjølv. Dei er ikkje gode eller spesielle nok. Språket er godt, men historiene byggjer seg opp mot eit høgdepunkt som svært sjeldan kjem: Mange av dei sluttar med eit avsnitt på éi setning, men her manglar altså det slåande og gode sluttpoenget. 

Boka er illustrert av Ivar Kvåle.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Jo Bech-Karlsen: Bange anelser (1985)

I januar 1984 vart Arne Treholt arrestert, mistenkt for spionasje. Han hadde vore statssekretær, han hadde vore ambassaderåd i New York, og det siste året før han vart arrestert hadde han vore byråsjef i Utanriksdepartementet. Han vart arrestert på Fornebu, på veg til eit møte med ein KGB-agent i Wien. Sommaren 1985 vart han dømd til tjue års fengsel. 

Bech-Karlsen hadde dekt rettssaka for avisa Ny Tid. I denne boka skriv han om det han meiner er formelle feil og veike sider ved prosessen mot Treholt. Han skriv ikkje at han meiner at Treholt er uskuldig, men han meiner altså at alt ikkje var som det burde vera. Han er kritisk til rettsvesenet, men han er òg kritisk til media, som han meiner at kjøpte alt påtalemakta sa. Han meiner at det ikkje var nokon grunn til at rettssaka gjekk bak lukka dører. Han meiner at sjølv om mange av dokumenta han hadde med seg var hemmelegstempla, var dei slettes ikkje topphemmelege - dei var graderte langt nede på stigen. Han meiner at det er påfallande at alle dommarane og alle (?) i juryen sokna til den politiske høgresida, og at det såleis var fare for at juryen blanda partipolitikk inn i saka.

Det kan godt henda at han har nokre poeng. Men det kan òg henda at dei poenga ikkje var så viktige. Boka er lettlesen - det sprudlar aboslutt ikkje av språket hans, men han får poenga sine fram på ein grei måte.

Guffen er lunken. 

Andreas Bjørkum og Jarle Bondevik (red.): Djup fjord og høg himmel (1991)

Anders Ohnstad var ein markant lokalhistorikar. Han var fødd i Aurland i 1911, og etter å ha teke hovudfag i historie fekk han seg jobb i skuleverket. Lengst tid var han ved Voss landsgymnas, der han var lektor frå 1953 til 1979. I denne perioden hadde han permisjon i fem år for å skriva lokalsoga for Aurland, og etter at han pensjonerte seg var det mest Aurland han skreiv om. Men han tok òg føre seg den lokale vossa-historia, og var mellom anna den som drog i gang årboka Gamalt frå Voss, som har kome ut årleg frå 1969.  

Denne boka kom som eit festskrift til åttiårsdagen hans. Jarle Bondevik har ein fin biografisk artikkel om Ohnstad og har òg laga ein bibliografi. Andreas Bjørkum skriv om målbruken til Ohnstad. Resten av boka er tjue av dei mange artiklane Ohnstad skreiv.

Nokre artiklar er henta frå større årbøker, andre er aviser eller blad. Det viser att; det ser nok ut til at han har lagt meir arbeid i artiklane han har skrive for bøker. Nokre av desse er dei beste i boka, som artikkelen om kvar Kong Sverre gjekk, eller artikkelen om slekta til Per Sivle. Andre artiklar vert meir på det jamne, og det er ikkje alle emna hans som er like interessante. Av og til bommar han heilt - artikkelen "Skjemten - eit våpen i livsstriden" skal visa den gode replikkunsten, men døma hans på slåande replikkar er ikkje mykje å skryta av.

Guffen er lunken. 

Håvard Rem: Hank (2012)

Eg har aldri vore på konsert med Turboneger. Der er nokre godkjende songar på den eine plata eg kjøpte med dei, Acopalypse Dudes, men det var likevel noko teikneserie-aktig over bandet. Men, til liks med alle andre i Noreg - det var vanskeleg å ikkje verta kjend med bandet. Dei visste å bruka media, som ofte skreiv om dei. Og det var vel det som var grunnen til at eg kjøpte denne boka nyleg. 

Boka skriv uventa lite om Turboneger. Det overraska meg, men det er eit godt grep. Det er vokalisten, Hans-Erik Syvik Husby, denne boka handlar om. Om Turboneger står det mest om usemje om pengar, og om kor vanskeleg det var for Husby å halda seg nykter på turneane. Eller - han prøvde vel ikkje så veldig hardt.

Husby levde eit hardt liv. Han vaks opp i ein god familie i Nordland, men alt vart snudd på hovudet då mora døydde av brystkreft - det skjedde like godt på seksårsdagen til Husby. Det vart altfor mykje flytting, det vart altfor mange stemødrer, og det vart etter kvart altfor mykje dop. Husby er ei av kjeldene til boka, og han snakkar fritt om alt det dumme han har gjort. 

Etter at han vert rusfri vert livet hans betre, men samstundes mindre eigna for ein biografi. Han vert skodespelar, han held framleis konsertar, og han vart ein varm støttespelar for scientologi-kyrkja. I denne bolken kjem det nokre lange sitat frå talar han heldt, og her burde nok nokon ha kutta det ned litt. 

Husby er altså ei av kjeldene, men Rem har òg snakka med mange andre. Av og til flettar han informasjonen inn i teksten, av og til får teksten form av intervju, av og til får andre føra ordet gjennom eit heilt kapittel. Det er eit godt grep.

Guffen tilrår. 

Bugonia (2025)

Ein kan seia mykje bra om internett, men det er òg lett å seia noko mindre bra om det. Kven som helst kan publisera kva som helst, utan tanke på at enkle sjeler kan tru på det som står der. At nokre aviser framleis held seg med kommentarfelt er uforståeleg, sjølv om all svadaen som vert skrive der bleiknar mot mykje anna som finst på nettet.

Hovudpersonen i denne filmen, Teddy, har lese på nettet at det finst aliens på jordkloden. Dei vert kalla andromedanarar, og dei er her for å ta over kloden. Michelle Fuller, direktør i Auxolith, eit firma i nabolaget som lagar medikament, er til dømes ein slik andreomedanar, og saman med Don, syskenbarnet sitt, kidnappar Teddy Fuller. Ho er medvitslaus, og dei bind ho fast til ei seng i kjellaren. 

Teddy snakkar heile tida til Fuller som om ho er eit romvesen. Ho nektar sjølvsagt, men han gjev seg ikkje. Det får etter kvart tragiske resultat. 

Det er ein finfin film. Dei to som spelar Teddy og Fuller, Jesse Plemons og Emma Stone, er strålande kvar for seg, men ekstra gode når dei har scener saman. Filmen har godt tempo, gode og truverdige dialogar, og er smakfullt filma.

Guffen tilrår. 

