Seltzer: Den norske fattigdommen (2025)

Thomas Seltzer har tidlegare reist rundt i USA for å prøva å finna ut kva som har gått gale med det landet. No er turen komen til Noreg, der han reiser rundt for å snakka med folk som er eller har vore fattige. Det er ein god serie, og ein serie det er lett å verta trist av. Spesielt no, rett før eit stortingsval der storleiken på formueskatten er ei av dei viktige kampsakene. Når ein ser korleis dei mindre velståande i landet har det, er det jo både opplagt at dei som vassar i pengar må betalla meir, og det er opplagt kor pinleg det er å forsvara formueskatten.

Seltzer reiser frå nord til sør. Han vitjar eit ungt par som ikkje har råd til å få meir enn eit barn. Han vitjar unge kvinner som har gått på ein helsesmell og som ikkje har spesielt mange kroner å rutta med kvar månad. Han snakkar med ein som har teke klasseheisen frå topp til botn, og med ein som har reist den andre vegen. Han snakkar med forskarar og andre som prøver å forklara korleis det går an at eit så rikt land som vårt kan ha så mange fattige. 

Guffen tilrår. 

Meir Seltzer på kulturguffebloggen
UXA, sesong 1 (2020)
UXA, sesong 2 (2022)
Amerikansk karmageddon (2022)
UXA, sesong 3 (2024)

Ivar Kvåle: Ville Vestland (1987)

Ivar Kvåle var kunstnar og avisteiknar. Han budde det meste av livet på Voss. Han hadde jamleg kunstutstillingar, han illustrerte bøker, og han spelte musikk. Til kvart nummer av avisa Hordaland laga han ei avisteikning, og i denne boka er det med rundt 85 teikningar, frå ca. 1978 til 1986.

Teikningane viser mykje av styrken til Kvåle. Han er heile tida på bygdefolket si side, her er mange stikk til byfolk og turistar. (Han er òg heile tida på Voss si side, her er òg fleire stikk til Hardanger.) Bygdefolket er ofte noko overvektige og har litt rare kroppar; byfolket, spesielt kvinnene, er ofte noko undervektige og har litt rare kroppar. Han er ikkje spesielt glad i å teikna auger, og teiknar gjerne folk bakfrå eller med briller som gjer at sjølve augene ikkje er synlege.

Og han er ein god skribent. Tekstane er like gjennomarbeidde som teikningane. Dei er ofte sette saman av dialogar. Det kan vera halvgode vitsar (som når læraren spør klassen kvifor me feirar 1. mai, og ein elev svarar at det er av di me ikkje skal ta tran lengre) eller halvgode visdomsord (som dei to sauene som framleis er til fjells tidleg på hausten, og som seier at viss dei vert gåande her frys dei i hel, men viss dei reiser heim får dei svi for det òg).

Det er ikkje humor eg ler høgt av, dette, men dei lune og gode observasjonane er gode nok til at trivst godt.

Guffen tilrår.

Margaret A. Salinger: Dream Catcher. A Memoir (2001)

Hm. For nokre månader sidan las eg Catcher in the Rye, og kom då på at eg hadde denne boka ståande. Eg kjøpte ho om lag det året ho kom ut, men har ikkje lese ho. I fyrsten forstod eg ikkje kvifor, men etter kvart som eg las ho slo det meg at det kan henga saman med at eg etter å ha kjøpt boka las meir om ho og fann ut kva dette ikkje var: Ei bok om forfattaren J.D. Salinger. Boka er skriven av dotter hans, og det er hennar liv det heile handlar om. 

I den skildringa handlar det sjølvsagt mykje om tilhøvet hennar til foreldra. Ho fortel om ein oppvekst som på mange måtar er god, men som endrar seg etter at foreldra går kvar til sitt. Ho er framleis nært knytt til begge, men ser etter kvart at faren er litt for fråverande og litt for sjølvoppteken. Ho vert gradvis meir kritisk til han, og han skal ha brote all kontakt med ho etter å ha lese boka. 

Så det heile handlar altså mest om ein person eg ikkje kjende noko til på førehand. Det treng ikkje vera det same som at boka er uinteressant, men skal dette fenga må ho som skriv ha noko interessant å skriva om. Noko som har interesse for andre enn ho sjølv. Det er det lite av her. Ho har opplevd likt og ulikt, men det har jo dei aller fleste. 

Guffen kan ikkje tilrå dette. 

Meir Salinger på kulturguffebloggen
The Catcher in the Rye (1951)
Nine Stories (1953)
Joanna Rakoff: My Salinger Year (2014)

Kristin Auestad Danielsen: Du er bonde (2022)

Me møter to unge kvinner frå Jæren. Begge skal ta over gard, men dei har litt ulik tilnærming. Forteljaren kjem frå ein gard som ikkje er altfor veldriven; veninna kjem frå ein godt driven gard. Veninna vil driva garden vidare og arbeider hardt for det; forteljaren har eit meir avslappa forhold til det. Ho drøymer om skogen, ikkje dei opne markene, og får mykje kritikk frå dei andre grunneigarane i området for dette.

Dei to har òg eit ulikt forhold til sex. Forteljaren har glede av det; veninna vil vera jomfru så lenge som råd. Dei har òg ting som bind dei saman - begge er glade i filmar og fjernsynsseriar og kan snakka lenge om det.

Det er ei bok som fengar svært ulikt. Av og til vert eg dregen langt inn i boka, andre gonger er det mindre fengande. Her er element av eventyr, der tre kan veksa seg store medan ho står og ser på dei.

Guffen er lunken. 

Stein Torleif Bjella (Hedleberget, Voss, 16.8.2025)

For om lag ti år sidan, under Ekstremsportveko 2015, heldt Bjella konsert i Hedleberget. Då hadde han berre med seg Geir Sundstøl og Eirik Øien. Då me såg han i Ulvik for tre år sidan var det (omtrent) ein solokonsert, så han vekslar mykje. 

Denne gongen hadde han med seg fullt band, og for eit band: Sundstøl på gitarar og munnspel, Øien på kontrabass og elektrisk gitar (som han spelte bassliner på), David Wallumrød på tangentar, og Stian Lundberg på trommer. Alle glitra, men det er sjølvsagt vanskeleg å unngå å nemna Sundstøl spesielt. Og midtpunktet er heile tida Bjella sjølv, som syng, snakkar, og spelar kassegitar.

Med så mange instrument og så mange glimrande musikarar vert det stor variasjon på konserten. På nokre eldre songar var det (stort sett) berre kassegitar og vokal, medan ein annan eldre song, "Redningsmann" var heilt omarrangert. Midt i songen kom det eit langt og fabelaktig instrumentalparti, og slik var det i fleire av songane. Det svingar godt, dei fem skapar ein flott groove. Dei likar det sjølve òg, det er lett å sjå at dei kosar seg på scena.

Publikum kosar seg òg. Det osar sjarme av Bjella og dei andre, og det var god stemning gjennom heile konserten. Folk ler på dei rette stadene, både mellom og under songane. Ein finfin kveld.

Guffen tilrår. 

