Piken fra fyrstikkfabrikken (1990)

Det går sikkert an å laga tristare filmar enn dette, men eg trur ikkje det er enkelt. Filmen handlar om Liris, ei kvinne i tjueåra. Ho bur hjå mora og stefaren, arbeider på ein fyrstikkfabrikk, og har ikkje noko stort og utprega sosialt liv. Ho gjer ikkje så mykje av seg, ho kler seg litt som ei grå mus, og ho ser at ho ikkje kjem seg inn i det samfunnet ho trur er spanande og kjekt. 

Ein gong får ho likevel vera med ein velståande mann heim. For ho er dette ei drøymenatt med lovnad om noko meir, for han er det berre ei natt. Ho vert skuffa, men tek likevel kontakt med mannen når ho finn ut at ho er gravid. Han avviser ho, og to tek hemn. Både over han og mora/stefaren. Og ein til.

Filmen er (stort sett) utan sterke fargar. Det er grått og brunt, og det går i eit veldig roleg tempo. Opningsminutta er eit godt døme på det - utan at det vert sagt eit ord ser me korleis fyrstikker vert laga og pakka inn på fabrikken. Ho vert hundsa med i heimen, men finn seg i det utan å protestera. Kameraet står som regel i ro, det vert sagt lite, og dette er òg med på å dra ned stemninga. Men alt dette greier ikkje å dra ned kvaliteten på filmen - det heile er glimrande laga.

Guffen tilrår.

Meir Kaurismäki på kulturguffebloggen
I Hired a Contract Killer (1990)
La Vie de Bohème (1992)
Lys i skumringen (2006)

Kristofer Janson: Marit Skjølte (1868)

Den lokale filmklubben skal visa Brudeferden i Hardanger i haust. Dette er ein tidleg norsk spelefilm, ein stumfilm frå 1926. Det passar såleis godt at filmen byggjer på denne romanen, ein av dei aller fyrste romanane som kom på nynorsk. Eg er beden om å seia nokre ord til innleiing, truleg mest av di eg nyleg har skrive ei bok om utvandringa frå Voss. Eg trudde difor det ville vera meir om utvandring i boka, men det er det lite av.  

Kort samandrag: Familien til Marit skal utvandra. Ho ombestemmer seg i siste augneblink og vert verande i bygda. Ho vil gifta seg med Anders, og då dei møtest vert dei samde om å venta i to år. I mellomtida finn han seg ei anna, og Marit vert vonbroten. Ho giftar seg med storbonden Tore, nærast på trass, og etter at han døyr vert ho ei av dei mest velståande i bygda. Ho vert òg ei av dei verste kvinnene i bygda - ho gjev aldri ros, og støyter frå seg dei aller fleste, inkludert eigne born. Fram til det kjem eit nytt vendepunkt i forteljinga.

Det er ei enkel historie, men boka fengar likevel. Det er viktig å hugsa at det var ei føregangsbok, i 1868 var det ikkje mange som hadde skrive noko som helst på nynorsk. Janson skriv godt, på eit språk som var nytt også for han. 

Guffen tilrår. 

Erlend Loe: L (1999)

Utgangspunktet for denne romanen er greitt: Forteljaren, ein kar som heiter Erlend, tenkjer på dei som bygde landet og på dei som oppdaga verda. Han kjenner det som om han høyrer til i ein generasjon som ikkje set nokre større spor etter seg, og finn ut at han vil gjera noko med det. Han går på skeiser på eit vatn ved Trondheim, og merkar at vinden fører han over til den andre sida. Kan noko liknande ha skjedd i Stillehavet? 

Han får med seg seks andre og reiser til ei øy i Polynesia, der dei skal prøva ut denne teorien. Og ein del andre teoriar. Dei prøver å framstå som forskarar, men dei lurer ingen: Dei er der mest for å ha gjort det, verkar det som. Ingen trur på skeise-teorien, truleg heller ikkje han som fyrst kom på han.

Boka vert litt for omfattande. Det tek for lang tid før dei legg ut på reisa, og når dei omsider kjem fram til øya, skjer det såpass lite at det vert litt keisamt å lesa. Det ligg i korta at forteljaren er ekspedisjonsleiar og har siste ordet, men han let seg rett som det er overtala av andre. 

Guffen er lunken. 

Meir Loe på kulturguffebloggen
Tatt av kvinnen (1993)
Naiv. Super (1996)
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Twin Peaks, sesong 3 (2017)

Mot slutten av sesong 2 av Twin Peaks seier Laura Palmer noko slikt som "I'll see you in 25 years" til Dale Cooper. Det stemde ensten - det tok 26 år før denne tredje sesongen vart vist. Eg er usikker på kvifor eg ikkje har sett dette før no. Eg er jo positiv til Twin Peaks, og sesongen fekk gode omtalar. Kortversjonen er at det stemmer - han er langt betre enn den relativt misetable sesong 2.

Å gje eit samandrag av handlinga er ikkje lett. Det er ikkje alt som er like lett å skjøna, og det er òg veldig mange personar med. Men omtrent slik: FBI-agent Dale Cooper er stengt inne i The Black Lodge, ein stad som ligg utanfor den kjende verda. Dobbeltgjengaren hans er fri, og han lagar helvet overalt - det er i denne kroppen at Bob held til. Cooper kjem seg ut frå The Black Lodge, og tek bustad i kroppen til ein trippelgjengar, ein forsikringsagent frå Las Vegas (som, snedig nok, liknar på Cooper). Denne Cooperen er utan minne og går rundt som ein snill zombie. FBI kjem på sporet av både dobbeltgjengaren og trippelgjengaren, og etter kvart peikar alle spora mot Twin Peaks. Der møtest alle til det som i gamle dagar vart kalla eit endeleg oppgjer.

På veg dit har me òg vore innom mange andre og mindre historier. Nokre av desse ser ut til å vera nostalgiske, der me møter karakterar frå dei to fyrste sesongane. Fleire av desse har gjennomgåande roller, andre dukkar berre opp av og til. Og, snedig nok, sesongen sluttar med at Laura Palmer dukkar opp. 

Eg las ein stad at David Lynch og Mark Frost gjekk med planar om ein fjerde sesong, men at dette måtte leggjast vekk då Lynch døydde. Han har handa på rattet her, han har regissert alle episodane. Av og til får den altfor rare Lynch overtaket, men stort sett er det finfine greier. 

Guffen tilrår.

Meir Lynch på kulturguffebloggen
Blue Velvet (1986)
Wild at Heart (1990)
Twin Peaks, fyrste episode (1990)
Twin Peaks (1990-91)
Lost Highway (1997)
The Straight Story (1999)
Mulholland Drive (2001)
Inland Empire (2006)
Brad Dukes: Reflections. An Oral History of Twin Peaks (2014)

Morten A. Strøksnes: Hellig grunn (2001)

Morten Strøksnes har skrive mange flotte reiseskildringar. Dette er vel den fyrste boka han gav ut, og sjølv om nivået ikkje er like høgt heile vegen, er her mykje bra.

I den fyrste delen av boka er han i Palestina og Israel. Her vert mønsteret for boka sett - han vekslar mellom eigne opplevingar og historiske fakta. Han møter folk på begge sider og let dei snakka, men han kjem òg med kritiske spørsmål. Det er ingen tvil om kvar sympatien hans ligg, men han kan òg vera kritisk til palestinarane, og kanskje spesielt til Arafat.