Kjersti Annesdatter Skomsvold: Hun er levende (2025)

Tittelen på denne romanen fortel litt om kva Skomsvold vil få til: Ho skriv om si eiga oldemor, Elise, og ho bruker det vesle ho veit om livet hennar og skriv fram eit portrett av ho. Forfattaren dukkar ofte opp i teksten, ho minner om at ho ikkje kan vita om det var akkurat slik eller sånn dette skjedde. Slik er det jo, dette er jo ein roman. Og sjølv om det skulle vore sakprosa, er det jo ikkje slik at me veit om dei som levde for nokre generasjonar sidan. Og kvinnene veit me som regel endå mindre om - denne oldemora var fødd i 1880, og på den tida var det mennene som var dei synlege.

Elise var fødd i 1880. Ho var berre eit born då faren døydde. Kanskje var det ein av grunnane til at ho nokre år eldre, framleis skuleelev, knyter seg altfor tett opp til læraren sin. Ho var 17 år gamal då ho gifta seg, og romanen fortel om dei mange borna ho fekk. Nokre vaks opp, andre døydde tidleg. Kanskje dette var grunnen til at dei av etterkomarane som hugsar ho seier at ho var streng. 

Skomsvold fortel historia på ein fin og elegant måte. Planen hennar er å skriva liknande portrett av dei tre andre oldemødrene sine, og det er bøker eg ser fram til å lesa.

Guffen tilrår. 

Meir Skomsvold på kulturguffebloggen
Jo fortere jeg går, jo mindre er jeg (2009)
Monstermenneske (2012)
33 (2014)
Kjersti Annesdatter Skomsvold leser Aksel Sandemose (2017)
Barnet (2018)
Den andre forsvinninga (2019)
I dag jeg, i morgen du (2020)
Agnes natt og dag (2021)
Syke søster (2023)

Pat Gilbert: Passion is a Fashion. The Real Story of the Clash (2004)

På slutten av 70-åra, omtrent då eg oppdaga god musikk, var The Clash ei av gruppene eg høyrde mest på. Eg har ei kjensle av at det var omtrent rundt då London Calling kom ut, altså seint i 1979. Det var den tredje av fem plater dei gav ut, og det er framleis den mest vellukka. (Ja, eg veit at det kom ei sjette plate, men den er det jo ingen som reknar med.)

Denne boka fortel historia deira på ein glimrande måte. Gilbert har intervjua dei fire i bandet, men han har òg intervjua enormt mange andre. Han har full kontroll over det som skjer, han dreg liner til andre sjangrar og plater, og han vekslar mellom samtid og fortid. Når han introduserer dei fire i bandet skriv han fyrst om korleis dei har det no (altså i samtida), før han går tilbake til oppveksten deira. (Og ja, eg veit at det var fleire enn dei fire i bandet, men dei er det jo ingen som reknar med.)

Dei fire er like, men òg ulike. Joe Strummer er den ordrike, som vert ein slags ideolog. Mick Jones er komponisten og musikaren, som gradvis oppfører seg meir og meir som ei stjerne. Paul Simonon er han som med i bandet av di han såg bra ut, og som etter kvart vart ein habil bassist. Topper Headon er den usannsynleg gode trommeslagaren, som vart sparka av di han brukte for mykje dop, og som seinare sa at det han angra på var at han aldri fekk vist kor god trommeslagar han kunne vorte.

Guffen tilrår. 

Meir The Clash på kulturguffebloggen
Bob Gruen: The Clash (2002)
Marcus Gray: Route 19 revisited. The Clash and the making of London Calling (2011)
Frode Grytten: Brenn huset ned (2013)
Micajah Henley: Sandinista! (2024)

Bjørn Rongen: Toget over vidda (1956)

Dei siste månadene har eg brukt ein del tid på å rydda ut leilegheita etter ein slektning som døydde i sommar. Den fyrste delen av ryddinga gjekk eg gjennom bokhyllene hans, og det var ein relativt kjekk jobb: Han hadde svært mange gode bøker, og svært mange bøker eg kunne tenkja meg å lesa. Denne boka var ei av dei eg tok med meg. Rongen var frå Evanger, han var altså ein relativt lokal forfattar, og han er omtala i både Nynorsk litteraturhistorie og Norsk biografisk leksikon, så det var grunn til å tru at dette ville vera verdt bryet. Han brukte både bokmål og nynorsk i forfattarskapen sin; denne boka er skriven på bokmål.

Det var det ikkje. Boka hentar haldninga frå tida då det skulle byggjast jarnbane over Hardangervidda. Me møter mange av dei såkalla rallarane - dei som bygde Bergensbanen. Nokre av dei får større plass enn andre, kanskje spesielt Ivar Hagen og Johan Svenske. Begge har vore med nokre år, begge er kjende av mange, og begge er gode arbeidskarar. Begge har (eller får) ein kjærast, og begge er heiderskarar. Rundt dei vrimlar det av folk, som får større eller mindre plass i romanen. Svært få av desse, inkludert kjærastane til Ivar og Johan, er spanande personar.

Rongen bruker mykje tid på å skildra arbeidsmåtar og utfordringar dei møter på høgfjellet. Det kan nesten verka som om det har vore viktigare for han enn å skriva ei god bok. Det er ofte keisamt, det er ikkje mykje fart i språket, og det er ei bok det ikkje er lett å seia noko positivt om. Det er den fyrste boka i ein trilogi, men eg vert nesten overraska dersom eg finn ut at eg skal halda fram med del to og tre.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Trygve Bratteli: Fange i natt og tåke (1980)

Eg trur dette var den fyrste norske boka eg hugsar at vart omtalt som ein bestseljar - det vart selt bortimot 200 000 eksemplar av boka. For åtte år sidan kåra den faglitterære forfattarforeininga boka til den beste biografiske/sjølvbiografiske som er gjeven ut i Noreg. At boka selde mykje er forståeleg - Bratteli hadde nyleg vore ein rimeleg populær statsminister, og det var berre tjuefem år sidan den andre verdskrigen var over. At NFFO rangerte boka så høgt er derimot vanskeleg å skjøna.

Boka er ikkje nokon full sjølvbiografi. Bratteli skriv om dei tre åra frå juni 1942 til mai 1945. I juni 1942 vart han arrestert i Kristiansund, der han arbeidde som snikkar; i mai 1945 kom han attende til Noreg etter å ha vore fengsla i tre år. Dei to siste åra sat han i fleire tyske konsentrasjonsleirar, og det er dei skildringane som dekkjer det meste av boka.

Det er grusomme skildringar, sjølvsagt. Han skriv om korleis det tek forbausande kort tid før han (og dei andre fangane) vert vane med å sjå medfangar verta banka eller drepne. Han skriv om matmangel, og om dei mange samtalane om kva som skulle vera det fyrste måltidet dei åt etter freden. Han skriv om sjukdom. Han skriv om vener som døyr. Han skriv om valdelege tyskarar; han skriv om godhjerta tyskarar.