Meir Bjella på kulturguffebloggen
Sævelid, Voss (12.7.12)
USF, Bergen (29.1.14)
Vossajazz 2014
Hedleberget, Voss (24.6.15)
Voss kulturhus (21.4.16)
USF, Bergen (4.12.16)
Kan nokon gripe inn (Det Norske Teatret, Oslo, 28.1.17)
Jordsjukantologien nr. 1 (2017)
Fiskehuset (2021)
USF, Bergen (5.11.21)
Kvemmadokkje, Ulvik (16.7.2022)

Untamed, sesong 1 (2025)

 Dette var rimeleg spontant. Eg kjende ikkje til serien, men han vart presentert som ein serie der handlinga er lagt til den amerikanske nasjonalparken Yosemite. Det held i massevis for meg - eg trur eg kunne sett ein serie der me berre såg naturbilete frå Yosemite. Naturen er fabelaktig, og kjem til sin rett i serien. 

Så er vel handlinga sånn grei òg. Spaningskurva når rett nok toppen litt for tidleg, og alle personane er ikkje like godt teikna. Det verkar òg som om forfattarane har tenkt at absolutt alle som er med må ha noko myrkt i framtida si. Det myrke er som regel knytt til små born, vanskelege foreldre eller valdelege partnarar. Og det vert svært ofte snakka om kor viktig det er å halda familien saman. 

Kyle Turner er hovudetterforskar i det som såg ut som ei ulukke, men som godt kan vera eit mord. Naya Vasquez vert assistenten hans, og samspelet mellom dei to er svært godt. Han er den alvorlege surdeigen som veit alt, medan ho prøver å letta litt på stemninga. Dei finn spor, både gjennom godt politiarbeid og gjennom rein flaks, og etter kvart viser det seg at dei mange lause trådane passar godt saman.

Guffen tilrår. 

Olav Duun: Marjane (1908)

Dette var den andre boka Olav Duun fekk gjeve ut, men det skal ha vore den fyrste boka han skreiv. Det er ei solid bok, som til liks med debutboka viser at Duun held eit høgt nivå heile vegen.

Me fylgjer Helge gjennom livet. Han er djupt forelska i ei jente i nabolaget, Marjane, men det vert aldri dei to. Ho kjem frå eit langt høgare samfunnslag, og ho har òg eit godt auge til Andreas. I alle fall trur Helge det - me ser alt gjennom han, og det skal ikkje mykje til før han trur at Marjane ikkje vil han. Me som les boka er ikkje like overtydd, det kjem små drypp og hint om at ho likar han godt. Helge er mykje vekke på fiske. Når han kjem tilbake tek det same seg opp att. Siste gongen han er heime ser han at det har vore gravferd på ein nabogard, og det tek lang tid før han skjønar at Marjane er død.

Det er altså ei solid bok. Duun er ein forteljar, men han vil òg at forteljingane skal krinsa rundt alvorlege spørsmål. Her handlar det altså om tvil og tru i kjærleikslivet, og om korleis også landsbygda kan skapa sosiale barrierar det ikkje er lett å koma over.

Guffen tilrår.

Meir Duun på kulturguffebloggen
Løglege skruvar og anna folk (1907)
Medmenneske (1929)
Otto Hageberg: Olav Duun. Biografiske og litteraturhistoriske streiflys (1995)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)

Knut Hamsun: Bjørger (1878)

Av og til får eg for meg at eg skal lesa meg gjennom heile forfattarskapar. I juli gjekk eg i gang med både Knut Hamsun og Olav Duun. Begge var av dei store forfattarane i si tid - Hamsun fekk nobelprisen i 1920; Duun mangla ei røyst seks-sju år seinare. 

Eg les gjerne fleire bøker samstundes. Tilfellet ville at eg las andreboka til Duun parallelt med denne, som er andreboka til Hamsun. Dei to bøkene kan minna om kvarandre, begge handlar om ein gut som ikkje får ho han vil ha, og begge bøkene går føre seg ein stad på landsbygda. Men det er påfallande kor stor skilnad det er i skriving og oppbygging. Duun verkar stø og sikker; Hamsun famlar seg fram.

Opninga på boka er melodramatisk og vel så det: Etter nokre sider er Bjørger (og broren Tore) foreldrelause. Bjørger har eit uvanleg godt hovud, og han brukar det godt. Ofte, kanskje for ofte, tek han seg til skallen, og like ofte er det nokon som kommenterer eller merkar seg skallen hans. Det store hovudet vert nok nemnt for å visa at denne unge mannen er uvanleg gåverik, men det minner òg om frenologiske tankar. Eg funderte fleire gonger på om Bjørger er meint som eit sjølvportrett; i boka vert fleire av dikta hans trykte, og dette kan (kanskje) vera dikt Hamsun skreiv sjølv, tidlegare i livet?

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir Hamsun på kulturguffebloggen
Den gaadefulde (1877)
Victoria (1898)
Telegrafisten (film, 1993)

Peer Gynt (Gålå, 4.8.2025)

Peer Gynt er kanskje det einaste teaterstykket alle nordmenn har høyrt om. Sidan slutten av 1980-åra har det kvart år vore framført på Gålå i Gudbrandsdalen. Det var ei flott scene, men det er jo ein bakdel med uteframsyningar: Vêret kan leggja ein dempar på litt av kvart. Slik var det her - fram til pausen var det regnbyger; etter pausen regna det konstant. Det var ikkje berre me som var våte og litt kalde.

Me sat på bakarste benk, med lang avstand til scena. Lyden var god, slik at me meir høyrde enn såg skodespelet. I alle fall stort sett - i av dei siste scenene, der presten (Bjørn Sundkvist) held ein minnetale om den rake motsetnaden til Peer Gynt, var lyden altfor låg.

Han som var gravlagt var viljug til å ofra noko for det han stod for, ein som var seg sjølv. Slik er det ikkje med Peer. Han tek jamleg den kortaste og enklaste vegen. Den andre økta av stykket er lang, og dei hadde nok kutta noko her, men heldigvis var denne gravferdsscena med. Ho er viktig for å forstå kva Ibsen vil med stykket og portrettet av Peer.

Scenografien var finfin, der det som såg ut som ein vanleg grasbakke viste seg å ha ein del løyndomar. Det er òg flott korleis det vert mørkare og mørkare rundt scena, og korleis dei også brukte vatnet som scena grensa til.

Guffen tilrår. 

Charles Chaplin: My Autobiography (1964)

Charles Chaplin var ein av dei aller, aller største komikarane, og fleire av filmane hans er klassikarar. Denne boka er ei solid rags to riches-historie, der han går frå eit liv i ekstrem fattigdom i London til eit liv i ekstrem velstand i Hollywood. 

Oppvekstskildringane og kapitla som handlar om kampen hans for å verta skodespelar er gode. Han skriv godt, noko han arbeidde hardt for: Han hadde nesten ikkje skulegang, men brukte mykje tid på å læra seg nye ord og godt språk etter at han vart vaksen. Han vert sendt på to turnear til USA, og på den andre knyter han kontaktar inn i filmverda. Resten er historie, som det heiter. Men her skiftar òg boka karakter. No skriv han langt mindre om seg sjølv om arbeidet sitt, og langt meir om alle kjendisane han møter og alle pengane han tener. Det er, for å seia det forsiktig, ikkje så interessant.

Men midt inne i all denne namedroppinga tek boka seg opp att. Han vert beden om å snakka på nokre politiske arrangement, og trass i velstanden sin er han ein tydeleg sosialist. Som i dag, var det jamgodt med at amerikanarane trudde han var kommunist. Han vart frosen ut av eitt og hitt, og tok med seg den fjerde kona si til Sveits, der han budde resten av livet. Han skriv ikkje mykje om dei tre fyrste, men i alle fall: Dei fire gongene han gifta seg var konene høvesvis 17, 16, 26 og 18. Sjølv var han 19, 35, 47 og 54. Hm. 