Han reiser vidare til Libanon og Syria før han endar opp i Kurdistan, lengst nord i Irak. I desse delane er han ikkje like god, her vert det av og til litt kjedeleg. Også desse områda har vore mykje herja av krig, og nokre stadar er det så farleg at han må ha livvakt. Han snakkar med folk, han kjem med gode observasjonar, og han er like uredd som i seinare bøker. Nokre av barane han vitjar verkar ikkje heilt trygge, for å seia det forsiktig.

Guffen tilrår.

Meir Strøksnes på kulturguffebloggen
Automobil (2005)
Rett vest (2009)
Et mord i Kongo (2010)
Tequiladagbøkene gjennom Sierra Madre (2012)
Havboka (2015)
Lumholtz' gjenferd (2022)
Molok (2024)

James Thurber: The Thurber Carnival (2014)

James Thurber vert gjerne omtalt som ein av dei store amerikanske humoristane. Denne boka er eit utval av tekstane hans, og eg kan til ei viss grad skjøna kvifor han får ein slik omtale. Eg lo sjeldan, men eg humra ofte. I så godt som alle tekstane er det setningar eller hendingar på høgt nivå.

Tekstane tek utgangspunkt i kvardagshendingar, gjerne fortalde i fyrste person. Dei er likevel oppdikta, reknar eg med. Tekstane er henta frå ei rekkje bøker Thurber gav ut. Skal eg døma frå dette utvalet er boka My Life and Hard Times eit høgdepunkt. Smaksprøvane herfrå vert presenterte som hendingar frå oppveksten hans, der små bagatellar og nesten-hendingar vert presenterte som viktige greier.

Thurber illustrerte mange av tekstane sine. Spesielt i den siste tredelen av boka er det mykje av dette - av og til kjem desse som eigne vitseteikningar. Her er ikkje nivået like høgt.

Guffen tilrår.

Kampen for tilværelsen, sesong 1 (2014)

Denne serien fekk mykje skryt då han gjekk på NRK for rundt ti år sidan. Det fekk eg (sjølvsagt) ikkje med meg, og han var òg lenge uråd å sjå i nettspelaren til NRK. No ligg denne fyrste sesongen der, men den andre er ikkje tilgjengeleg.

Utgangspunktet er at den polske lingvisten Tomasz slit økonomisk. Sambuaren hans overtalar han til å reisa frå Krakow til Noreg for å spora opp faren han aldri har møtt og be han betala det han skuldar. Sambuaren har rekna ut kor mykje ein far ville ha brukt på ein son, og dei pengane har Tomasz krav på.

Han finn ikkje faren, men han (og me andre) opplever mykje rart. Alle dei norske familiane i serien bur i Ullevål Hageby, som akkurat her vert eit slags Twin Peaks. Området er fullt av rare personar og historier. Ein eldre mann finn ut at den like eldre kona hans hadde ein elskar i mange år, og etter at ho får slag finn han ut at han skal herja litt med ho. Eit yngre og meir attraktivt par vil gjerne ha med eit nabopar på noko hankypanky-greier. Mannen i naboparet fingerer sitt eige sjølvmord før han flyktar i båten sin. Ein kvinneleg dokter kjøper ein Porsche som ho (kanskje) frys i hel i. Tomasz arbeider som handverkar, og bruker det han har for handa når det viser seg at dei har gløymt tommestokken. Han greier òg å gjera ei synsk kvinne gravid. 

Og så vidare. Manus er godt, skodespelet er godt, og castinga er strålande. Tomasz ser akkurat så naiv ut som han skal, der han på vegen ut av lingvistikk-bøkene sine møter mangt og mykje nytt.

Guffen tilrår.

Edmund Austigard: Hvítrheimr (2025)

Denne boka var langt betre enn det eg trudde etter å ha lese dei fyrst kapitla. Det gjekk tregt, og det var vanskeleg å sjå samanhengane mellom dei eg las om. Dette endra seg gradvis, og undervegs i lesinga merka eg at dette var ei fin bok.

Hovudpersonen er vel Ein Vassfadl, ein hovudperson med eit lite lesarvenleg førenamn. Han er siste arving i ei lang ætte-rekkje, der dei alle har hatt ansvar for at det er aure i fjellvatna ved garden deira. Ætta har òg eigd ei bok der forfedrane hans har skrive ned alt som har skjedd sidan 1100-talet. Denne boka har Ein kika i utan løyve, og det går ut over auren. Boka kjem til USA, og ho som eig boka kjem til Noreg for å møta Ein. Ting ordnar seg, litt etter litt.

Mykje kunne gått tapt, og mykje går tapt. Ein veit at han er den siste om kjenner alle dei gamle stadnamna i området, til dømes. Naturen endrar seg òg, og ikkje til det betre. Kanskje er alle desse tapa ein av grunnane til at Austigard bruker mange ord som ikkje er så mykje i bruk i dag

Guffen tilrår.

Meir Austigard på kulturguffebloggen
Jarl Austigard og Edmund Austigard: Jakta på bjednekniven (2009)
Edmund Austigard: Solskinsbussen (2011)

Upton Sinclair: The Jungle (1906)

"Each crisis would leave Jurgis more and more frightened", står det om lag midt i denne boka. No var han rett nok rimeleg tøff og sjølvsikker i opninga av boka, men likevel: Her er så mange kriser at han må ha vorte rimeleg redd og skremt utover i boka. 

For krisene står i kø. Jurgis Rudkus utvandrar frå Litauen til USA i 1890-åra, saman med åtte-ti andre. Dei har høyrt mykje godt om USA, og sjølv om dei får seg arbeid i Chicago med ein gong, går alt raskt nedover. Dei vert utnytta på jobb, dei vert lurte av meklaren som sel dei hus, dei går på smell etter smell, og det heile er så tragisk at det vert eit slit også for lesaren. Det kjem rett nok eit brot midt i boka. Etter at kona og sonen til Jurgis døyr, flyktar han ut på landsbygda. Livet der vert skildra i fargar, og der tek folk vare på kvarandre. Når hausten kjem, reiser han likevel tilbake til Chicago. Der vert han sosialist, og slutten av boka er rein agitasjon for sosialismen. Not that there's anything wrong with that, men det fungerer dårleg i ein roman.

Så boka er ikkje så mykje å skryta av, men The Jungle er likevel ei viktig bok. Jurgis fekk jobb på eitt av dei store slakteria i Chicago, og skildringane i romanen er forferdelege. Sinclair sa at alt var sant, og det vart sett ned ein komité som granska tilhøva. Rapporten deira førte til at kongressen oppretta eit slags mattilsyn, som igjen førte til at tilhøva i slakteria vart betre.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

I Hired a Contract Killer (1990)

Ein Kaurismäki-film til. Det ligg fleire av dei på Netflix, og denne kasta eg meg over (relativt) raskt - slik eg hugsar det frå gamle dagar var filmen midt i blinken. Minnet er sviktande, viser det seg. Filmen er ikkje like sprek som eg trudde.

Det handlar om franske Henri Boulanger. Han bur i London, jobbar på eit kontor, og er så misnøgd med livet sitt at han ikkje orkar meir. Han prøver å ta livet sitt, men greier ikkje det heller. I ei avis ser han løysinga - der står det om leigemordarar, og på uventa kort tid greier han å finna nokon som er viljuge til å drepa han. Han betalar den avtalte summen, og deretter har han maks to veker igjen av livet. 