Og desse skildringane er viktige. Men samstundes er dei skrivne på ein rettfram og enkel måte. Det kan vera eit medvite verkemiddel; det kan vera at han vil ha fram kontrasten mellom det enkle språket og den ekstreme valden, men likevel: Det vert ei bok heilt på det jamne. Det hjelper ikkje at teksten har opplagte feil. Ein stad står det at Hitler hadde gebursdag på den franske nasjonaldagen. Og kor mange av dei norske fangane som overlevde opphaldet i Natzweiler har boka tre versjonar av. Ein stad står det at 267 av 504 overlevde. Ein annan stad står det at 238 av 504 overlevde. Og ein tredje stad står det at 240 av 500 overlevde.

Guffen er lunken.

Uli Hesse: Tor! (2003)

Ein av blurbane frampå denne boka seier at denne boka er without question the most entertaining historical football book ever written. Det er kloke ord. Det er underhaldande, men det er òg innsiktsfullt. Boka er kronologisk bygt opp, men måten Hesse disponerer kapitla på er eksemplarisk. Dei av oss som ikkje kjenner alle detaljane i historia frå før vert stadig overraska over uventa hendingar.

Der er mykje å ta av. Bundesliga vert i dag rekna som ein av dei fem store ligaane i Europa, men det var ikkje før i 1963 at Tyskland fekk ein nasjonal liga. Fram til dess var det fleire regionale ligaer, og så lenge Tyskland var delt i Aust og Vest var det sjølvsagt òg to ligaer. Hesse vekslar mellom å skriva om ligafotball og landslagsfotball, og noko av det som gjer forteljinga så god er at det vekslar mellom opp- og nedturar. 

Men Hesse har altså òg eit godt auge for dei fargerike personane og dei gode historiene. Han skriv om korleis Bayern München lenge har vore det minst populære klubblaget i Tyskland, på same måte som Manchester United har vore det i England. Dei to laga møttest i Meisterliga-finala i 1999, og Hesse fortel om ein annan journalist som såg kampen i ein fotball-pub i Berlin: Halvparten av dei som var der var engelske og heia på Bayern München; dei tyske som var der heia på Manchester United. Han fortel om då Stefan Effenberg vart overtalt til å gjera comeback på landslaget før VM i 1998. Han fekk med seg to kampar før han melde frå at dette gadd han ikkje likevel.

Boka har kome i fleire, oppdaterte utgåver: Den eg las var frå 2022.

Guffen tilrår.

Meir fotball på kulturguffebloggen
Odd Iversen og Odd Vanebo: Fotball er mitt liv (1975)
Andreas Hompland: Sogndal e laget (1982)
Jon Haaland: Tommy (1982)
Ola Chr. Nissen: Mini (1992)
Paul McGuigan og Paolo Hewitt: The Greatest Footballer You Never Saw (1997)
John Aizlewood: Playing At Home (1998)
David Peace: The Damned United (2006)
Jonathan Wilson: Inverting the Pyramid (2008)
Zlatan Ibrahimovic og David Lagercrantz: Jeg er Zlatan (2011)
Simon Kuper: The Football Men (2011)
Rob Smyth og Georgina Turner: Jumpers for Goalposts (2011)
Rob Smyth, Leif Eriksen, Mike Gibbons: Danish Dynamite (2014)
Rob Smyth og Scott Murray: And Gazza Misses the Final (2014)
Martin Fletcher: 56. The Story of the Bradford Fire (2015)
Diego Maradona (2019)
Steffen (2020)
Alfred Fidjestøl: Mine kamper (2020)
Nils Henrik Smith: 11 meter (2020)
Nils Henrik Smith: Entusiasme og raseri (2021)
Fever Pitch! The Rise of the Premier League, sesong 1 (2021)
Alt for Norge (2021)
FIFA Uncovered (2022)
Fever Pitch! The Rise of the Premier League, sesong 2 (2023)

Og litt Arsenal på kulturguffebloggen
The Gooner (1987-)
Nick Hornby: Fever Pitch (1992)
Fynn og Whitcher: Arsènal (2009)
Peter Storey: True Storey (2010)
Andrew Mangan (red.): So Paddy Got Up (2011)
Philippe Auclair: Thierry Henry. Lonely at the Top (2012)
Dennis Bergkamp: Stillness and Speed (2013)
Patrick Barclay: The Life and Times of Herbert Chapman (2014)
Mangan og Allen: Together (2014)
Fynn og Whitcher: Arsène and Arsenal (2014)
Amy Lawrence: Invincible (2014)
Tony Adams: Sober (2017)
Alan Smith: Heads Up (2018)
Amy Lawrence: 89 (2019)
Arsène Wenger: My life in Red and White (2020)
Arsène Wenger. Invincible (2021)

A-laget, sesong 2 (2025)

Dette er framleis ein fin serie, men denne sesongen var ikkje like bra som den fyrste. Det trur eg det er to grunnar til: Det er ikkje like nytt, noko av nyhendeverdien er vekke. Det er likevel viktigare at dei ikkje har like spanande gjestar denne gongen. Eg veit ikkje korleis utveljinga vert gjort, men til dei neste sesongane er det fint om ein ikkje tenkjer på å hanka inn dei største kjendisane.

Det er flott at Erling Braut Haaland, som truleg er den best kjende nordmannen i dag, tek seg tid til å vera med på dette, men det vert fort tydeleg at han ikkje har så mykje spanande å seia. Verre vert det når Sophie Elise dukkar opp - den episoden gjekk så mykje på tomgang at eg berre såg halvparten. Også episoden med oppdrettsarvingen Gustav Witzøe var relativt livlaus. 

Då er det langt meir interessant å sjå og høyra Chirag Patel (frå Karpe) og Atle Antonsen. Dei har historier å koma med, og her fungerer alt betre. 

Men dei verkelege stjernene er jo dei som intervjuar. Nokre er meir ekstroverte enn andre, men det osar likevel sjarm av dei aller fleste. 

Guffen er lunken. 

Mike Joyce: The Drums (2025)

The Smiths var det bandet eg høyrde mest på i 1980-åra, og er framleis det einaste bandet eg har reist eins ærend til England for å gå på konsert med. Entusiasmen for musikken deira dabba av utover 90-åra, og som alle andre fekk eg meir og meir avsmak for utspela til vokalisten Morrissey. Eg høyrer likevel av og til på dei, og svært mykje av det dei gjorde har halde seg bra.

Både Morrissey og gitaristen Johnny Marr har skrive sjølvbiografiske bøker. Denne boka er litt annleis - Joyce vel (grovt sett) å slutta med at bandet vert oppløyst. Han skriv at det er av di han vil leggja vekt på dei gode og positive minna, og det kan jo reknast som ei halvgod forklaring på kvifor han ikkje skriv noko meir enn ein fotnote om då han gjekk til søksmål mot Marr og Morrissey for å få utbetalt pengar han hadde krav på. Det fekk han. 

Også andre har skrive om historia til bandet, og det er nok det som er den største utfordringa til Joyce. Han kunne ha gjeve oss større innsikt i korleis det var å vera med i bandet, men han går aldri i djupna. Det aller meste av dette er altså kjent frå før. Det vert ikkje mykje betre av at han er ein middels skribent, og at dei halvgode anekdotane hans aldri vert noko meir enn halvgode anekdotar. 