Guffen tilrår.

Knut Hamsun: Den Gaadefulde (1877)

Dette er debuten til Knut Hamsun. For litt sidan las eg debuten til Olav Duun, og det er nesten rart å jamføra dei to: Skilnaden er enorm. Der boka til Duun vitna om at noko stort var i emning, er dette så dårleg og klisjefylt at det er uråd å sjå det minste spor av at Hamsun skulle verta ein viktig person i norsk litteratur.

Me kan jo byrja med tittelen: Han må peika fram mot at husmannssonen i boka, Rolf Andersen, eigentleg er høgt utdanna og at han og faren på sett og vis har gått i dekning. Men likevel - både Andersen og dei andre personane i boka er så uinteressante at ikkje ein einaste lesar vil tenkja at dette var verkeleg gåtefullt.

Me er i Nordland. Storbonden Ole Aa har ei attraktiv dotter, Rønnaug, som forelskar seg i Rolf Andersen. Ho får fyrst "nei" til dette forholdet heime, før ho altså får "ja" når far hennar finn ut at Andersen er noko anna enn det han gjev seg ut for.

Det er livlaust, det er klisjefylt, og replikkane er så dårlege at det heile minner om ein parodi. Det er ikkje rart at Hamsun ikkje ville ha denne boka med då forlaget seinare gav ut dei samla verka hans.

Guffen kan ikkje tilrå dette. 

Meir Hamsun på kulturguffebloggen
Bjørger (1878)
Victoria (1898)
Telegrafisten (film, 1993)

Annie Ernaux: Jeg er fortsatt her inne i mørket (1996)

Ei fin lita bok. Mor til Ernaux vart dement og budde den siste tida på ein institusjon. Ernaux tok korte notat gjennom heile perioden. Mange år seinare tok ho fram igjen desse notata, og såg at det var godt skrive. I eit føreord skriv ho at gjev det ut utan å gjera endringar, og det er nesten utruleg: Boka er så full av gode refleksjonar og så presis og komprimert at det verkar som teksten er redigert.

Når ho vitjar mora tenkjer ho ofte tilbake på korleis dei to har kjent kvarandre. Har dei kome kvarandre nær nok? Har dei kome kvarandre for nær? Ho fortel om alt ho får sett, både av pinleg intime situasjonar og av eldre folk som er like hjelpetrengande som småbarn. Utetter i boka innser Ernaux at ho og mora har bytt plass - der mora ein gong tok seg av ho, er det no Ernaux som tek seg av mora.

Det er mykje kjensle i det ho skriv, men samstundes held ho avstand til det som skjer. Kanskje det berre er når ho skriv; kanskje det er slik heile tida. 

Guffen tilrår.

Meir Ernaux på kulturguffebloggen
Hendelsen (2000)
Årene (2008)
Sommeren 58 (2016)
Far. En kvinne (2021)

Olav Duun: Løglege skruvar og anna folk (1907)

Dette er debutboka til Olav Duun. Her er tolv noveller, og sjølv om dei ikkje er altfor originale, er det svært mykje bra her. Duun skriv med stor sjølvtillit, og det er noko sjølvsikkert over det heile. Han har mange gode skildringar, fyrst og fremst av natur, og i tillegg er det mange gode replikkar og dialogar.

Alle novellene går føre seg i eit kystlandskap, der folk driv med jordbruk og fiske. Replikkane er ofte på dialekt, og ikkje uventa er det spor av trønder-dialekten. Personane Duun skriv om er ikkje av dei mest vellukka eller dei mest velståande, tvert i mot skriv han gjerne om fattige folk, folk som ikkje får det til, og folk som er lettlurte. I dei fleste novellene er det bra med humor.

Nokre noveller verkar mest som reine forteljingar, men andre gonger dreg Duun opp nokre litt tyngre spørsmål. Kan til dømes ei kristen kvinne slå seg saman med ein fritenkjar? 

Guffen tilrår. 

Meir Duun på kulturguffebloggen
Marjane (1908)
Medmenneske (1929)
Otto Hageberg: Olav Duun. Biografiske og litteraturhistoriske streiflys (1995)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)

Nescio: Unge titanar (1918)

Det er spanande å la andre velja bøker for deg - det er ein god inngang til å møta nye forfattarar. I dette tilfellet er det òg ein forfattar frå eit land eg les svært lite frå. Nescio hadde ein relativt liten produksjon, men i etterordet her fortel omsetjaren, Robin Van de Walle, at Nescio har fått ein høg status i heimlandet. Desse tre novellene vert omtalte som hovudverket hans, og vart skrivne mellom 1909 og 1917. 

Dei to fyrste novellene, "Snyltaren" og "Unge titanar", handlar (stort sett) om dei same mennene. Dei er unge, dei er lovande, dei vil skapa noko. Dei er bohemar, eller kanskje dei berre vil vera det. Dei har ikkje fått til alt dei vil, men dei er optimistar med stor tru på framtida si. Den siste novella, "Ein liten poet", fortel om ein poet som går drøymande gjennom livet - han møter både Gud og Djevelen, og han drøymer om jenter. 

Eit tema i alle tre novellene er overgangen frå ungdom til vaksen, frå eit fritt til eit meir etablert liv. Somme stadar kan me merka ein motvilje mot å gå gjennom denne prosessen, samstundes som det verkar uunngåeleg.  

Guffen er lunken. 

Kjartan Fløgstad: Rasmus (1974)

Eg har ikkje lese mange romanar av Kjartan Fløgstad, og eg har vel ikkje vore like nøgd med alt eg har lese heller. Han er likevel ein forfattar eg ofte tenkjer at eg burde lesa meir av, og det kan henda at eg var for ung og urøynd som lesar sist eg las romanar av han. Så eg prøver meg igjen, og tek like godt til med den fyrste romanen hans.

Romanen kan minna litt om Bikubesong. Eller omvendt - denne boka kom jo ut lenge før Bikubesong. Der handlar det om Odda; her handlar det ofte om (noko som minner om) Sauda. Begge bøkene er romanar, men ingen av dei fortel ein samanhengande historie, og ingen ville ha reagert på om dei vart omtalte som novellesamlingar. 

Her vert kvart kapittel fortalt av ein ny forteljar; alle kapitla opnar og sluttar med hermeteikn. Det er vel berre menn som kjem til orde, og det er menn som arbeider på fabrikk eller til sjøs. Dei har eit hardt og friskt språk, og dei må vel mistenkjast for å ta litt hardt i av og til. For meg er det kanskje det som er hovudinntrykket i denne boka - det vert ein slags heider av folkelege forteljingar. 

Guffen tilrår. 

Meir Fløgstad på kulturguffebloggen
Fløgstad-symposium (2001)
Brennbart (2004)
Fløgstad, Tusvik, Veiteberg: Skriftfest. Einar Økland 70 år (2010)
Rem, Søbye, Fløgstad: På æren løs (2020)

Piken fra fyrstikkfabrikken (1990)

Det går sikkert an å laga tristare filmar enn dette, men eg trur ikkje det er enkelt. Filmen handlar om Liris, ei kvinne i tjueåra. Ho bur hjå mora og stefaren, arbeider på ein fyrstikkfabrikk, og har ikkje noko stort og utprega sosialt liv. Ho gjer ikkje så mykje av seg, ho kler seg litt som ei grå mus, og ho ser at ho ikkje kjem seg inn i det samfunnet ho trur er spanande og kjekt. 