Men så kjem det ei uventa vending: Han møter ei kvinne og finn ut at livet er no ikkje det verste, lell. Han går tilbake til leigemordarkontoret for å kansellera tinginga, men oppdagar at bygninga er riven. Resten av filmen gjer han sitt beste for å unngå ein leigemordar han ikkje veit korleis ser ut. 

Det vert ikkje løye nok. Eg skulle gjerne hatt meir å le av, men det får eg ikkje. Filmen er heller ikkje alvorleg nok til at det vert ein thriller eller noko den retninga, slik at det vert litt midt i mellom alt. Og litt sånn midt på treet.

Guffen er lunken. 

Meir Kaurismäki på kulturguffebloggen
Piken fra fyrstikkfabrikken (1990)
La Vie de Bohème (1992)
Lys i skumringen (2006)

Brad Tolinski, Jaan Uhelzski og Ben Edmonds: MC5. An Oral Biography of Rock's Most Revolutionary band (2024)

Nokre byar vert synonym med nye fenomen i rockemusikken. Seattle. Manchester. Liverpool, til ei viss grad. San Francisco. Innan punken er det anten New York eller London, alt etter kven du spør. Men det kan henda at Detroit og nabobyen Ann Arbor burde fått større plass på ei slik liste. Frå slutten av 1960-åra til tidleg i 1970-åra heldt to viktige band til der - MC5 og The Stooges. Eg har slettes ikkje noko nært forhold til nokon av dei, men eg har ikkje noko problem med å sjå kor viktige dei var. Og MC5 skreiv jo "Black to Comm", ein fabelaktig fengande song.

Denne boka fortel om MC5. Ben Edmonds gjorde ei rekkje opptak med bandet og folk rundt dei, frå 1990-åra og utover. Han døydde før han fekk samla stoffet i bokform; det er det dei to andre forfattarane som har gjort. Dei skriv gode (men av og til unødvendige) innleiingar til kvart kapittel, før det vert sitat frå intervjua. Det fungerer godt, og det er flott korleis dei fem i bandet vert gradvis meir irriterte på kvarandre. (Eller fire - Fred Smith er ikkje intervjua.) 

Av dei andre rundt bandet er John Sinclair den som snakkar mest. Han var ein sjefs-hippie i Detroit, og var minst like oppteken av politikk som av musikk. Han skal òg ha styrt heile økonomien til bandet, noko dei etter kvart vart svært misnøgde med. Bandet vart store lokalt, men sleit med å nå fram i resten av USA. Dei var litt større i Europa, men aldri store nok til at dei kunne leva godt av det. Og nokre i bandet meiner at det var det som var drivkrafta til eit par av dei andre: Dei ville verta stjerner og bu i store hus og køyra med store bilar.

Guffen tilrår.

James Hawes: The Shortest History of England (2020)

For nokre år sidan las eg ei liknande bok av Hawes. Den handla om tysk historie, og den boka likte eg godt. Denne er ikkje like vellukka. Eg trur den viktigaste grunnen er at Hawes er engelsk. Når han skreiv om Tyskland forklarte han alt. I denne boka er mykje inneforstått. Det verkar som om han skriv for engelske lesarar, slik at mange referansar kan vera vanskeleg å ta for oss andre. Ein stad skriv han til dømes om at fjernsynskjendisane Gary Glitter og Jimmy Saville var så store stjerner at dei kunne gjera som dei ville. At begge er dømde for overgrep mot born vert ikkje nemnt med eit ord, slik at dei som ikkje alt veit det kan tolka setninga til Hawes heilt annleis. Noko anna eg gjerne ville hatt meir av, er plassering av stadnamn.

Men her er sjølvsagt òg mykje bra. Han startar i retteleg gamle dagar og går fram til vår tid, og han ser nokre gjennomgåande trekk. Det har alltid vore Søraust-England mot resten av øya. At det er motsetnader mellom nord og sør er greitt, det er det mange stader, men her viser han igjen og igjen at dette er ei grenseline på mange område.

England har ei like blodig historie som mange andre land. Hawes skriv om slag etter slag, der tusenvis mister livet. Han skriv om korleis ulike medlemmer i dei mange kongefamiliane triksar og miksar for å sikra seg makt. Det siste er ei anna innvending mot boka, men det er kanskje slik det er i historiefaget: Han er langt meir interessert i kongar og knektar; den vanlege mannen/kvinna i gata står det mindre om.

Guffen er lunken.

Meir Hawes på kulturguffebloggen
The Shortest History of Germany (2017)

J.D. Salinger: The Catcher in the Rye (1951)

Denne står vanlegvis høgt oppe på listene over dei beste amerikanske romanane. Det er ikkje vanskeleg å forstå - boka er velskriven og fengande. Me får eit fabelaktig portrett av forteljaren, og boka seier i tillegg mykje om korleis det var å vera ein ung mann i åra rett etter andre verdskrigen. Forteljaren, Holden Caulfield, slit med å leva opp til dei store forventningane folk rundt han har.

Ein av grunnane kan vera at han slit litt mentalt. Nokre få gonger dukkar det opp eit "du" i teksten, og det er tydeleg at nokon har bede han å fortelja om livet sitt. På den siste sida refererer han til "this one psychoanalyst guy they have here", og det kan tyda på at han er innlagt. 

Han har prøvd seg ved fleire universitet, men han vert kasta ut av alle. Boka fortel om dei to-tre dagane etter at han vart kasta ut av det siste. Han reiser til New York, der familien bur, men han oppsøkjer dei ikkje. Han tek i staden inn på hotell, han ringjer til perifere kjenningar, han går på bar og prøver å verta kjend med folk eller å plukka opp damer. Han prøver heile tida å skapa inntrykk av at det er alle andre som er idiotar og vanskelege, men Caulfield er eit godt eksempel på ein forteljar me ikkje skal stola på: Det er jo han som er den vanskelege. Han er grunnleggjande negativ til alt og alle. Han snik seg inn i heimen til foreldra for å snakka med veslesyster si, den einaste personen han ikkje snakkar drit om. Ho seier det som det er: "You don't like anything that's happening". Caulfield nektar, men då ho bed han om å seia ein einaste ting han likar, kjem han ikkje på noko.

Guffen tilrår. 

Meir Salinger på kulturguffebloggen
Nine Stories (1953)
Joanna Rakoff: My Salinger Year (2014)

Tormod Haugland: Sirenene (2024)

Fleire av dei tidlege romanane til Haugland hadde korte titlar, der ordet i tittelen kunne ha ulike tydingar. Slik er det også her. Fleire gonger i boka snakkar folk om at dei høyrer sirener. Men dei to kvinnene hovudpersonen Tormod møter har òg noko mytisk og mystisk over seg, og kan godt vera sirener av det slaget me finn i gresk mytologi. Dei dukkar opp heilt ut av det blå, dei kan ikkje visa kvar dei kjem frå, dei bur ingen stad, osb. 

Tormod er i skogen for å leita etter ei bortkomen kvige då han finn ein pose med nyplukka blåbær. Han kjem over ho som har plukka bæra, den vaksne kvinna Norun, som er halvvegs på veg inn i ein bergsprekk. Ho er biten av ein orm, men Tormod syg ut gifta og følgjer ho tilbake til hytta ho bur i. Der er òg dottera Nora, som det viser seg at korkje har papir eller personnummer eller adresse. Tormod og Nora vert eit par. Tormod har kvelden før prøvd seg på ei ung kvinne han har kjent heile livet. Det gjekk ikkje, og på merkeleg vis døydde far hennar den kvelden. 