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir The Smiths på kulturguffebloggen
Simon Goddard: Mozipedia (2009)
Frode Grytten: Dronninga er død (2010)
Tony Fletcher: A Light That Never Goes Out (2012)
Morrissey: Autobiography (2013)
Julie Hamill: 15 Minutes With You (2015)
Johnny Marr: Set the Boy Free (2016)

Espen Løkeland-Stai og Svenn Arne Lie: En nasjon av kjøtthuer (2012)

Alle meiner visst noko om norsk landbrukspolitikk. Bøndene får skulda for det meste, som til dømes altfor høge matprisar, sjølv om ein skal ha rimeleg store bind for augene for å tru på slike påstandar. Denne boka forklarar kva som er gale med mykje av det som vert sagt om landbruket i Noreg. Dei to forfattarane tek eit oppgjer med det dei omtalar som ni mytar og ei løgn om norsk landbrukspolitikk.

Mytene fortel at norske bønder har sugerøyr ned i statskassa. Bøndene har skulda for dei høge matprisane. Få og store bruk er betre enn mange små. Ei liberalisering av marknaden gjev oss betre mat og større mangfald. Me vert stadig meir sjølvforsynte med mat. Me er ein nasjon av kjøtthuer. Det finst ikkje nok mat. Norske bønder har skulda for at liv går tapt i Afrika. Landbrukspolitikken vår er utforma for å motverka tunge trendar. Og løgna er at det ikkje finst noko alternativ.

Kvart kapittel tek utgangspunkt i påstandar, ofte framsett av politikarar (på høgresida). Så viser forfattarane kvifor dei som har sett fram påstandane er heilt på viddene, og underbyggjer det dei skriv med gode kjelder og mange tabellar. Her er mykje skremmande - me et til dømes meir og meir kjøt, og den største auken gjeld fjørfe, der me et ekstremt mykje meir enn for nokre tiår sidan.

Det er ei faktaorientert bok, og ein kan ikkje venta at tekstane i slike bøker sprudlar av skriveglede og overskot. Likevel - boka hadde vore meir lesverdig dersom det hadde vore litt meir liv i skrivinga. 

Guffen er lunken. 

Kjell Askildsen: Et stort øde landskap (1991)

Dette er ei relativt tynn bok. På dei 80 sidene er her sju noveller, og ved inngangen til kvar novelle er det to blanke sider (der tittelen på novella står på den eine). Det er sjølvsagt ikkje nokon direkte samanheng mellom sidetal og leseglede, og i denne boka er lesegleda stor. Jamt over er novellene finfine.

Det er det fleire grunnar til. Ein av grunnane er at hovudpersonane, som vel alle er men litt opp i åra, er misnøgde med eit eller anna, slik det går fram av tittelen på ei av dei - "Johannes's oppløftende begravelse". Hovudpersonane ber òg på løyndomar, og det er slettes ikkje alltid me finn ut kva desse løyndomane handlar om. Det er stas, og det viser noko av storleiken til Askildsen - viss han ikkje treng å visa oss kva løyndomar dei ber på, gjer han det ikkje. 

Guffen tilrår.

Meir Askildsen på kulturguffebloggen
Alt som før (1994)
Alf van der Hagen: Kjell Askildsen. Et liv (2014)
Vennskapets pris (2015)

Siri Hustvedt: Yonder (1998)

Siri Hustvedt har vel skrive om lag like mange sakprosa-bøker som skjønnlitterære bøker. Dette er den fyrste essay-samlinga hennar, og jamt over er dette verdt å lesa.

Opningsessayet, "Yonder", er glimrande. Ho skriv mykje om eige liv, om liva til foreldra, og om livet til farfaren. Ho skriv om stadar, ho skriv om minne, og ho skriv om korleis det var/er å høyra heime i to ulike land. Farfaren fekk ein fin sum pengar frå ein norsk slektning i 1961 og brukte pengane på å reisa til Noreg og familiegarden Hustveit for fyrste gong. Han hadde høyrt mykje om staden og kjende seg godt igjen - my grandfather remembered what he had never seen. 

Nivået er òg høgt når ho skriv om Vermeeer-måleriet på framsida av boka, når ho skriv om The Great Gatsby, og når ho skriv om sex og samliv i "A Plea for Eros". Der er ho kritisk til ein ny regel ved Antioch College - all seksuell kontakt må vera etter samtykke. Ho meiner at dette vil ta vekk mykje av gleda og det spontane ved sex.

Dei to siste essaya fenga meg mindre. I det eine skriv ho om Our Mutual Friend, den siste romanen til Charles Dickens, ein roman ho tok doktorgraden på. Dette essayet vert for omstendeleg, sjølv om det kan henda at det er meir spanande for dei som har lese romanen. Sluttessayet handlar om stilleben-måleri gjennom historia.

Guffen tilrår.

Meir Hustvedt på kulturguffebloggen
The Blindfold (1992)
The Enchantment of Lily Dahl (1996)
What I Loved (2003)
The Sorrows of an American (2008)
The Summer Without Men (2011)
Paul Auster og Siri Hustvedt (Bergen, 2.2.13)
The Blazing World (2014)
Memories of the Future (2019)

Kjell Aukrust: Simen. Muntre historier (1958)

Dette var debutboka til Kjell Aukrust, og det var ein sals-suksess av dimensjonar. I fylgje Norsk biografisk leksikon vart meir enn 100 000 eksemplar selde i løpet av nokre veker. Det utrulege er ikkje det høge salet, det utrulege er at det er ei debutbok. Aukrust hadde teikna og skrive mykje, men han verkar så stilsikker og trygg på seg sjølv, både i ord og bilete, at ein kunne tru at dette var arbeidet til ein langt meir røynd kunstnar.

Det er barndomsminne frå Alvdal, bygda der Aukrust vaks opp. Det er mykje nostalgi i det heile, det handlar om ei enkel verd der ein knapt nok hadde meir moro enn det ein laga sjølv. Og då passa det jo godt at dei tre sentrale personane - forteljaren, bror hans, og Simen - har ein fantasi langt utover det vanlege.

Minst like viktig er det at Aukrust har ein fantasi langt utover det vanlege. Det kan godt henda at nokre eller alle av forteljingane er inspirerte av verkelege hendingar, men gode forteljingar skal òg forteljast godt. Aukrust er ein stor skribent, der han med få ord får sagt svært mykje. Han hadde ei eiga evne til å finna det originale, men likevel heilt rette, adjektivet. Det er mange knappe setningar. Og alle historiene har teikningar, som jo òg er suverene. 

Guffen tilrår. 

Meir Aukrust på kulturguffebloggen
Ingjald Hoel: Slik var'n Kjell (1974)
Slipp ham inn! (1979)
Flåklypa Tidende 1-3 (2009)
Sigmund Løvåsen: Kjell Aukrust. En biografi (2020)
Aukrust - Gud velsigne vår herre (2020)

Francis Bull: 13 taler på Grini (1945)

Francis Bull var professor i litteratur. Han var òg styremedlem i Nationaltheatret, og det skal ha vore grunnen til at han i 1941 vart arrestert av dei tyske okkupantane. Han sat i fangeleiren Grini i godt og vel tre år. Her fekk han ei sentral rolle mellom dei innsette, og han heldt mellom anna mange foredrag og talar. Han tala heile tida utan manuskript, men han skriv at han etter at han var sluppe fri rekonstruerte han talane/foredraga etter minnet. Her er 13 av dei samla. 