Ein gong får ho likevel vera med ein velståande mann heim. For ho er dette ei drøymenatt med lovnad om noko meir, for han er det berre ei natt. Ho vert skuffa, men tek likevel kontakt med mannen når ho finn ut at ho er gravid. Han avviser ho, og to tek hemn. Både over han og mora/stefaren. Og ein til.

Filmen er (stort sett) utan sterke fargar. Det er grått og brunt, og det går i eit veldig roleg tempo. Opningsminutta er eit godt døme på det - utan at det vert sagt eit ord ser me korleis fyrstikker vert laga og pakka inn på fabrikken. Ho vert hundsa med i heimen, men finn seg i det utan å protestera. Kameraet står som regel i ro, det vert sagt lite, og dette er òg med på å dra ned stemninga. Men alt dette greier ikkje å dra ned kvaliteten på filmen - det heile er glimrande laga.

Guffen tilrår.

Meir Kaurismäki på kulturguffebloggen
I Hired a Contract Killer (1990)
La Vie de Bohème (1992)
Lys i skumringen (2006)

Kristofer Janson: Marit Skjølte (1868)

Den lokale filmklubben skal visa Brudeferden i Hardanger i haust. Dette er ein tidleg norsk spelefilm, ein stumfilm frå 1926. Det passar såleis godt at filmen byggjer på denne romanen, ein av dei aller fyrste romanane som kom på nynorsk. Eg er beden om å seia nokre ord til innleiing, truleg mest av di eg nyleg har skrive ei bok om utvandringa frå Voss. Eg trudde difor det ville vera meir om utvandring i boka, men det er det lite av.  

Kort samandrag: Familien til Marit skal utvandra. Ho ombestemmer seg i siste augneblink og vert verande i bygda. Ho vil gifta seg med Anders, og då dei møtest vert dei samde om å venta i to år. I mellomtida finn han seg ei anna, og Marit vert vonbroten. Ho giftar seg med storbonden Tore, nærast på trass, og etter at han døyr vert ho ei av dei mest velståande i bygda. Ho vert òg ei av dei verste kvinnene i bygda - ho gjev aldri ros, og støyter frå seg dei aller fleste, inkludert eigne born. Fram til det kjem eit nytt vendepunkt i forteljinga.

Det er ei enkel historie, men boka fengar likevel. Det er viktig å hugsa at det var ei føregangsbok, i 1868 var det ikkje mange som hadde skrive noko som helst på nynorsk. Janson skriv godt, på eit språk som var nytt også for han. 

Guffen tilrår. 

Erlend Loe: L (1999)

Utgangspunktet for denne romanen er greitt: Forteljaren, ein kar som heiter Erlend, tenkjer på dei som bygde landet og på dei som oppdaga verda. Han kjenner det som om han høyrer til i ein generasjon som ikkje set nokre større spor etter seg, og finn ut at han vil gjera noko med det. Han går på skeiser på eit vatn ved Trondheim, og merkar at vinden fører han over til den andre sida. Kan noko liknande ha skjedd i Stillehavet? 

Han får med seg seks andre og reiser til ei øy i Polynesia, der dei skal prøva ut denne teorien. Og ein del andre teoriar. Dei prøver å framstå som forskarar, men dei lurer ingen: Dei er der mest for å ha gjort det, verkar det som. Ingen trur på skeise-teorien, truleg heller ikkje han som fyrst kom på han.

Boka vert litt for omfattande. Det tek for lang tid før dei legg ut på reisa, og når dei omsider kjem fram til øya, skjer det såpass lite at det vert litt keisamt å lesa. Det ligg i korta at forteljaren er ekspedisjonsleiar og har siste ordet, men han let seg rett som det er overtala av andre. 

Guffen er lunken. 

Meir Loe på kulturguffebloggen
Tatt av kvinnen (1993)
Naiv. Super (1996)
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Twin Peaks, sesong 3 (2017)

Mot slutten av sesong 2 av Twin Peaks seier Laura Palmer noko slikt som "I'll see you in 25 years" til Dale Cooper. Det stemde nesten - det tok 26 år før denne tredje sesongen vart vist. Eg er usikker på kvifor eg ikkje har sett dette før no. Eg er jo positiv til Twin Peaks, og sesongen fekk gode omtalar. Kortversjonen er at det stemmer - han er langt betre enn den relativt misetable sesong 2.

Å gje eit samandrag av handlinga er ikkje lett. Det er ikkje alt som er like lett å skjøna, og det er òg veldig mange personar med. Men omtrent slik: FBI-agent Dale Cooper er stengt inne i The Black Lodge, ein stad som ligg utanfor den kjende verda. Dobbeltgjengaren hans er fri, og han lagar helvet overalt - det er i denne kroppen at Bob held til. Cooper kjem seg ut frå The Black Lodge, og tek bustad i kroppen til ein trippelgjengar, ein forsikringsagent frå Las Vegas (som, snedig nok, liknar på Cooper). Denne Cooperen er utan minne og går rundt som ein snill zombie. FBI kjem på sporet av både dobbeltgjengaren og trippelgjengaren, og etter kvart peikar alle spora mot Twin Peaks. Der møtest alle til det som i gamle dagar vart kalla eit endeleg oppgjer.

På veg dit har me òg vore innom mange andre og mindre historier. Nokre av desse ser ut til å vera nostalgiske, der me møter karakterar frå dei to fyrste sesongane. Fleire av desse har gjennomgåande roller, andre dukkar berre opp av og til. Og, snedig nok, sesongen sluttar med at Laura Palmer dukkar opp. 

Eg las ein stad at David Lynch og Mark Frost gjekk med planar om ein fjerde sesong, men at dette måtte leggjast vekk då Lynch døydde. Han har handa på rattet her, han har regissert alle episodane. Av og til får den altfor rare Lynch overtaket, men stort sett er det finfine greier. 

Guffen tilrår.

Meir Lynch på kulturguffebloggen
Blue Velvet (1986)
Wild at Heart (1990)
Twin Peaks, fyrste episode (1990)
Twin Peaks (1990-91)
Lost Highway (1997)
The Straight Story (1999)
Mulholland Drive (2001)
Inland Empire (2006)
Brad Dukes: Reflections. An Oral History of Twin Peaks (2014)

Morten A. Strøksnes: Hellig grunn (2001)

Morten Strøksnes har skrive mange flotte reiseskildringar. Dette er vel den fyrste boka han gav ut, og sjølv om nivået ikkje er like høgt heile vegen, er her mykje bra.

I den fyrste delen av boka er han i Palestina og Israel. Her vert mønsteret for boka sett - han vekslar mellom eigne opplevingar og historiske fakta. Han møter folk på begge sider og let dei snakka, men han kjem òg med kritiske spørsmål. Det er ingen tvil om kvar sympatien hans ligg, men han kan òg vera kritisk til palestinarane, og kanskje spesielt til Arafat.

Han reiser vidare til Libanon og Syria før han endar opp i Kurdistan, lengst nord i Irak. I desse delane er han ikkje like god, her vert det av og til litt kjedeleg. Også desse områda har vore mykje herja av krig, og nokre stadar er det så farleg at han må ha livvakt. Han snakkar med folk, han kjem med gode observasjonar, og han er like uredd som i seinare bøker. Nokre av barane han vitjar verkar ikkje heilt trygge, for å seia det forsiktig.

Guffen tilrår.