Det er ei finfin bok, der Haugland viser at han meistrar romankunsten godt. Ved inngangen til ein ny del av romanen kjem det eit kort referat frå det som har skjedd så langt, og her får me gradvis vita meir og meir. At han eine mannen døydde får me til dømes vita tidleg, me skal langt ut i boka før me får vita at Tormod var der då det skjedde.

Guffen tilrår. 

Meir Haugland på kulturguffebloggen
Under (1994)
Varmare (1995)
Heller (1997)
Orden (1999)
Verd (2000)
To stykke (2002)
Inkarnasjon (2004)
I den sjette verda (2005)
No mar (2007)
Romberg. Kvinner og kriminalitet (2010)
Om dyr og syn (2017)
Om søvn og mørke (2019)
Om livet på jorda (2021)

La Vie de Bohème (1992)

I 1990-åra, altså sist gong eg budde ein stad med eit godt og variert kino-tilbod, var det alltid eit høgdepunkt når det kom ein ny Kaurismäki-film. Denne er laga av Aki; andre var laga av broren Miki. Desse filmane var vel utan unntak både tragiske og komiske. Til mi store overrasking fann eg denne filmen på Netflix i går, og det var som før: Det er noko gjennomgåande trist og tragisk over filmen, samstundes som eg av og til ler så tårene trillar.

Filmen handlar om tre kunstnarar i Paris - diktaren Marcel, målaren Rodolfo og komponisten Schaunard. Ingen av dei har noko større suksess, alle bur på tronge og kalde hyblar, og alle har trua på at dei ein gong skal få det til. (Spoiler: Det gjer dei ikkje.) Av og til får dei inn pengar, spesielt Rodolfo er heldig og sel mange måleri til ein som burde vita betre, men når dei får inn pengar går det meste med til alkohol. 

Dei tre skodespelarane har stort sett det same, triste uttrykket heile tida. Eit lite unntak er når dei reiser på landtur saman med to kvinner. Likevel kan dei lira seg av dei løgnaste kommentarane i verda - ofte utan at dei sjølve ser humoren i det. Ein stor film, og ein fin inspirasjon til å halda augene opne for meir Kaurismäki.

Guffen tilrår.

Meir Kaurismäki på kulturguffebloggen
Piken fra fyrstikkfabrikken (1990)
I Hired a Contract Killer (1990)
Lys i skumringen (2006)

Daniel Rachel: Too Much Too Young (2023)

Rundt 1980 kom det ei forfriskande ska-bylgje. Det var absolutt eit alvor over mykje av platene som kom, men det musikken var mest av alt lystig og livsglad. Denne boka fortel historia om 2 Tone, eit plateselskap som fekk ei nøkkelrolle. 

Ideologen bak denne retninga var Jerry Dammers. Han skipa gruppa The Specials, som vart ei av dei viktigaste i ska-bylgja. Dei to andre tidlege gruppene var Selecter og Madness. Dei to fyrste kom frå Coventry, og begge hadde både svarte og kvite medlemmer. Kvinner fekk òg sentrale roller - vokalisten i Selecter var kvinne, og den reine kvinnegruppa The Bodysnatchers var òg del av bylgja.

Dei ville altså vera inkluderande. Likevel vart konsertane deira prega av vald og rasisme. Nynazistiske miljø vart dregne mot konsertane. Dei fleste av musikarane som vart intervjua tok klart avstand frå dette, men det kan ikkje ha vore populært at Chas Smash i Madness kom med eit trumpsk svar og sa noko slikt som at det finst fine folk i begge leirar.

Bylgja varte ikkje lenge. Madness vart eit popfenomen, medan dei andre banda gjekk fort til grunne, anten av di dei vart oppløyst, eller av di medlemmer gav opp. Rachel fortel historia grundig og godt. Han bruker sitat frå gamle og nye intervju, og skriv vel om alle gruppene som gav ut plater på 2 Tone. Nokre fortener denne omtalen, andre verkar rimeleg uinteressante på alle måtar.

Guffen tilrår. 

Erik Thomassen: De valgte å slåss (2021)

Eg les ein del historie, men eg har ikkje lese altfor mykje om andre verdskrigen. Eg veit litt om kva som skjedde på Voss i april 1940, men eg lærte mykje meir av denne boka. Thomassen skriv om det han kallar Vestlandshæren, eit omgrep han bruker om dei soldatane som mobiliserte på Voss, og som var i kampar på Voss, i Hallingdal og i Valdres. 

Thomassen går detaljert til verks. Boka kunne godt hatt betre kart, men dei som hentar fram eit godt kart medan dei les boka kan fylgja soldatane time for time. Han bruker både samtidige og nyare kjelder, og det friskar stort opp at han ofte siterer frå artiklar eller brev skrivne av dei som faktisk var med. 

Dette var den einaste staden mobiliseringa verkeleg fungerte i 1940, og sjølv om det var mange frivillige og urøynde soldatar, hevda dei seg stort sett godt. At nokre fekk ulike reaksjonar desse vekene er ikkje å undrast over. Det er verre å sjå korleis offiserar ofte trekte seg vekk, og nokre av dei får svært dårleg omtale. Noko av dette er rett nok henta frå rapportar skrivne av andre offiserar etter krigen, men likevel: Under kampane i Valdres gjorde ikkje dei norske soldatane seg god nok nytte av idelle forsvarspunkt, av di offiserane heller ville trekkja seg tilbake. Boka viser òg tydeleg kor lite budde på krig Noreg i det heile var. 

Guffen tilrår. 

Bergljot Hobæk Haff: Gudsmoren (1977)

Ei fin forteljing om ei som held til på eitt av dei lågaste trinna på stigen. Ho vert berre omtalt som "den vesle" eller "Madonna", eller ein kombinasjon av desse namna. Ho er ikkje spesielt oppvakt, og får slettes ikkje med seg mykje av det som skjer. Ho er prostituert, og held seg mest saman med kundar eller med andre prosituterte. 

Den 24. mars vert ho gravid. Det var uventa, ho har hatt så mange abortar at ho rekna med at ho ikkje kunne få born. Ho bestemmer seg for å få barnet, sjølv om ho truleg ikkje veit kva det vil føra med seg. Ho bur i eit iskaldt hus, og er ikkje i stand til å ta seg av eit barn. Ho er heller ikkje frisk; ho hallusinerer til dømes mykje.

Barnet vert fødd på dagen ni månader seinare, altså på jolafta. Fram til dess har boka vore full av bibelske referansar - ho får til dømes rett som det er besøk av dei tre mennene Kaspar, Baltazar og Melchior. For å ta eitt av mange døme.

Det er ei fin bok, der sympatien heile tida ligg hjå hovudpersonen. Slik er det ofte hjå Haff, ho skriv gjerne om dei som treng hjelp. 

Guffen tilrår. 

Meir Haff på kulturguffebloggen

Bålet (1962)
Skammen (1996)
Den evige jøde (2002)

David Leaf: Smile. The Rise, Fall & Resurrection of Brian Wilson (2025)

Det bør nesten vera plankekøyring: Forfattaren bak ei av dei finaste bøkene om Beach Boys skriv ei bok om den kanskje aller beste Beach Boys/Brian Wilson-plata. Likevel er det ikkje altfor mykje å skryta av.