I føreordet skriv han òg at han skreiv manuset då han sat på Grini, i eit rom der tyskarane så godt som aldri kom. Det kom likevel ein brutal tyskar inn då manuskriptet var så godt som ferdig, og Bull vart avhøyrt om dette. Det verkar som om dei som avhøyrde han respekterte at han var vitskapsmann, og at han difor hadde behov for å få tankane sine ned på papiret, men dei meinte at det han tala om var altfor politisk, med motstand mot tyskarane. Bull forsvarte seg, og greidde å vri seg unna.

Det verkar rart, i alle fall viss det er fullt samsvar mellom manuskriptet han skreiv på Grini, og manuskriptet han laga etter at han var fri. I dei fleste talane skriv han om forfattarar og litterære verk, og det er ikkje vanskeleg å sjå at han har valt ut dikt og diktarar som var spesielt aktuelle under krigen. Det handlar mest om dei gamle gudane, han skriv til dømes om Bjørnson, Ibsen og Holberg. Han skriv til dømes om det han kallar fedrelandssongane til Bjørnson, og det må ha vore eit farleg tema. Endå meir risikabelt må det ha vore å snakka om Wergeland og diktsamlingane Jøden og Jødinden, der han refererer korleis Wergeland kjempa for at jødar skulle få koma inn i Noreg.

Det er fine talar, og det er fint å tenkja på at dei vart haldne i ein fangeleir. Det er nærliggjande å tru at mange av dei som høyrde på ikkje hadde stor kjennskap til det og dei Bull snakka om, men dei som høyrde på fekk likevel eit døme på den krafta som kan liggja i litteraturen.

Guffen tilrår.

Dag Johan Haugerud: Sjelesorg (2025)

For å opna med det opplagte: Dag Johan Haugerud er produktiv. Han vekslar mellom film og bøker, sjølv om han ikkje vekslar alt for ofte: Sidan sist han gav ut ein roman har han regissert fem filmar. Han skriv òg manus til desse filmane, og filmane hans vert vanlegvis drivne fram av gode dialogar. Slik er det òg med denne boka - kanskje det var tenkt som eit filmmanus, kanskje romanskrivinga hans er prega av filmskrivinga, kanskje det berre vart slik.

Hovudpersonen, Thomas, arbeider som diakon. Han studerte teologi, sjølv om han ikkje er kristen. Dette er jo eit fint utgangspunkt for samtalar - han møter jamleg prestar og andre som har eit anna livssyn enn han, og som av og til undrar seg over at han arbeider der han gjer. For han er det viktig å vera nokon som kan hjelpa andre, og etter kvart får han òg ei slik rolle i forholdet til ein mann han møter og vert forelska i. Dei kjenslene har nok den andre mannen òg, men det vert likevel aldri noko seriøst mellom dei.

Det er ei fin bok. I samtalane vert viktige tema drøfta, og både Thomas og dei andre sine meiningar vert utfordra. 

Guffen tilrår. 

Meir Haugerud på kulturguffebloggen
Den som er veldig sterk, må også være veldig snill (roman, 2002)
Thomas Hylland Eriksen og origamijenta (film, 2005)
Hva jeg betyr (roman, 2011)
Som du ser meg (film, 2012)
Enkle atonale stykker for barn (roman, 2016)
Barn (film, 2019)
Lyset fra sjokoladefabrikken (film, 2020)
Drømmer (film, 2024)
Kjærlighet (film 2024)
Sex (film, 2024)

Per Petterson: Du er hjemme nå (2025)

Det handlar om kjærleik, det handlar om å lura på om du gjer dei rette vala, det handlar om tilfeldige møte, det handlar om korleis ein mann er ein mann, og det handlar om mykje anna. Romanen er finfin, og eit nytt døme på at Petterson er ein av dei beste.

Kasper er forfattar. Han bur på landet, litt utanfor Oslo. Han er gamal nok til at han kan sjå tilbake på livet sitt og fundera på kva han gjorde rett og gale. Mykje av romanen krinsar rundt den gongen han gjekk inn i eit forhold til Signe, ei av dei beste veninnene til kona hans. Gjorde han det rette? Han verkar usikker, der han sit igjen utan nokon av dei. Han saknar òg ein annan person, bussjåføren som alltid køyrde den siste kveldsruta heim frå Oslo. Dei får eit varmt forhold, heilt til sjåføren ikkje er der meir.

I botnen ligg dette med mannsroller. Det kjem kanskje tydelegast fram i den fine opningsscena, der Kasper ein kveld køyrer på eit rådyr. Rådyret overlever. Kasper veit ikkje kva han skal gjera, og det vert verre då ein annan mann som har stoppa foreslår at han skal henta eit skytevåpen han har i bilen. 

Guffen tilrår. 

Meir Petterson på kulturguffebloggen
Aske i munnen, sand i skoa (1987)
Ekkoland (1989)
Det er greit for meg (1992)
Til Sibir (1996)
I kjølvannet (2000)
Ut og stjæle hester (2003)
Månen over Porten (2004)
Jeg forbanner tidens elv (2008)
Jeg nekter (2012)
Menn i min situasjon (2018)
Ut og stjæle hester (film, 2019)
Mitt Abruzzo (2021)

Kanaan & Ævestaden (Ungdomshallen, Voss, 25.10.25)

Eg har aldri vore spesielt oppteken av Osafestivalen, og eg har vel knapt vore på nokre av konsertane deira. Denne freista likevel stort. Kanaan er jo eit bra band, og det var spanande både å sjå dei live, og å sjå korleis dei passa saman med eit folkemusikkband.

Det viste seg at det gjekk heilt fint. Det vart ein konsert med stor variasjon, der me var innom heile spennet mellom roleg folkemusikk og litt tyngre rock. Det spelar òg inn at det var rimeleg uformelt, dei på scena smilte og lo og hadde det kjekt. Banda utfyller kvarandre godt, der dei tre i Kanaan held seg til bass, gitar og trommer, medan dei tre i Ævestaden vekslar meir mellom instrumenta.

Så det vart ein fin konsert. På veg ut slo det meg likevel at det hadde vore stas å vera på ein rein Kanaan-konsert, der dei (truleg) trykkjer endå meir på.

Guffen tilrår. 

Øystein Hellesøe Brekke: Knut Alvssons krig (2016)

Mellomalderen er ikkje den perioden eg kjenner best til. Denne boka viser indirekte ein av grunnane til det - det finst eit relativt lågt tal skriftlege kjelder som kan gje oss meir innsyn i det som hende. Det er i alle fall tilfelle med denne boka. Ho handlar om den norske riddaren Knut Alvsson. Me veit nok om han til å sjå at han kunne ha vorte ein svært viktig person, men likevel er det mange hol i kjeldene. 