Meir Strøksnes på kulturguffebloggen
Automobil (2005)
Rett vest (2009)
Et mord i Kongo (2010)
Tequiladagbøkene gjennom Sierra Madre (2012)
Havboka (2015)
Lumholtz' gjenferd (2022)
Molok (2024)

James Thurber: The Thurber Carnival (2014)

James Thurber vert gjerne omtalt som ein av dei store amerikanske humoristane. Denne boka er eit utval av tekstane hans, og eg kan til ei viss grad skjøna kvifor han får ein slik omtale. Eg lo sjeldan, men eg humra ofte. I så godt som alle tekstane er det setningar eller hendingar på høgt nivå.

Tekstane tek utgangspunkt i kvardagshendingar, gjerne fortalde i fyrste person. Dei er likevel oppdikta, reknar eg med. Tekstane er henta frå ei rekkje bøker Thurber gav ut. Skal eg døma frå dette utvalet er boka My Life and Hard Times eit høgdepunkt. Smaksprøvane herfrå vert presenterte som hendingar frå oppveksten hans, der små bagatellar og nesten-hendingar vert presenterte som viktige greier.

Thurber illustrerte mange av tekstane sine. Spesielt i den siste tredelen av boka er det mykje av dette - av og til kjem desse som eigne vitseteikningar. Her er ikkje nivået like høgt.

Guffen tilrår.

Kampen for tilværelsen, sesong 1 (2014)

Denne serien fekk mykje skryt då han gjekk på NRK for rundt ti år sidan. Det fekk eg (sjølvsagt) ikkje med meg, og han var òg lenge uråd å sjå i nettspelaren til NRK. No ligg denne fyrste sesongen der, men den andre er ikkje tilgjengeleg.

Utgangspunktet er at den polske lingvisten Tomasz slit økonomisk. Sambuaren hans overtalar han til å reisa frå Krakow til Noreg for å spora opp faren han aldri har møtt og be han betala det han skuldar. Sambuaren har rekna ut kor mykje ein far ville ha brukt på ein son, og dei pengane har Tomasz krav på.

Han finn ikkje faren, men han (og me andre) opplever mykje rart. Alle dei norske familiane i serien bur i Ullevål Hageby, som akkurat her vert eit slags Twin Peaks. Området er fullt av rare personar og historier. Ein eldre mann finn ut at den like eldre kona hans hadde ein elskar i mange år, og etter at ho får slag finn han ut at han skal herja litt med ho. Eit yngre og meir attraktivt par vil gjerne ha med eit nabopar på noko hankypanky-greier. Mannen i naboparet fingerer sitt eige sjølvmord før han flyktar i båten sin. Ein kvinneleg dokter kjøper ein Porsche som ho (kanskje) frys i hel i. Tomasz arbeider som handverkar, og bruker det han har for handa når det viser seg at dei har gløymt tommestokken. Han greier òg å gjera ei synsk kvinne gravid. 

Og så vidare. Manus er godt, skodespelet er godt, og castinga er strålande. Tomasz ser akkurat så naiv ut som han skal, der han på vegen ut av lingvistikk-bøkene sine møter mangt og mykje nytt.

Guffen tilrår.

Edmund Austigard: Hvítrheimr (2025)

Denne boka var langt betre enn det eg trudde etter å ha lese dei fyrst kapitla. Det gjekk tregt, og det var vanskeleg å sjå samanhengane mellom dei eg las om. Dette endra seg gradvis, og undervegs i lesinga merka eg at dette var ei fin bok.

Hovudpersonen er vel Ein Vassfadl, ein hovudperson med eit lite lesarvenleg førenamn. Han er siste arving i ei lang ætte-rekkje, der dei alle har hatt ansvar for at det er aure i fjellvatna ved garden deira. Ætta har òg eigd ei bok der forfedrane hans har skrive ned alt som har skjedd sidan 1100-talet. Denne boka har Ein kika i utan løyve, og det går ut over auren. Boka kjem til USA, og ho som eig boka kjem til Noreg for å møta Ein. Ting ordnar seg, litt etter litt.

Mykje kunne gått tapt, og mykje går tapt. Ein veit at han er den siste om kjenner alle dei gamle stadnamna i området, til dømes. Naturen endrar seg òg, og ikkje til det betre. Kanskje er alle desse tapa ein av grunnane til at Austigard bruker mange ord som ikkje er så mykje i bruk i dag

Guffen tilrår.

Meir Austigard på kulturguffebloggen
Jarl Austigard og Edmund Austigard: Jakta på bjednekniven (2009)
Edmund Austigard: Solskinsbussen (2011)

Upton Sinclair: The Jungle (1906)

"Each crisis would leave Jurgis more and more frightened", står det om lag midt i denne boka. No var han rett nok rimeleg tøff og sjølvsikker i opninga av boka, men likevel: Her er så mange kriser at han må ha vorte rimeleg redd og skremt utover i boka. 

For krisene står i kø. Jurgis Rudkus utvandrar frå Litauen til USA i 1890-åra, saman med åtte-ti andre. Dei har høyrt mykje godt om USA, og sjølv om dei får seg arbeid i Chicago med ein gong, går alt raskt nedover. Dei vert utnytta på jobb, dei vert lurte av meklaren som sel dei hus, dei går på smell etter smell, og det heile er så tragisk at det vert eit slit også for lesaren. Det kjem rett nok eit brot midt i boka. Etter at kona og sonen til Jurgis døyr, flyktar han ut på landsbygda. Livet der vert skildra i fargar, og der tek folk vare på kvarandre. Når hausten kjem, reiser han likevel tilbake til Chicago. Der vert han sosialist, og slutten av boka er rein agitasjon for sosialismen. Not that there's anything wrong with that, men det fungerer dårleg i ein roman.

Så boka er ikkje så mykje å skryta av, men The Jungle er likevel ei viktig bok. Jurgis fekk jobb på eitt av dei store slakteria i Chicago, og skildringane i romanen er forferdelege. Sinclair sa at alt var sant, og det vart sett ned ein komité som granska tilhøva. Rapporten deira førte til at kongressen oppretta eit slags mattilsyn, som igjen førte til at tilhøva i slakteria vart betre.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

I Hired a Contract Killer (1990)

Ein Kaurismäki-film til. Det ligg fleire av dei på Netflix, og denne kasta eg meg over (relativt) raskt - slik eg hugsar det frå gamle dagar var filmen midt i blinken. Minnet er sviktande, viser det seg. Filmen er ikkje like sprek som eg trudde.

Det handlar om franske Henri Boulanger. Han bur i London, jobbar på eit kontor, og er så misnøgd med livet sitt at han ikkje orkar meir. Han prøver å ta livet sitt, men greier ikkje det heller. I ei avis ser han løysinga - der står det om leigemordarar, og på uventa kort tid greier han å finna nokon som er viljuge til å drepa han. Han betalar den avtalte summen, og deretter har han maks to veker igjen av livet. 

Men så kjem det ei uventa vending: Han møter ei kvinne og finn ut at livet er no ikkje det verste, lell. Han går tilbake til leigemordarkontoret for å kansellera tinginga, men oppdagar at bygninga er riven. Resten av filmen gjer han sitt beste for å unngå ein leigemordar han ikkje veit korleis ser ut. 

Det vert ikkje løye nok. Eg skulle gjerne hatt meir å le av, men det får eg ikkje. Filmen er heller ikkje alvorleg nok til at det vert ein thriller eller noko den retninga, slik at det vert litt midt i mellom alt. Og litt sånn midt på treet.

Guffen er lunken. 