Kortversjonen: I 1966, medan dei andre i Beach Boys var på turné skreiv Brian Wilson fantastisk musikk. Han fekk nokre fantastiske musikarar til å spela det inn, og planen var at dei andre i bandet skulle syngja dei fantastiske tekstane til Van Dyke Parks. Slik gjekk det ikkje. Dei andre likte ikkje musikken, og spesielt ikkje Mike Love, som meinte at dei ikkje burde kødda med suksessformelen. Plata vart lagt vekk. Wilson gjekk i indre eksil. Mange, mange år seinare vart plata spelt inn på ny, etter ein turné der Wilson hadde med seg unge musikarar. Eg såg dei i Oslo, og det var stort. Stort.

Kvifor fungerer ikkje boka? Ho er dårleg redigert. Leaf lét mange andre koma til orde, men teksten er sett opp på ein måte som gjer at det er vanskeleg å sjå kvar sitata deira opnar og sluttar. Han går altfor grundig til verks, det er opplagt at mange av sitata kunne vore korta ned eller kutta ut. Isolert sett fungerer det greitt, men det er grenser for kor mange gonger me treng å lesa at nokon synest dette er fin musikk. To stader kjem det kapittel der fansen får koma til orde, og - surprise, surprise - dei er òg kjempenøgde. I tillegg til alt dette er Leaf litt for glad i å ta med sitat der han sjølv er nemnt. 

Guffen er lunken. 

Meir Beach Boys på kulturguffebloggen
Dennis Wilson: Pacific Ocean Blue (1977)
Steven Gaines: Heroes & Villains (1986)
Charles L. Granata: I Just Wasn't Made for These Times (2003)
Beautiful Dreamer. Brian Wilson and the Story of "Smile" (2004)
Luiz Sanchez: Smile (2014)
Brian Wilson og Ben Greenman: I am Brian Wilson (2016)
Mike Love og James S. Hirsch: Good Vibrations. My Life as a Beach Boy (2016)
Brian Wilson. Long Promised Road (2021)
David Leaf: God Only Knows (2022)
Beach Boys (2024)

The other Side of the Wind (2018)

Den store regissøren Orson Welles vart aldri ferdig med denne filmen. Det handla visst mest om pengar - filmen var spelt inn i 1970-åra, men han fekk ikkje finansiert fullføringa. Welles døydde i 1985. Mange år seinare tok nokon tak i filmklippa som eksisterte, og prøvde å vera så rettferdige mot tankane til Welles som råd. Kor tett opp til tankane til Welles dei greidde å leggja seg, er det ingen som veit sikkert.

Det handlar om den gamle regissøren Jake Hannaford. Han feirar 70-årsdagen sin, med svært mange gjestar, og underhaldninga på festen er vising av scener frå filmen han jobbar med. Det er altså to filmar i eitt, sjølv om det er vanskeleg å få med seg alt i filmen til Hannaford. Ut frå det me ser, handlar det litt om kor frigjorte ungdommen i 1970-åra er, men det ser òg ut til å vera ein film som er litt vel kunstnarleg.

Filmen om 70-årsfeiringa er full av journalistar og andre som stiller spørsmål til Hannaford. Han får spørsmål om alt, og det får òg andre rundt han. Pressa vil vita absolutt alt om privatlivet hans; sjølv er han meir oppteken av å snakka om filmane han har laga.

Det er ein litt rotete film. Humoren er ikkje stor nok, og dialogane er òg uventa ordinære. Eg har vondt for å tru at det var slik Welles ville at filmen skulle vera.

Guffen er lunken. 

Meir Welles på kulturguffebloggen
Citizen Kane (1941)
The Magnificent Ambersons (1942)
Den tredje mann (1949)
Touch of Evil (1958)
Pauline Kael m.fl.: The Citizen Kane Book (1971)
Charles Higham: Orson Welles. The Rise and Fall of an American Genius (1985)
Robert L. Carringer: The Making of Citizen Kane (1985)
James Naremore (red.): Orson Welles's Citizen Kane (2004)
Me and Orson Welles (2008)
Harlan Lebo: Citizen Kane (2016)
They'll Love Me When I'm Dead (2018)
Mank (2020)

Kim Hiorthøy: Du kan ikke svikte din beste venn og bli god til å synge samtidig (2002)

Ei fin, lita bok med rundt 45 korte tekstar. Dei aller fleste er på under ei halv side, men på desse linene kan det skje mykje. Her er som regel noko å smila eller le av. Det kan minna litt om Erlend Loe, og det kan minna litt om Ragnar Hovland.

Er det fellestrekk mellom tekstane? Nja, eg ser ikkje noko som er felles for alle 45, men noko går att. Mange av tekstane handlar om (det eg trur er) unge menn og kvinner. Av og til forstår dei kvarandre, andre gonger slit dei litt. Nokre av forteljarane er òg noko forsiktige og usikre av seg.

Ein smaksprøve? Me tek like godt opningsteksten: "En morgen, rett etter frokost, ringte det på. Jeg gikk mot døren for å åpne, men så begynte jeg å nøle. Det ringte på noen ganger til, så sluttet det. Jeg rørte meg ikke. Først etter omtrent en halvtime åpnet jeg døren, og da var det ingen der".

Guffen tilrår.  

Thomas Mann: Døden i Venezia og to andre noveller (1913)

Det er vel dette eg vanlegvis skriv etter å ha lese ei bok i klassikar-serien til Skald: Det aller finaste med å vera abonnent her er at eg får tilsendt bøker av forfattarar eg truleg burde ha lese noko av. Thomas Mann er ein slik forfattar. Det står minst éi bok av han ein stad i huset, men eg trur ikkje eg har lese noko av han før.

Gav dette meirsmak? Nja. Her er tre noveller i boka - "Tonio Kröger", "Døden i Venezia" og "Mario og trollmannen". Dei to fyrste er rimeleg like i tone (og innhald), den siste er meir lystig. "Tonio Kröger" er noko langdryg, der hovudpersonen/forteljaren legg ut på ei reise gjennom Europa. Både i denne og i "Døden i Venezia" er hovudpersonen forfattar, og begge desse forfattarane ser ut til å vera over snittet interesserte i unge, vakre gutar. "Døden i Venezia" er betre, der forteljaren endar opp i Venezia. Byen vert råka av ein dødeleg epidemi, men han greier ikkje reisa vekk - han vil vera der den unge guten han drøymer om er. 

"Mario og Trollmannen" handlar om ei framsyning på eit sirkus, der ein hypnotisør trollbind publikummet sitt. Trollmannen (i den siste novella) og forteljarane (i dei to fyrste) har noko til felles: Dei skapar illusjonar som folk kan gå inn i. 

Guffen er lunken. 

Nr. 24 (2024)

Ja, det vert laga for mange norske filmar om krigen. Denne filmen får likevel godkjent, dels av di det handlar om ein av dei som verkeleg kan kalla seg krigshelt. Gunnar Sønsteby var med på rundt tjue sabotasje-aksjonar under krigen. Fleire av dei han samarbeidde med vart tekne og drepne; sjølv kom han seg levande gjennom krigen. 

Etter krigen vart han etter kvart mykje brukt som foredragshaldar, og det er eit slikt foredrag som er bakgrunnshistoria her. Han snakkar til ei forsamling ungdomar på Rjukan, der han sjølv vaks opp, og kutt frå foredraget hans vekslar med dramatisering av livet hans under krigen. Det er ei løysing som fungerer godt, og som gjev filmen nerve. 