Me er i åra rundt 1500. Danskekongen skal eigentleg gje viktige stillingar i Noreg til nordmenn, men det gjer han ikkje. Det vert murra i gangane, og også i Sverige er det motstand mot kong Hans. Knut Alvsson allierer seg med utvalde svenskar og går etter kvart til krig mot Hans. Alvsson får med seg mange nordmenn, men ikkje så mange som han gjerne skulle hatt. Opprøret får ein brå stopp i 1502, då Alvsson vert drepen under eller rett etter eit møte med Henrik Krummedike.

Brekke fortel historia godt, og er open om at nokre gonger er det rein gissing han presenterer. Mange gonger fortel kjeldene minimalt om kvar Alvsson var, og då skriv sjølvsagt Brekke det. Samstundes er det ikkje den livlegaste boka eg har lese, og for ein som altså er sånn middels interessert i mellomalderen, tek det ikkje heilt av.

Guffen er lunken. 

Terje Eggum: Tvers gjennom fylket. Fjærland sin lange vegkamp (2025)

Eg er gamal nok til å interessa meg for lokalhistorie. Det er rett nok den lokale lokalhistoria som interesserer mest, men også lokalhistorie frå andre område kan interessera. Denne boka handlar om korleis folk i og rundt Fjærland kjempa for å verta knytt til vegnettet. 

Det som kanskje gjorde at eg fann boka interessant er at eg har køyrt gjennom Fjærland mange gonger. Eg stoppar ofte, og viss ungane er med høyrer det med til det daglege programmet at eg snakkar om korleis Fjærland lenge var relativt isolert. Slik var det fyrste gong eg var her - då kom eg med den siste ferja frå Hella og overnatta i sovepose bak Bremuseet. 

Eggum fortel om ein lang kamp. Løyvingar til veg vaks ikkje på tre tidlegare heller. Me får lesa om alle framlegg som har vore oppe, frå planane om jernbane i 1920-åra til dei mange ulike vegløysingane. Lenge var det snakk om å byggja veg langs fjorden, anten på austsida eller vestsida. Det var kamp om midlane også i fylket, og det tok lang tid før det vart noko av vegane. Tunnelen nordover til Lunde opna i 1986; vegen sørover mot Sogndal vart opna i 1994. 

Eggum fortel historia godt, sjølv om det av og til vert for mange detaljar. Det hadde nok vore betre flyt i boka dersom han hadde komprimert nokre av kapitla. Han skal derimot ha stor pluss for bileta - alle held ikkje like god teknisk kvalitet, men dei er jamt over svært informative.

Guffen tilrår. 

Eivind Trædal: Hvorfor ytre høyre vinner debatten (2018)

Fram til ho der frå Generasjonspartiet dreit seg ut på Dagsnytt atten i haust, hadde vel Trædal ein slags rekord for å vera sint i det programmet. I 2018 vart han invitert til å diskutera tilstanden der og då. Han visste at Hans Rustad frå Document skulle vera med; rett før sending oppdaga han òg at Helge Lurås frå Resett var invitert. Han var irritert, litt av di han ikkje var informert, men òg av di NRK tok på dei med silkehanskar.

Denne boka handlar om korleis luringane på ytre høgre oppfører seg i debattar. Han skriv mykje om både Document og Resett, og undrar seg litt over at dei to (og Human Rights Service) har fått så pass stor plass, relativt kort tid etter Utøya. Han ser på kva verkemiddel dei bruker, til dømes korleis dei svært ofte spelar ut ytringsfridom-kortet når dei vert motsagt. Han skriv om hundefløyte-argument. Han skriv om den frykta meir moderate politikarar har for å ta tak i dette griseriet. Han skriv om korleis dette er trekk me ser over store delar av den vestlege verda. Boka vart skriven i den fyrste presidentperioden til Trump. No er han inne i den andre perioden sin, og det er ikkje akkurat vorte mindre stovereint å vera høgreekstrem i USA.

Det er ei god og interessant bok. Undertittelen på boka, og hvordan vi kan stoppe dem, viser til at Trædal kjem med nokre tips til korleis dei høgreekstreme kan møtast i debattar. Kortversjonen er at me ikkje må vera redda for å ta kampen.

Guffen tilrår. 

Trango. Et ønske om å leve sterkt (2025)

I Pakistan ligg Trango-massivet, eit område med fire markante toppar, der fleire av dei høge fjellveggane er tilnærma loddrette. For mange år sidan overnatta eg ofte hjå Lars i Bergen, og boka Trango. Triumf og tragedie av Stein P. Aasheim var ei bok eg bladde ofte i. Fjella var avsindig vakre, og sjølv om eg slettes ikkje er nokon fjellklatrar, skjønar eg godt at fjellklatrarar vert dregne til området.

Boka til Aasheim fortel halve historia i denne filmen. I 1984 gjennomførte ein norsk ekspedisjon fyrstebestiginga av austveggen på Trango Tower. Aasheim var ein av fire som klatra det meste av turen, men saman med ein annan snudde han nokre hundre meter frå toppen. Dei hadde brukt lengre tid enn tenkt, slik at viss alle fire fullførte turen ville dei gått tom for mat. Dei to andre, Hans Christian Doseth og Finn Dæhli, kom til topps, men omkom på returen. 

Den andre halvparten handlar om ein norsk ekspedisjon i 1999, der fire klatrarar kom til topps på nabotoppen Trango Pulpit. Det var ein lang ekspedisjon - dei var over fem veker i fjellveggen, men her kom alle trygt ned.

Filmen flettar desse to ekspedisjonane saman. Frå begge turane finst det film- og lydopptak, og dette vert sett saman med foto og nyare intervju, vert det heile aldeles glimrande. Både før, under og etter klatringa kjem dei med gode tankar om kvifor klatring er så fascinerande. Dei er klare over at feil kan vera fatale, men dei vert likevel dregne tilbake til fjellveggane. I alle fall ei stund.

Guffen tilrår.