Meir Kaurismäki på kulturguffebloggen
Piken fra fyrstikkfabrikken (1990)
La Vie de Bohème (1992)
Lys i skumringen (2006)

Brad Tolinski, Jaan Uhelzski og Ben Edmonds: MC5. An Oral Biography of Rock's Most Revolutionary band (2024)

Nokre byar vert synonym med nye fenomen i rockemusikken. Seattle. Manchester. Liverpool, til ei viss grad. San Francisco. Innan punken er det anten New York eller London, alt etter kven du spør. Men det kan henda at Detroit og nabobyen Ann Arbor burde fått større plass på ei slik liste. Frå slutten av 1960-åra til tidleg i 1970-åra heldt to viktige band til der - MC5 og The Stooges. Eg har slettes ikkje noko nært forhold til nokon av dei, men eg har ikkje noko problem med å sjå kor viktige dei var. Og MC5 skreiv jo "Black to Comm", ein fabelaktig fengande song.

Denne boka fortel om MC5. Ben Edmonds gjorde ei rekkje opptak med bandet og folk rundt dei, frå 1990-åra og utover. Han døydde før han fekk samla stoffet i bokform; det er det dei to andre forfattarane som har gjort. Dei skriv gode (men av og til unødvendige) innleiingar til kvart kapittel, før det vert sitat frå intervjua. Det fungerer godt, og det er flott korleis dei fem i bandet vert gradvis meir irriterte på kvarandre. (Eller fire - Fred Smith er ikkje intervjua.) 

Av dei andre rundt bandet er John Sinclair den som snakkar mest. Han var ein sjefs-hippie i Detroit, og var minst like oppteken av politikk som av musikk. Han skal òg ha styrt heile økonomien til bandet, noko dei etter kvart vart svært misnøgde med. Bandet vart store lokalt, men sleit med å nå fram i resten av USA. Dei var litt større i Europa, men aldri store nok til at dei kunne leva godt av det. Og nokre i bandet meiner at det var det som var drivkrafta til eit par av dei andre: Dei ville verta stjerner og bu i store hus og køyra med store bilar.

Guffen tilrår.

James Hawes: The Shortest History of England (2020)

For nokre år sidan las eg ei liknande bok av Hawes. Den handla om tysk historie, og den boka likte eg godt. Denne er ikkje like vellukka. Eg trur den viktigaste grunnen er at Hawes er engelsk. Når han skreiv om Tyskland forklarte han alt. I denne boka er mykje inneforstått. Det verkar som om han skriv for engelske lesarar, slik at mange referansar kan vera vanskeleg å ta for oss andre. Ein stad skriv han til dømes om at fjernsynskjendisane Gary Glitter og Jimmy Saville var så store stjerner at dei kunne gjera som dei ville. At begge er dømde for overgrep mot born vert ikkje nemnt med eit ord, slik at dei som ikkje alt veit det kan tolka setninga til Hawes heilt annleis. Noko anna eg gjerne ville hatt meir av, er plassering av stadnamn.

Men her er sjølvsagt òg mykje bra. Han startar i retteleg gamle dagar og går fram til vår tid, og han ser nokre gjennomgåande trekk. Det har alltid vore Søraust-England mot resten av øya. At det er motsetnader mellom nord og sør er greitt, det er det mange stader, men her viser han igjen og igjen at dette er ei grenseline på mange område.

England har ei like blodig historie som mange andre land. Hawes skriv om slag etter slag, der tusenvis mister livet. Han skriv om korleis ulike medlemmer i dei mange kongefamiliane triksar og miksar for å sikra seg makt. Det siste er ei anna innvending mot boka, men det er kanskje slik det er i historiefaget: Han er langt meir interessert i kongar og knektar; den vanlege mannen/kvinna i gata står det mindre om.

Guffen er lunken.

Meir Hawes på kulturguffebloggen
The Shortest History of Germany (2017)

J.D. Salinger: The Catcher in the Rye (1951)

Denne står vanlegvis høgt oppe på listene over dei beste amerikanske romanane. Det er ikkje vanskeleg å forstå - boka er velskriven og fengande. Me får eit fabelaktig portrett av forteljaren, og boka seier i tillegg mykje om korleis det var å vera ein ung mann i åra rett etter andre verdskrigen. Forteljaren, Holden Caulfield, slit med å leva opp til dei store forventningane folk rundt han har.

Ein av grunnane kan vera at han slit litt mentalt. Nokre få gonger dukkar det opp eit "du" i teksten, og det er tydeleg at nokon har bede han å fortelja om livet sitt. På den siste sida refererer han til "this one psychoanalyst guy they have here", og det kan tyda på at han er innlagt. 

Han har prøvd seg ved fleire universitet, men han vert kasta ut av alle. Boka fortel om dei to-tre dagane etter at han vart kasta ut av det siste. Han reiser til New York, der familien bur, men han oppsøkjer dei ikkje. Han tek i staden inn på hotell, han ringjer til perifere kjenningar, han går på bar og prøver å verta kjend med folk eller å plukka opp damer. Han prøver heile tida å skapa inntrykk av at det er alle andre som er idiotar og vanskelege, men Caulfield er eit godt eksempel på ein forteljar me ikkje skal stola på: Det er jo han som er den vanskelege. Han er grunnleggjande negativ til alt og alle. Han snik seg inn i heimen til foreldra for å snakka med veslesyster si, den einaste personen han ikkje snakkar drit om. Ho seier det som det er: "You don't like anything that's happening". Caulfield nektar, men då ho bed han om å seia ein einaste ting han likar, kjem han ikkje på noko.

Guffen tilrår. 

Meir Salinger på kulturguffebloggen
Nine Stories (1953)
Margaret A. Salinger: Dream Catcher. A Memoir (2001)
Joanna Rakoff: My Salinger Year (2014)

Tormod Haugland: Sirenene (2024)

Fleire av dei tidlege romanane til Haugland hadde korte titlar, der ordet i tittelen kunne ha ulike tydingar. Slik er det også her. Fleire gonger i boka snakkar folk om at dei høyrer sirener. Men dei to kvinnene hovudpersonen Tormod møter har òg noko mytisk og mystisk over seg, og kan godt vera sirener av det slaget me finn i gresk mytologi. Dei dukkar opp heilt ut av det blå, dei kan ikkje visa kvar dei kjem frå, dei bur ingen stad, osb. 

Tormod er i skogen for å leita etter ei bortkomen kvige då han finn ein pose med nyplukka blåbær. Han kjem over ho som har plukka bæra, den vaksne kvinna Norun, som er halvvegs på veg inn i ein bergsprekk. Ho er biten av ein orm, men Tormod syg ut gifta og følgjer ho tilbake til hytta ho bur i. Der er òg dottera Nora, som det viser seg at korkje har papir eller personnummer eller adresse. Tormod og Nora vert eit par. Tormod har kvelden før prøvd seg på ei ung kvinne han har kjent heile livet. Det gjekk ikkje, og på merkeleg vis døydde far hennar den kvelden. 

Det er ei finfin bok, der Haugland viser at han meistrar romankunsten godt. Ved inngangen til ein ny del av romanen kjem det eit kort referat frå det som har skjedd så langt, og her får me gradvis vita meir og meir. At han eine mannen døydde får me til dømes vita tidleg, me skal langt ut i boka før me får vita at Tormod var der då det skjedde.

Guffen tilrår. 