Filmen opnar med at Sønsteby og ein ven er på skitur (på Gaustatoppen, trur eg). Dei har ein liten politisk debatt der, og dei møtest òg igjen under krigen. Mot slutten av krigen får Sønsteby sjå eit brev der venen fortel det tyske politiet at han kan hjelpa dei med å fanga Sønsteby. Sønsteby ser ikkje anna råd enn å senda to medarbeidarar til Rjukan for å drepa venen. Etter foredraget vert han konfrontert med dette av oldebarnet til bror til han som vart drepen. Det er òg eit godt grep, det får fram at dei største heltane frå krigen også gjorde ting mot nordmenn, ikkje berre mot tyskarar. 

Guffen tilrår. 

Erlend Loe: Naiv. Super (1996)

Det står på internett at dette var gjennombrotsboka til Loe. Det kan godt vera, men debutromanen er vel hakket betre. 

Forteljaren i denne boka er ein noko tafatt kar. Han vil ikkje gjera så mykje; han trivst best når han kan kasta ein ball mot vegg, eller når han leikar seg med bankebrettet sitt. Han sluttar på studiet sitt, og han går mest for seg sjølv. Han har ein god ven som er i praksis langt nord, og dei kommuniserer via fax. Broren er i utlandet, og er langt meir handlekraftig enn forteljaren. Han vert kjend med ein gut i nabohuset og sit litt barnevakt for han, og han vert kjend med ei jente som han likar veldig godt. Og så skriv han lister over det han likar og det han ikkje likar.

Det er eit godt portrett av ein viljesvak ung mann. Av og til smiler eg av han, av og til tykkjer eg litt synd på han. Han reiser til New York for å vitja broren, og det er ei reise han veks på. Det er òg ei reise som dreg ned nivået i romanen - her kjem rundt 25 sider med utskrifter frå den gongen dei to brørne søkte etter forfattarar med litt grisete namn.

Guffen tilrår. 

Meir Loe på kulturguffebloggen
Tatt av kvinnen (1993)
L (1999)
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Nicholas Møllerhaug: Stupet. Leif Grungs krig (2016)

Denne boka er eit glitrande døme på korleis ei historie skal forteljast. Det opnar med at den store Bergens-arkitekten Leif Grung går til eit stup ikkje langt heimefrå og kastar seg utfor. Møllerhaug nøstar opp bakgrunnen for dette sjølvmordet, og det er ei nøsting ikkje alle impliserte kjem like godt frå.

Grung tok livet sitt i oktober 1945. Under krigen hadde han arbeidd for okkupasjonsmakta. Politiet oppretta sak mot han, men det var nok minst like vondt for Grung at dei andre arkitektane i byen vende han ryggen. Han visste godt at fleire av dei òg hadde teke oppdrag for tyskarane, men han visste òg noko anna: Han var ein dobbeltagent - han hadde kontaktar i motstandsrørsla og mellom englandsfararane. Problemet var at dei næraste kontaktane var døde, og at dei vitnerapportane som stadfesta at Grung var på rett side vart gøymde.

Møllerhaug leitar overalt. Han snakkar med etterkomarar, han blar i arkiv, og han leitar etter hus Grung kan ha teikna for tyskarane. Tidleg i boka var eg usikker på om dette var ein freistnad på å reinvaska ein arkitekt Møllerhaug har sansen for, men gradvis vart eg overtydd: Prova er mange på at det var fleire som nærmast var interesserte i å få Grung vekk frå yrkeslivet. Kanskje spesielt han eine arkitekten som overtok ein verdfull kunde som Hilmar Reksten.

Guffen tilrår. 

Robert S. Bader: Zeppo. The Reluctant Marx Brother (2024)

Det finst svært mange samlebiografiar om Marx Brothers. Det finst mange biografiar om Groucho. Det finst ein sjølvbiografi om Harpo. Det finst ei bok om Chico, skriven av dottera. Dette er den fyrste som konsentrerer seg om Zeppo, og det er ikkje så rart: Han vert ofte omtala som malplassert og som det fjerde hjulet på trehjulsykkelen. Undertittelen på denne boka kallar han motvillig.

Så det er ikkje så rart at ingen har skrive om han, men på den andre sida er det òg rart. Han levde eit innhaldsrikt liv, med mange uventa vendingar. Han var fødd i 1901, og brørne forsvann inn i vaudeville nokre år seinare. Dei flytta til Chicago, der Zeppo kom inn i kriminelle miljø. Han vart kasta inn i The Four Marx Brothers då Gummo måtte i militæret i 1917, og dette redda truleg livet hans: Fleire av dei han kjende best vart drepne eller sat stort sett i fengsel.

Zeppo prøvde fleire gonger å koma seg ut av gruppa. Så lenge mora levde var det uaktuelt, og han var kontraktfesta til å vera med på fem filmar. Etter den femte slutta han. Han var aldri på like fot med dei andre - der dei tente store pengar, hadde han fast vekeløn. 

Så skapte han sitt eige, løyndomsfulle liv: Han vart agent for skodespelarar (og andre kunstnarar). Han vart oppfinnar. Han dreiv eigne firma, som på det meste hadde fleire hundre tilsette. Og han hadde høgst truleg nær kontakt med mafiaen. Han vart den rikaste av brørne, utan at dei andre visste det. Og utan at konene hans visste det. Dei visste derimot at han var lite trufast. Og dei visste at han gav ein komplett god ein i dei to adopterte sønene sine. Begge braut kontakten med faren lenge før han døydde i 1979.

Guffen tilrær.

Mykje meir Marx på kulturguffebloggen

Filmar
Cocoanuts (1929)
Animal Crackers (1930)
Monkey Business (1931)
Horse Feathers (1932)
Duck Soup (1933)
A Night at the Opera (1935)
A Day at the Races (1937)
Room Service (1938)
At the Circus (1939)
The Big Store (1941)
The Incredible Jewel Robbery (1959)
The Unknown Marx Brothers (1993) 

Bøker
Kyle Crichton: The Marx Brothers (1950)
Arthur Marx: Life With Groucho (1954)
Harpo Marx/Richard Barber: Harpo Speaks! (1961)
Arthur Marx: Son of Groucho (1972)
Joe Adamson: Groucho, Harpo, Chico and sometimes Zeppo (1973)

Groucho Marx og Richard J. Anobile: The Marx. Bros Scrapbook (1973)
Sidney Sheldon: A Stranger in the Mirror (1976)

Groucho Marx og Hector Acre: The Groucho Phile (1976)

Hector Arce: Groucho (1979)
Maxine Marx: Growing Up with Chico (1980)
Wes D. Gehring: The Marx Brothers. A Bio-Bibliography (1987)

Michael Barson: Flywheel, Shyster and Flywheel (1988)
Arthur Marx: My Life With Groucho (1988)
Miriam Marx Allen (red.): Love, Groucho (1992)

Steve Stoliar: Raised Eyebrows (1996) 

Robert Dwan: As Long as they're laughing (2000)

Arthur Marx: Groucho. A Photographic Journey (2001)
Simon Louvish: Monkey Business (2003)
Paul Duncan (red.): Marx Bros (2007)

Bill Marx: Son of Harpo Speaks! (2007) 
Andrew T. Smith: Marx and Re-Marx (2009)