Meir om fjell på kulturguffebloggen
Alf B. Bryn: Tinder og banditter (1943)
Andreas Backer: Til fjells med Andreas Backer (1944)
Den norske himalayaekspedisjonen: Tirich Mir til topps (1950)
Tryggve B. Steen: Jo Gjende og hans samtid (1959)
Arvid Møller: Gjendine (1976)
Arvid Møller: Jotunkongen (1981)
Arvid Møller: Fjellfører i Jotunheimen (1982)
Ragnar Frislid: Gjende (1982)
Vera Henriksen (red.): Spiterstulen gjennom 150 år (1986)
Joe Simpson: Touching the Void (1988)
Jon Krakauer: Eiger Dreams (1990)
Gangdal og Holm: Everest. Den tunge veien (1995)
Jon Gangdal: Til topps på Mount Everest (1996)
Jon Krakauer: Into thin Air (1997)
Per Roger Lauritzen: Claus Heiberg. Veiviser i krig og fred (1999)
Reinhold Messner: All 14 Eight-Thousanders (1999)
Conrad Anker og David Roberts: The Lost Explorer (1999)
Greg Child: Over the Edge (2002)
Per Roger Lauritzen og Johan Christian Frøstrup: Fjellpionerer (2007)
Eivind Eidslott og Jørn H. Moen: Besseggen (2008)
Michael Kodas: High Crimes (2008)
Lars Monsen og Trond Strømdahl: Norge på langs (2009)
Graham Bowley: No Way Down (2010)
Jarle Trå: Livet i fjella (2010)
Henrik Svensen: Bergtatt (2011)
Peter Zuckerman og Amanda Padoan: Buried in the Sky (2012)
Arne Larsen: Storen (2014)
Alex Honnold og David Roberts: Alone on the wall (2015)
Mark Horrell: Seven Steps from Snowdon to Everest (2015)
Sigri Sandberg: Frykt og jubel i Jotunheimen (2015)
Everest (2015)
Anne-Mette Vibe: Therese Bertheau. Tindestigerske og lærerinde (2016)
Jan Aasgaard: Jotunheimen gjennom historien (2016)
Free Solo (2018)
Sveinung Engeland: Høyde over havet (2021)

Ida Hegazi Høyer: Under verden (2012)

Den namnlause forteljaren i denne boka har flytta ut på den austlandske landsbygda. Ho er forfattar, men det er det som skjer innimellom skrivinga som driv boka framover. Ho er ofte middagsgjest hjå to naboar. Ho arbeider på Cubus. Ho innleier eit forhold til ein rimeleg ung gut. Ho prøver å fanga både mus og rotter i huset ho bur i. Og ho prøver å få litt kontakt med forfattaren Per Petterson, som bur i den same bygda.

Ho får ikkje til alt ho prøver på. Jobben på Cubus går sånn halvbra, heilt til dei andre som jobbar der lurer på kva ho eigentleg driv med. Muse- og rottejakta går rimeleg bra. Forholdet til den unge guten fører ikkje noko godt med seg. Og når ho endeleg møter Petterson vert ikkje møtet heilt som ho hadde tenkt seg.

Forfattaren i boka får altså ikkje til alt, men forfattaren av boka bør vera meir nøgd med dette. Det er ei finfin bok. Språket er poetisk og fint, og av og til dukkar det opp nokre setningar som er reine blinkskot. 

Guffen tilrår. 

Meir Høyer på kulturguffebloggen
Ut (2013)
Unnskyld (2014)
Fortellingen om øde (2015)
Kirurgen (2022)

Agnes Ravatn: Doggerland (2025)

Det handlar om eit forlag som ikkje går så bra. Eller - det handlar jo om mykje meir enn det. Det handlar om slektsforhold, det handlar om KI, det handlar om kva som gjer litteratur god, det handlar om kva som er viktig i livet - å tena pengar eller å skapa kunst.

Matriarken Myrna Høst er direktør for forlaget Høst. Det er eit forlag som gjev ut kvalitetsbøker, altså bøker som kritikarar likar og lesarar ignorerer. Ho vil pensjonera seg, og tvillingane hennar, Henny og Filip, er begge klare for å ta over. Filip vil halda fram som før; Henny meiner at den einaste måten forlaget kan leva på er å skapa det lesarar og kundar vil ha. 

Dei er inviterte til ei øy på Vestlandet, saman med ektefeller og ein unge og ein god ven. Det vert eit tett drama. Dei er heilt åleine på øya, den einaste andre er han som eig hotellet, og som òg fungerer som ein slags analysestrateg og samtalepartnar. Alle trur det er ei feiring av syttiårsdagen til Myrna; i realiteten er det ei firmasamling der arverekkjefølgja skal avgjerast.

Det er ei flott bok. Ravatn er god på å skriva dialogar, og dei er det mange av her. Ho er òg god på å leggja ut falske spor. Eg-personen, kona til Filip, arbeider som redaktør i forlaget, og ho får levert eit manuskript som ser ut til å handla om nokre av dei på øya. Ho prøver å finna ut kven som har skrive det, og den leitinga vert me som lesarar med på òg. Me trur me har svaret, men så tek historia ei anna vending. Det gjer historia ofte, men ikkje så ofte at det vert påteke. Det heile er så fortetta og godt fortalt at denne romanen bør dramatiserast for teater.

Guffen tilrår.

Meir Ravatn på kulturguffebloggen
Veke 53 (2007)
Ikke til hjemlån (2008)
Stillstand (2009)
Folkelesnad (2011)
Fugletribunalet (2013)
Operasjon sjølvdisiplin (2014)
Verda er ein skandale (2017)
Stoisk uro (2018)
Dei sju dørene (2019)
Gjestene (2022)
Alle mot alle (2023)

Olaf Almenningen et al. (red): Frå A til Å. Veneskrift til Dagfinn Worren (2014)

Leksikografen Dagfinn Worren var redaktør for Nynorskordboka, som kom i 1986, og var hovudredaktør for Norsk Ordbok frå 2005 til 2015, året dette tolvbandsverket vart fullført. Slik sett har dette heidersskriftet fått ei fin form - her er 29 bidrag, og desse opnar med kvar sin bokstav. 

Denne løysinga har òg eit anna pluss: Med så mange bidrag vert kvar artikkel rimeleg kort. Eg har ikkje noko imot å lesa lange artiklar, men dette skriftet skil seg ikkje ut frå andre heidersskrift eg har lese: Det er klart at nokre av artiklane fengar mindre enn andre. Og når artiklane er korte er det lettare å lesa dei som er mindre interessante. 

Svært mange av dei som skriv har vore kollegaer av Worren. Dei skriv såleis om emne som bør gleda han, og det er kanskje det viktigaste. Her er mykje av interesse også for oss som ikkje er så langt inne i språk og ord som Worren. Blandinga er stor, her er altså reint faglege artiklar blanda med lettare artiklar. Artikkelen "Ærefull avgang" har form av eit referat frå eit møte der leiargruppa i Norsk Ordbok vurderer vala Worren har gjort så langt i livet.

Guffen tilrår. 

Aksel Lydersen: Fra sprogstridens historie (1965)

Denne boka var utgitt av Riksmålsforbundet. Baksideteksten vert avslutta med setninga "Den som vil gjøre seg opp en begrunnet mening om sprogsaken i Norge, komme ikke utenom Aksel Lydersens bok". Det er ei sanning med mange modifikasjonar. Han har nokre poeng, men det er ikkje til å koma utanom at dette minner om eit partsinnlegg. 

Det skriv eg ikkje av di nynorsk er hovudfienden her, for slik er det ikkje. Lydersen, og truleg òg Riksmålsforbundet, var sterk motstandar av språkblanding. Lydersen skriv om rettskrivingsendringane i 1917, 1938, 1941 og 1959, og er mest kritisk til korleis dei ulike målformene nærmar seg kvarandre. Han mislikar bokmål, som vel var den største konkurrenten til riksmål.