Meir Haugland på kulturguffebloggen
Under (1994)
Varmare (1995)
Heller (1997)
Orden (1999)
Verd (2000)
To stykke (2002)
Inkarnasjon (2004)
I den sjette verda (2005)
No mar (2007)
Romberg. Kvinner og kriminalitet (2010)
Om dyr og syn (2017)
Om søvn og mørke (2019)
Om livet på jorda (2021)

La Vie de Bohème (1992)

I 1990-åra, altså sist gong eg budde ein stad med eit godt og variert kino-tilbod, var det alltid eit høgdepunkt når det kom ein ny Kaurismäki-film. Denne er laga av Aki; andre var laga av broren Miki. Desse filmane var vel utan unntak både tragiske og komiske. Til mi store overrasking fann eg denne filmen på Netflix i går, og det var som før: Det er noko gjennomgåande trist og tragisk over filmen, samstundes som eg av og til ler så tårene trillar.

Filmen handlar om tre kunstnarar i Paris - diktaren Marcel, målaren Rodolfo og komponisten Schaunard. Ingen av dei har noko større suksess, alle bur på tronge og kalde hyblar, og alle har trua på at dei ein gong skal få det til. (Spoiler: Det gjer dei ikkje.) Av og til får dei inn pengar, spesielt Rodolfo er heldig og sel mange måleri til ein som burde vita betre, men når dei får inn pengar går det meste med til alkohol. 

Dei tre skodespelarane har stort sett det same, triste uttrykket heile tida. Eit lite unntak er når dei reiser på landtur saman med to kvinner. Likevel kan dei lira seg av dei løgnaste kommentarane i verda - ofte utan at dei sjølve ser humoren i det. Ein stor film, og ein fin inspirasjon til å halda augene opne for meir Kaurismäki.

Guffen tilrår.

Meir Kaurismäki på kulturguffebloggen
Piken fra fyrstikkfabrikken (1990)
I Hired a Contract Killer (1990)
Lys i skumringen (2006)

Daniel Rachel: Too Much Too Young (2023)

Rundt 1980 kom det ei forfriskande ska-bylgje. Det var absolutt eit alvor over mykje av platene som kom, men det musikken var mest av alt lystig og livsglad. Denne boka fortel historia om 2 Tone, eit plateselskap som fekk ei nøkkelrolle. 

Ideologen bak denne retninga var Jerry Dammers. Han skipa gruppa The Specials, som vart ei av dei viktigaste i ska-bylgja. Dei to andre tidlege gruppene var Selecter og Madness. Dei to fyrste kom frå Coventry, og begge hadde både svarte og kvite medlemmer. Kvinner fekk òg sentrale roller - vokalisten i Selecter var kvinne, og den reine kvinnegruppa The Bodysnatchers var òg del av bylgja.

Dei ville altså vera inkluderande. Likevel vart konsertane deira prega av vald og rasisme. Nynazistiske miljø vart dregne mot konsertane. Dei fleste av musikarane som vart intervjua tok klart avstand frå dette, men det kan ikkje ha vore populært at Chas Smash i Madness kom med eit trumpsk svar og sa noko slikt som at det finst fine folk i begge leirar.

Bylgja varte ikkje lenge. Madness vart eit popfenomen, medan dei andre banda gjekk fort til grunne, anten av di dei vart oppløyst, eller av di medlemmer gav opp. Rachel fortel historia grundig og godt. Han bruker sitat frå gamle og nye intervju, og skriv vel om alle gruppene som gav ut plater på 2 Tone. Nokre fortener denne omtalen, andre verkar rimeleg uinteressante på alle måtar.

Guffen tilrår. 

Erik Thomassen: De valgte å slåss (2021)

Eg les ein del historie, men eg har ikkje lese altfor mykje om andre verdskrigen. Eg veit litt om kva som skjedde på Voss i april 1940, men eg lærte mykje meir av denne boka. Thomassen skriv om det han kallar Vestlandshæren, eit omgrep han bruker om dei soldatane som mobiliserte på Voss, og som var i kampar på Voss, i Hallingdal og i Valdres. 

Thomassen går detaljert til verks. Boka kunne godt hatt betre kart, men dei som hentar fram eit godt kart medan dei les boka kan fylgja soldatane time for time. Han bruker både samtidige og nyare kjelder, og det friskar stort opp at han ofte siterer frå artiklar eller brev skrivne av dei som faktisk var med. 

Dette var den einaste staden mobiliseringa verkeleg fungerte i 1940, og sjølv om det var mange frivillige og urøynde soldatar, hevda dei seg stort sett godt. At nokre fekk ulike reaksjonar desse vekene er ikkje å undrast over. Det er verre å sjå korleis offiserar ofte trekte seg vekk, og nokre av dei får svært dårleg omtale. Noko av dette er rett nok henta frå rapportar skrivne av andre offiserar etter krigen, men likevel: Under kampane i Valdres gjorde ikkje dei norske soldatane seg god nok nytte av idelle forsvarspunkt, av di offiserane heller ville trekkja seg tilbake. Boka viser òg tydeleg kor lite budde på krig Noreg i det heile var. 

Guffen tilrår. 

Bergljot Hobæk Haff: Gudsmoren (1977)

Ei fin forteljing om ei som held til på eitt av dei lågaste trinna på stigen. Ho vert berre omtalt som "den vesle" eller "Madonna", eller ein kombinasjon av desse namna. Ho er ikkje spesielt oppvakt, og får slettes ikkje med seg mykje av det som skjer. Ho er prostituert, og held seg mest saman med kundar eller med andre prosituterte. 

Den 24. mars vert ho gravid. Det var uventa, ho har hatt så mange abortar at ho rekna med at ho ikkje kunne få born. Ho bestemmer seg for å få barnet, sjølv om ho truleg ikkje veit kva det vil føra med seg. Ho bur i eit iskaldt hus, og er ikkje i stand til å ta seg av eit barn. Ho er heller ikkje frisk; ho hallusinerer til dømes mykje.

Barnet vert fødd på dagen ni månader seinare, altså på jolafta. Fram til dess har boka vore full av bibelske referansar - ho får til dømes rett som det er besøk av dei tre mennene Kaspar, Baltazar og Melchior. For å ta eitt av mange døme.

Det er ei fin bok, der sympatien heile tida ligg hjå hovudpersonen. Slik er det ofte hjå Haff, ho skriv gjerne om dei som treng hjelp. 

Guffen tilrår. 

Meir Haff på kulturguffebloggen

Bålet (1962)
Skammen (1996)
Den evige jøde (2002)

David Leaf: Smile. The Rise, Fall & Resurrection of Brian Wilson (2025)

Det bør nesten vera plankekøyring: Forfattaren bak ei av dei finaste bøkene om Beach Boys skriv ei bok om den kanskje aller beste Beach Boys/Brian Wilson-plata. Likevel er det ikkje altfor mykje å skryta av.

Kortversjonen: I 1966, medan dei andre i Beach Boys var på turné skreiv Brian Wilson fantastisk musikk. Han fekk nokre fantastiske musikarar til å spela det inn, og planen var at dei andre i bandet skulle syngja dei fantastiske tekstane til Van Dyke Parks. Slik gjekk det ikkje. Dei andre likte ikkje musikken, og spesielt ikkje Mike Love, som meinte at dei ikkje burde kødda med suksessformelen. Plata vart lagt vekk. Wilson gjekk i indre eksil. Mange, mange år seinare vart plata spelt inn på ny, etter ein turné der Wilson hadde med seg unge musikarar. Eg såg dei i Oslo, og det var stort. Stort.