Martin A. Gardner: The Marx Brothers as Social Critics (2009)
Roy Blount jr.: Hail, Hail, Euphoria! (2010)
Wayne Koestenbaum: The Anatomy of Harpo Marx (2012) 

Devon Alexander: The Quotable Groucho Marx (2014) 
Lee Siegel: Groucho Marx. The Comedy of Existence (2015)
Matthew Coniam: The Annotated Marx Brothers (2015)
Noah Diamond: Gimme a Thrill (2016)
Matthew Coniam: That's me, Groucho! (2016)
Robert S. Bader: Four of the Three Musketeers (2016)
Kevin Scott Collier: The Marx Brothers. Love Happy Confidential (2017)
Matthew Hahn: The Animated Marx Brothers (2018)
Frank, Heidecker og Pertega: Giraffes on Horseback Salad (2019)
Robert E. Weir: The Marx Brothers and America (2022)
Susan Fleming Marx: Speaking of Harpo (2022)

Lars Elling: Ved porten til stillhetens skog (2024)

Det er ikkje lett å skriva godt og originalt om musikk. Sentralt i denne boka står dobbeltalbumet Musical Sanatorium, som Stian Carstensen gav ut i 2021. Kvar av songane på plata får sitt eige kapittel, og her skriv Elling, vel, godt og originalt om dei ulike songane. Desse kapitla gav meg lyst til å høyra plata, og det var verdt bryet.

Det er likevel ikkje denne plata det handlar mest om. Det er ei bok om venskapen mellom Elling og Carstensen, og om kunsten dei skapar, kvar på sitt vis. Det er gjennom musikken dei møter kvarandre, men Elling er primært biletkunstnar. Han er òg ein svært god forfattar, og er ein av dei som ikkje set punktum før han er nøgd med setninga. Boka er ekstremt velskriven.

Carstensen er ikkje heilt frisk. Han slit med psyken, og han slit med det sosiale. Mange gonger er det vanskeleg for Elling å få kontakt med han, og dei er fleire som er redde for korleis det går med han. Det har dei grunn til å vera - boka opnar med ei skildring av ein gong Carstensen prøvde å ta livet sitt.

Guffen tilrår. 

Meir Elling på kulturguffebloggen
Fyrstene av Finntjern (2022)

Anthony Kiedis og Larry Sloman: Scar Tissue (2004)

Når eg les biografiar om musikarar tenkjer eg av og til at undertittelen på boka kunne vore Sex, Drugs & Rock'n'roll. Her kunne det vore hovudtittelen, det er stort sett det det går i. Det vert for mykje av det gode, og spesielt andre halvdel av boka er tung.

Sex og Drugs: Kiedis vaks opp i Michigan. Foreldra skilde seg, og faren, som var ein småkriminell hippie som gjerne ville verta skodespelar, flytta til Los Angeles. Kiedis vitja han ofte, og fekk då opplæring i både sex og drugs. Det verkar utruleg, men etter at tolv år gamle Kiedis bad faren om å få prøva å ha sex med kjærasten til faren, sa faren ja. Han var vel om lag like gamal då faren lærte han å røyka hasj. Rock'n'roll: Kiedis kom litt tilfeldig inn i eit band som seinare vart gigantiske - Red Hot Chili Peppers. 

Etter at bandet vert skipa og kjem godt i gang går boka i sirklar. Kiedis bruker altfor mykje dop. Han går på avrusing. Han fungerer ei stund greitt, men så bruker han altfor mykje dop igjen. Han går på avrusing. Osb. Dette går ut over bandet, der han slettes ikkje er den einaste som bruker for mykje dop. Han hadde òg eit svært høgt forbruk av damer før han vart stjerne, og fram til han vart superstjerne var forbruket endå høgare. Her kjem det mellom anna ei fæl historie om at han plukkar opp ei kvinne i sørstatane, medan han er på turné. Dei har seg med kvarandre, fram til ho ein dag fortel han at ho berre er fjorten år. Han finn ut at dei kan liggja med kvarandre ein gong til, før han sender ho heim.

Det er ikkje berre dei lange linene som går i ring. Det er òg slik med det han skriv om. Eg mista talet på kor mange gonger han møtte ei kvinne og tenkte at "ho må eg ha", og at det viser seg at dette var den beste sexen nokon gong og at han aldri hadde vore så glad i nokon før. Eg anar ikkje om all omtalen av kvinner var klarert med dei, men viss det ikkje var det, skriv han altfor fritt og ope om sexlivet deira.

Kiedis gjer altså ikkje noko godt inntrykk. Han verkar som ein djupt usympatisk og sjølv-sentrert kar, som ikkje bryr seg altfor mykje om kva slags spor han set etter seg i andre folk.

Guffen er lunken. 

Sex (2024)

Det er ikkje kvar dag eg skriv om sexfilmar her på kulturguffebloggen. Det gjer eg for så vidt ikkje i dag heller. Dette er ikkje ein slik sexfilm, men tittelen er ikkje malplassert: Det handlar om sex, og det handlar om maskulinitet og mannsroller

To feiarar har matpause. Dei er gode vener, men her fortel den eine ein større løyndom enn vanleg: Dagen før hadde han sex med ein mannleg kunde. Han likte det godt, men meiner at dette ikkje tyder at han er homo. Sidan han hadde sex med ein mann meiner han òg at det ikkje tel som utruskap, så han hadde like godt òg fortalt det til kona. Spoiler: Korkje kona eller feiar-venen forstår heilt kvifor dette har skjedd. Kona tolkar det sjølvsagt som utruskap, og venen vert òg litt usikker på eigen seksualitet. Han har heile tida ein draum om David Bowie, som ser på han som om han var ei kvinne. [Og, for the record: Eg la merke til at det på ein kjøkenbenk stod ein liten figur med ei lyn i ansiktet, a la Bowie.]

Det er ein finfin film. Det går roleg og seint framover, og nokre av scenene er lange. Som vanleg hjå Haugerud er det dialogane det handlar om, og sjølv om me ikkje får svar på alt, er det gode spørsmål som vert drøfta. Og skodespelet er strålande, og scena der den utru feiaren fortel kona korleis det var å ha sex med ein mann er aldeles intens. 

Guffen tilrår. 

Meir Haugerud på kulturguffebloggen
Den som er veldig sterk, må også være veldig snill (roman, 2002)
Thomas Hylland Eriksen og origamijenta (film, 2005)
Hva jeg betyr (roman, 2011)
Som du ser meg (film, 2012)
Enkle atonale stykker for barn (roman, 2016)
Barn (film, 2019)
Lyset fra sjokoladefabrikken (film, 2020)
Drømmer (film, 2024)
Kjærlighet (film 2024)

Erlend Loe: Tatt av kvinnen (1993)

Dette er debutboka til Loe. Bror min meinte at eg burde lesa ho då ho kom ut, men det gjorde eg ikkje - kanskje eg aldri kom meg forbi det smilande ansiktet på omslaget.

Livet til forteljaren i boka vert kapra av ei kvinne, Marianne. Ho kjem på besøk oftare og oftare, og til slutt flyttar ho inn. Dei reiser på ferie i lag, med vekslande hell, og han reiser heim åleine. Han prøver å greia seg sjølv ei stund, og då ho kjem heim finn ho seg ein annan. Men berre ei stund - ho kjem tilbake til forteljaren, og dei vert eit par på ny. Han har ikkje noko problem med at ho er gravid og at det er ein annan som er barnefaren, og det seier truleg det meste: Han er ikkje ein mann som styrer livet sitt sjølv; han diltar etter andre.