Lydersen skriv mykje om skulemålsrøystingar, og bruker mykje plass på å gå detaljert gjennom to slike røystingar. Begge stadane vart resultatet at nynorsk vann, men Lydersen meiner at det skuldast triksing og miksing frå målfolk eller målvener som sat med litt for mykje makt. 

Guffen er lunken. 

Erlend Kaasa: (44) (2025)

Slik det går fram av tittelen, handlar novellene i denne boka om kvinne (44) eller mann (44). I den alderen er me rundt halvveges i livet, og dei ser både bakover og framover. Dei har mange røynsler, men dei har òg mykje ugjort.

Det er jamt over strålande noveller. Kaasa teiknar opp bilete me trur me skjønar, men oftast kjem det ei uventa vending. Nokre gonger er denne vendinga eit svar på noko me har lurt på, andre gonger kjem vendinga som lyn frå klår himmel. Det beste dømet på det kjem i novella "Når nauda er størst", der kvinne (44) er på date med ein mann ho berre har møtt digitalt. Daten går sånn midt på treet, og ho er eigentleg på veg heim, då han seier at han veit kva ho tenkjer på. Den noko pikante kommentaren snur alt - ho vert forbanna og går heim. Før ho går ut igjen.

Det er ei glede å lese noveller som er så godt komponerte, som er så velskrivne, og som verkar meiningsfylte å lesa.

Guffen tilrår.

Meir Kaasa på kulturguffebloggen
Thunder Road (2009)

Arve Hansen: Mopeddagbøkene (2025)

Eg trur ikkje eg er åleine om å vita lite om Vietnam. Det er Vietnam-krigen, og der stoppar det opp. Slik sett er dette ei bok det er verdt å lesa. Hansen har vore mykje i Vietnam og gjev oss ei god innføring i dette landet. 

Han er sjølvsagt innom krigen, og skriv noko eg har høyrt eller lese før: I Vietnam heiter krigen Amerikakrigen. Men han bruker ikkje mykje tid på å skildra den vietnamesiske historia. Det som interesserer Hansen mest er korleis landet har reist seg etter krigen. I dag er det ei lett blanding av kommunisme og marknadsøkonomi. Det er store sosiale skilnader i landet, og dei som sit på toppen har nok makt til at dei kan verta verande der lenge.

Boka fortel ikkje berre om politikk og økonomi. Hansen trivst godt på grasrota, og likar seg eigentleg aller best når han kan køyra rundt på moped og sjå etter gode stadar å eta. Det gjer òg mange andre i Vietnam, der det nesten er ein moped per innbyggjar.

Guffen tilrår.

Stoltenberg i møte med krigen (2025)

Regissøren for denne miniserien, Tommy Gulliksen, fekk løyve til å fotfylgja Jens Stoltenberg dei to siste åra han var sjef for NATO. Det gjer at me kjem tett på Stoltenberg - me er med han på interne møte, me er med han på veg til og frå møte med topp-politikarar, og me er med på dei møta. Det burde altså liggja til rette for ein god og interessant serie, men slik er det ikkje. Det er meir interessant enn godt.

Det vert veldig mykje repetisjon. At dagane til Stoltenberg er rimeleg like har truleg vore ei utfordring for Gulliksen. Han et frukost og snakkar litt om at han saknar familien. Han har nokre førebuande møte med dei næraste medarbeidarane sine. Han møter topp-politikarar, anten på tomannshand eller i større forum. Her er det tydeleg at han er røynd - han snakkar lett og ledig med alle, og greier å veksla mellom uformelle kommentarar og løysinga på problem dei har.

Stoltenberg gjev altså eit godt inntrykk, og det er lett å skjøna at han sist veke vart kåra til den norske politikaren som er best likt. Samstundes er han reservert, han likar ikkje å sleppa kameraet for tett innpå seg. 

Guffen er lunken. 

Olav Duun: Paa tvert (1909)

Dei to fyrste Duun-bøkene var bra, men denne boka er endå betre. Det vert endå tydelegare enn før at Olav Duun er ein stor forfattar, og det er nesten som eg angrar på at eg ikkje har lese meir av han tidlegare. På den andre sida er det jo òg kjekt å oppdaga nye forfattarskapar.

Det handlar om Danel. Han møter mykje motgang gjennom livet, men er ein slik som ikkje gjev opp så lett. Tittelen viser til motgangen han møter, men det viser òg til noko reint konkret: Han vart fødd med det eine fotbladet på tvers. Det var det ikkje mykje å gjera med i den tida, sjølv om han i vaksen alder gjekk til ein kirurg inn i byen for å prøva å få bukt med det. 

Han driv handel, både med butikkvarer og eigedomar. Det går opp og ned, kanskje av di han ikkje har eit hardt nok hjarte. Han har alltid hatt eit godt auge til Ane, og sjølv om ho stiftar familie med ein av uvenene til Danel, hjelper han dei heile tida med pengar. 

Romanen er eit godt portrett av ein som vil noko, men som møter hindringar. Duun er kjent for å vera ein som skriv om menneskesinnet, og slik er det verkeleg her. Boka er velskriven, og i denne boka vert namdalsdialekten langt meir synleg enn i dei tidlege. Det er òg påfallande korleis Duun bruker alliterasjon i denne boka, det var ikkje lenge mellom kvar gong det dukka opp. 

Guffen tilrår. 

Meir Duun på kulturguffebloggen
Løglege skruvar og anna folk (1907)
Marjane (1908)
Medmenneske (1929)
Otto Hageberg: Olav Duun. Biografiske og litteraturhistoriske streiflys (1995)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)

Jen B. Larson: Hit Girls. Women of Punk in the USA 1975-1983 (2023)

Ei viktig bok, med mykje viktig dokumentasjon. Larson skriv om band der kvinner var sentrale, og avdekkjer med det store hol i andre historiebøker: Svært mange av desse banda er lite kjende i dag, og sjølv om det slettes ikkje er slik at alle banda her var viktige og sentrale, er her nok av døme på at kvinner var viktige då punken spreidde seg gjennom USA.

Bortimot hundre band vert presenterte her. Dei aller fleste var heilt ukjende for meg, og eg går ikkje rundt og trur at eg kjem til å hugsa alle namna deira. Nokre gav ut plater, andre kom aldri så langt. Eit gjennomgåande trekk er at ingen kom til dekka bord, dei aller fleste var pionerar som måtte laga vegen sin sjølv.

Det er ikkje berre band som spelte punk det er snakk om, nokre av banda er nok med av di dei hadde haldningar som passa godt i punken. Det er òg slik at grovt sett er her to typar band - band der vokalisten er einaste kvinna, eller band der alle medlemmene er kvinner. 

Banda vert presenterte på ei eller to eller tre sider. Ved nokre høve kjem det intervju med nokre av dei Larson skriv om. Dei intervjua er jamt over gode, og er med på å bryta opp tekstane i boka. For det er ei bok som bør lesast i porsjonar - dei mange artiklane kan verta litt like.

Guffen tilrår.