Kvifor fungerer ikkje boka? Ho er dårleg redigert. Leaf lét mange andre koma til orde, men teksten er sett opp på ein måte som gjer at det er vanskeleg å sjå kvar sitata deira opnar og sluttar. Han går altfor grundig til verks, det er opplagt at mange av sitata kunne vore korta ned eller kutta ut. Isolert sett fungerer det greitt, men det er grenser for kor mange gonger me treng å lesa at nokon synest dette er fin musikk. To stader kjem det kapittel der fansen får koma til orde, og - surprise, surprise - dei er òg kjempenøgde. I tillegg til alt dette er Leaf litt for glad i å ta med sitat der han sjølv er nemnt. 

Guffen er lunken. 

Meir Beach Boys på kulturguffebloggen
Dennis Wilson: Pacific Ocean Blue (1977)
Steven Gaines: Heroes & Villains (1986)
Charles L. Granata: I Just Wasn't Made for These Times (2003)
Beautiful Dreamer. Brian Wilson and the Story of "Smile" (2004)
Luiz Sanchez: Smile (2014)
Brian Wilson og Ben Greenman: I am Brian Wilson (2016)
Mike Love og James S. Hirsch: Good Vibrations. My Life as a Beach Boy (2016)
Brian Wilson. Long Promised Road (2021)
David Leaf: God Only Knows (2022)
Beach Boys (2024)

The other Side of the Wind (2018)

Den store regissøren Orson Welles vart aldri ferdig med denne filmen. Det handla visst mest om pengar - filmen var spelt inn i 1970-åra, men han fekk ikkje finansiert fullføringa. Welles døydde i 1985. Mange år seinare tok nokon tak i filmklippa som eksisterte, og prøvde å vera så rettferdige mot tankane til Welles som råd. Kor tett opp til tankane til Welles dei greidde å leggja seg, er det ingen som veit sikkert.

Det handlar om den gamle regissøren Jake Hannaford. Han feirar 70-årsdagen sin, med svært mange gjestar, og underhaldninga på festen er vising av scener frå filmen han jobbar med. Det er altså to filmar i eitt, sjølv om det er vanskeleg å få med seg alt i filmen til Hannaford. Ut frå det me ser, handlar det litt om kor frigjorte ungdommen i 1970-åra er, men det ser òg ut til å vera ein film som er litt vel kunstnarleg.

Filmen om 70-årsfeiringa er full av journalistar og andre som stiller spørsmål til Hannaford. Han får spørsmål om alt, og det får òg andre rundt han. Pressa vil vita absolutt alt om privatlivet hans; sjølv er han meir oppteken av å snakka om filmane han har laga.

Det er ein litt rotete film. Humoren er ikkje stor nok, og dialogane er òg uventa ordinære. Eg har vondt for å tru at det var slik Welles ville at filmen skulle vera.

Guffen er lunken. 

Meir Welles på kulturguffebloggen
Citizen Kane (1941)
The Magnificent Ambersons (1942)
Den tredje mann (1949)
Touch of Evil (1958)
Pauline Kael m.fl.: The Citizen Kane Book (1971)
Charles Higham: Orson Welles. The Rise and Fall of an American Genius (1985)
Robert L. Carringer: The Making of Citizen Kane (1985)
James Naremore (red.): Orson Welles's Citizen Kane (2004)
Me and Orson Welles (2008)
Harlan Lebo: Citizen Kane (2016)
They'll Love Me When I'm Dead (2018)
Mank (2020)

Kim Hiorthøy: Du kan ikke svikte din beste venn og bli god til å synge samtidig (2002)

Ei fin, lita bok med rundt 45 korte tekstar. Dei aller fleste er på under ei halv side, men på desse linene kan det skje mykje. Her er som regel noko å smila eller le av. Det kan minna litt om Erlend Loe, og det kan minna litt om Ragnar Hovland.

Er det fellestrekk mellom tekstane? Nja, eg ser ikkje noko som er felles for alle 45, men noko går att. Mange av tekstane handlar om (det eg trur er) unge menn og kvinner. Av og til forstår dei kvarandre, andre gonger slit dei litt. Nokre av forteljarane er òg noko forsiktige og usikre av seg.

Ein smaksprøve? Me tek like godt opningsteksten: "En morgen, rett etter frokost, ringte det på. Jeg gikk mot døren for å åpne, men så begynte jeg å nøle. Det ringte på noen ganger til, så sluttet det. Jeg rørte meg ikke. Først etter omtrent en halvtime åpnet jeg døren, og da var det ingen der".

Guffen tilrår.  

Thomas Mann: Døden i Venezia og to andre noveller (1913)

Det er vel dette eg vanlegvis skriv etter å ha lese ei bok i klassikar-serien til Skald: Det aller finaste med å vera abonnent her er at eg får tilsendt bøker av forfattarar eg truleg burde ha lese noko av. Thomas Mann er ein slik forfattar. Det står minst éi bok av han ein stad i huset, men eg trur ikkje eg har lese noko av han før.

Gav dette meirsmak? Nja. Her er tre noveller i boka - "Tonio Kröger", "Døden i Venezia" og "Mario og trollmannen". Dei to fyrste er rimeleg like i tone (og innhald), den siste er meir lystig. "Tonio Kröger" er noko langdryg, der hovudpersonen/forteljaren legg ut på ei reise gjennom Europa. Både i denne og i "Døden i Venezia" er hovudpersonen forfattar, og begge desse forfattarane ser ut til å vera over snittet interesserte i unge, vakre gutar. "Døden i Venezia" er betre, der forteljaren endar opp i Venezia. Byen vert råka av ein dødeleg epidemi, men han greier ikkje reisa vekk - han vil vera der den unge guten han drøymer om er. 

"Mario og Trollmannen" handlar om ei framsyning på eit sirkus, der ein hypnotisør trollbind publikummet sitt. Trollmannen (i den siste novella) og forteljarane (i dei to fyrste) har noko til felles: Dei skapar illusjonar som folk kan gå inn i. 

Guffen er lunken. 

Nr. 24 (2024)

Ja, det vert laga for mange norske filmar om krigen. Denne filmen får likevel godkjent, dels av di det handlar om ein av dei som verkeleg kan kalla seg krigshelt. Gunnar Sønsteby var med på rundt tjue sabotasje-aksjonar under krigen. Fleire av dei han samarbeidde med vart tekne og drepne; sjølv kom han seg levande gjennom krigen. 

Etter krigen vart han etter kvart mykje brukt som foredragshaldar, og det er eit slikt foredrag som er bakgrunnshistoria her. Han snakkar til ei forsamling ungdomar på Rjukan, der han sjølv vaks opp, og kutt frå foredraget hans vekslar med dramatisering av livet hans under krigen. Det er ei løysing som fungerer godt, og som gjev filmen nerve. 

Filmen opnar med at Sønsteby og ein ven er på skitur (på Gaustatoppen, trur eg). Dei har ein liten politisk debatt der, og dei møtest òg igjen under krigen. Mot slutten av krigen får Sønsteby sjå eit brev der venen fortel det tyske politiet at han kan hjelpa dei med å fanga Sønsteby. Sønsteby ser ikkje anna råd enn å senda to medarbeidarar til Rjukan for å drepa venen. Etter foredraget vert han konfrontert med dette av oldebarnet til bror til han som vart drepen. Det er òg eit godt grep, det får fram at dei største heltane frå krigen også gjorde ting mot nordmenn, ikkje berre mot tyskarar. 

Guffen tilrår.