Tidvis er dette ei rasande festleg bok. Eitt av høgdepunkta kjem tidleg i boka, der Marianne har insistert på at dei skal ha eit middagsselskap. Det er ikkje så mange gjestar, men dei er særmerkte, kvar på sine vis. Gjestane dukkar opp att med jamne mellomrom i boka, og dei er velkomne kvar gong.

Guffen tilrår.

Meir Loe på kulturguffebloggen
Naiv. Super (1996)
L (1999)
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Bill Buford: Among the Thugs (1990)

Denne boka las eg tidleg i 1990-åra. Eg var rimeleg lunken då, lunken nok til at eg ein gong kom i eit høfleg ordskiftet med ein amerikanar som meinte at dette var ei av dei beste bøkene han hadde lese. Eg vonar at han har funne betre lesestoff seinare.

Temaet for boka er for så vidt greitt nok. Buford flytta frå USA til England seint i 1970-åra. Tidleg i 80-åra var han vitne til at ein gjeng med hooligans kom inn på ein jernbanestasjon, og han vart fascinert av dette opptoget. Buford var ikkje spesielt interessert i fotball, men av di han ville gjera seg betre kjent med hooligan-kulturen gjekk han på fleire kampar. Både før og etter kampane var han saman med hooligans, både i inn- og utland. 

I boka fortel han om slike turar. Det største problemet mitt er at han ser ut til å sjå opp til dei, at han tykkjer at valden deira gjer dei til større menn. Han skildrar valdshandlingar, og han lét dei ukritisk frå skryta av både vald og andre brotsverk. Heilt mot slutten skriv han at han byrjar å få nok av det; andre ville fått nok etter nokre titals sider. Det andre problemet med boka heng litt saman med det fyrste - han har ein skrivestil som ikkje er altfor imponerande, der han altså ikkje er kritisk nok. Og det tredje, som rett nok kan forsvarast med at han (kanskje) skriv for eit amerikansk publikum, er at han skriv om sjølve fotballen på ein fagleg veik måte. 

Guffen er (framleis) lunken. 

Vidar Sundstøl: Og likevel finnes du (2025)

Dei to siste romanane til Vidar Sundstøl har vore finfine. Denne er ikkje like strålande. Det er som om teksten ikkje når like langt inn, og at den fine opptakta til ein roman ikkje vert fulgt opp.

Forteljaren i boka er forfattar. Han vil eigentleg skriva ei bok om Bø-vassdraget. Han har nok mykje av stoffet han treng, men han vert heile tida hefta vekk av tankane sine. Han tenkjer på alt som var. På landskapet som har endra seg. På ei mange tusen år gamal fløyte, laga av eit bein frå ein gribb. Men mest av alt tenkjer han på den sonen han aldri fekk.

Kjærasten hans var gravid, men spontanaborterte tidleg i svangerskapet. Etter at dei to hadde fått den beskjeden frå ein dokter stoppa dei ein stad ved Bø-vassdraget, på ein parkeringsplass som ikkje lenger er open for bilar. Han tenkjer tilbake på alt som ikkje vart sagt, både der og på bilturen heim att. 

Her er mykje bra i boka, bevares, men det vert noko uforløyst over det heile.

Guffen er lunken. 

Meir Sundstøl på kulturguffebloggen

Kommandolinjer (2005)
Nattsang (2023)
Dag fra natt (2024)

Dag Solstad: Svingstol (1967)

Eg har ikkje lese mykje av Solstad, og det vesle eg har lese har ikkje imponert meg noko større. Då han døydde for nokre veker sidan var avisene fulle av lovord. Då Jon Fosse fekk nobelprisen hadde visst ein svensk kulturjournalist skrive at det var feil nordmann som fekk prisen - han meinte at Solstad var ein sterkare kandidat. Det verka difor fornuftig å prøva litt til.

Det kan sjølvsagt henda at eg ville vorte meir imponert viss eg hadde lese noko som var skrive seinare. Dette er den andre boka Solstad gav ut, og det er ikkje rare greiene. Her er ikkje noko som tyder på at forfattaren mange år seinare ville verta nemnt som ein nobel-kandidat.

Boka har undertittelen "En samling prosatekster". Kortane er jamt over korte - på dei åtti sidene i boka kjem det 25 tekstar. Dei er fort lesne og fort gløymde. Dei er skrivne i eit enkelt språk, ofte med korte og oppramsande setningar. Det handlar om kvardagsliv, og det er det sjølvsagt ikkje noko gale med, det gjeng an å leva i kvardagen òg, men det vert aldri noko som hevar tekstane opp frå det heilt ordinære. 

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir Solstad på kulturguffebloggen
Spiraler (1965)
Alf van der Hagen: Dag Solstad. Uskrevne notater (2013)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)

Johan Harstad: Under brosteinen, stranden! (2024)

Det er kanskje lettvint, men det er òg lett å setja denne romanen opp mot Max, Mischa og Tetoffensiven, som Harstad gav ut i 2015. Denne romanen er rett nok ikkje like lang som Max..., her er det jo berre 970 sider, men likevel. For meg er Max... eit høgdepunkt i ein forfattarskap som eg set svært høgt. Denne romanen glitrar ikkje like mykje.

Det vert for mange spor som skal fylgjast. Hovudsporet, viss det er rette ordet, er det mest interessante. Dei fire ungdomsvenene Ingmar, Jonatan, Peter og Ebba tek seg inn i eit tomt hus, der dei i kjellaren finn ein stein med magiske krefter: Dei som tek på steinen opplever eit heilt liv i løpet av sju minutt. Steinen vert som eit kraftig rusmiddel, det er freistande å prøva igjen og igjen, og det endar med at ein av dei får så store problem at han vert lagt inn. Forholdet mellom dei fire er varmt skildra, og spesielt turen Ingmar tek til Frankrike for å snakka med Ebba for fyrste gong på mange år, er finfint.

Gjennom romanen hoppar me i tid og stad, og me får vita mangt om mykje. Ein stad midt i boka kjem det til dømes ein lang bolk som fortel korleis steinen vart oppdaga på øya Tristan da Cunha og korleis han vart frakta til Forus. Me er innom dei fleste verdsdelar og svært mange land, og det vert mange namn å halda styr på. Nokre av kapitla er òg uvanleg detaljerte, med lange skildringar av slikt som eg ikkje heilt greier å sjå kvifor er viktig. Både i sjølve romanen og i eit avsnitt heilt til slutt nemner Harstad romanen Gravity's Rainbow, og eg hadde litt same kjensla då eg las den for fleire tiår sidan: Det var stort sett ei stor leseoppleving, men eg hang ikkje med heile tida.

Guffen tilrår. 

Meir Harstad på kulturguffebloggen
Herfra blir du bare eldre (2001)
Ambulanse (2002)
Buzz Aldrin, hvor ble det av deg i alt mylderet? (2005)
Hässelby (2007)
Bsider (2008)
Darlah (2009)
Osv. (2010)
Buzz Aldrin, hvor ble det av deg i alt mylderet (fjernsynsserie, 2011)
Motorpsycho. Blissard (2012)
Manifest for folk flest (2013)
Max, Mischa og Tetoffensiven (2015)
Ferskenen (2018)