Olaf Almenningen et al. (red): Frå A til Å. Veneskrift til Dagfinn Worren (2014)

Leksikografen Dagfinn Worren var redaktør for Nynorskordboka, som kom i 1986, og var hovudredaktør for Norsk Ordbok frå 2005 til 2015, året dette tolvbandsverket vart fullført. Slik sett har dette heidersskriftet fått ei fin form - her er 29 bidrag, og desse opnar med kvar sin bokstav. 

Denne løysinga har òg eit anna pluss: Med så mange bidrag vert kvar artikkel rimeleg kort. Eg har ikkje noko imot å lesa lange artiklar, men dette skriftet skil seg ikkje ut frå andre heidersskrift eg har lese: Det er klart at nokre av artiklane fengar mindre enn andre. Og når artiklane er korte er det lettare å lesa dei som er mindre interessante. 

Svært mange av dei som skriv har vore kollegaer av Worren. Dei skriv såleis om emne som bør gleda han, og det er kanskje det viktigaste. Her er mykje av interesse også for oss som ikkje er så langt inne i språk og ord som Worren. Blandinga er stor, her er altså reint faglege artiklar blanda med lettare artiklar. Artikkelen "Ærefull avgang" har form av eit referat frå eit møte der leiargruppa i Norsk Ordbok vurderer vala Worren har gjort så langt i livet.

Guffen tilrår. 

Aksel Lydersen: Fra sprogstridens historie (1965)

Denne boka var utgitt av Riksmålsforbundet. Baksideteksten vert avslutta med setninga "Den som vil gjøre seg opp en begrunnet mening om sprogsaken i Norge, komme ikke utenom Aksel Lydersens bok". Det er ei sanning med mange modifikasjonar. Han har nokre poeng, men det er ikkje til å koma utanom at dette minner om eit partsinnlegg. 

Det skriv eg ikkje av di nynorsk er hovudfienden her, for slik er det ikkje. Lydersen, og truleg òg Riksmålsforbundet, var sterk motstandar av språkblanding. Lydersen skriv om rettskrivingsendringane i 1917, 1938, 1941 og 1959, og er mest kritisk til korleis dei ulike målformene nærmar seg kvarandre. Han mislikar bokmål, som vel var den største konkurrenten til riksmål.

Lydersen skriv mykje om skulemålsrøystingar, og bruker mykje plass på å gå detaljert gjennom to slike røystingar. Begge stadane vart resultatet at nynorsk vann, men Lydersen meiner at det skuldast triksing og miksing frå målfolk eller målvener som sat med litt for mykje makt. 

Guffen er lunken. 

Erlend Kaasa: (44) (2025)

Slik det går fram av tittelen, handlar novellene i denne boka om kvinne (44) eller mann (44). I den alderen er me rundt halvveges i livet, og dei ser både bakover og framover. Dei har mange røynsler, men dei har òg mykje ugjort.

Det er jamt over strålande noveller. Kaasa teiknar opp bilete me trur me skjønar, men oftast kjem det ei uventa vending. Nokre gonger er denne vendinga eit svar på noko me har lurt på, andre gonger kjem vendinga som lyn frå klår himmel. Det beste dømet på det kjem i novella "Når nauda er størst", der kvinne (44) er på date med ein mann ho berre har møtt digitalt. Daten går sånn midt på treet, og ho er eigentleg på veg heim, då han seier at han veit kva ho tenkjer på. Den noko pikante kommentaren snur alt - ho vert forbanna og går heim. Før ho går ut igjen.

Det er ei glede å lese noveller som er så godt komponerte, som er så velskrivne, og som verkar meiningsfylte å lesa.

Guffen tilrår.

Meir Kaasa på kulturguffebloggen
Thunder Road (2009)

Arve Hansen: Mopeddagbøkene (2025)

Eg trur ikkje eg er åleine om å vita lite om Vietnam. Det er Vietnam-krigen, og der stoppar det opp. Slik sett er dette ei bok det er verdt å lesa. Hansen har vore mykje i Vietnam og gjev oss ei god innføring i dette landet. 

Han er sjølvsagt innom krigen, og skriv noko eg har høyrt eller lese før: I Vietnam heiter krigen Amerikakrigen. Men han bruker ikkje mykje tid på å skildra den vietnamesiske historia. Det som interesserer Hansen mest er korleis landet har reist seg etter krigen. I dag er det ei lett blanding av kommunisme og marknadsøkonomi. Det er store sosiale skilnader i landet, og dei som sit på toppen har nok makt til at dei kan verta verande der lenge.

Boka fortel ikkje berre om politikk og økonomi. Hansen trivst godt på grasrota, og likar seg eigentleg aller best når han kan køyra rundt på moped og sjå etter gode stadar å eta. Det gjer òg mange andre i Vietnam, der det nesten er ein moped per innbyggjar.

Guffen tilrår.

Stoltenberg i møte med krigen (2025)

Regissøren for denne miniserien, Tommy Gulliksen, fekk løyve til å fotfylgja Jens Stoltenberg dei to siste åra han var sjef for NATO. Det gjer at me kjem tett på Stoltenberg - me er med han på interne møte, me er med han på veg til og frå møte med topp-politikarar, og me er med på dei møta. Det burde altså liggja til rette for ein god og interessant serie, men slik er det ikkje. Det er meir interessant enn godt.

Det vert veldig mykje repetisjon. At dagane til Stoltenberg er rimeleg like har truleg vore ei utfordring for Gulliksen. Han et frukost og snakkar litt om at han saknar familien. Han har nokre førebuande møte med dei næraste medarbeidarane sine. Han møter topp-politikarar, anten på tomannshand eller i større forum. Her er det tydeleg at han er røynd - han snakkar lett og ledig med alle, og greier å veksla mellom uformelle kommentarar og løysinga på problem dei har.

Stoltenberg gjev altså eit godt inntrykk, og det er lett å skjøna at han sist veke vart kåra til den norske politikaren som er best likt. Samstundes er han reservert, han likar ikkje å sleppa kameraet for tett innpå seg. 

Guffen er lunken. 

Olav Duun: Paa tvert (1909)

Dei to fyrste Duun-bøkene var bra, men denne boka er endå betre. Det vert endå tydelegare enn før at Olav Duun er ein stor forfattar, og det er nesten som eg angrar på at eg ikkje har lese meir av han tidlegare. På den andre sida er det jo òg kjekt å oppdaga nye forfattarskapar.

Det handlar om Danel. Han møter mykje motgang gjennom livet, men er ein slik som ikkje gjev opp så lett. Tittelen viser til motgangen han møter, men det viser òg til noko reint konkret: Han vart fødd med det eine fotbladet på tvers. Det var det ikkje mykje å gjera med i den tida, sjølv om han i vaksen alder gjekk til ein kirurg inn i byen for å prøva å få bukt med det. 

Han driv handel, både med butikkvarer og eigedomar. Det går opp og ned, kanskje av di han ikkje har eit hardt nok hjarte. Han har alltid hatt eit godt auge til Ane, og sjølv om ho stiftar familie med ein av uvenene til Danel, hjelper han dei heile tida med pengar. 

Romanen er eit godt portrett av ein som vil noko, men som møter hindringar. Duun er kjent for å vera ein som skriv om menneskesinnet, og slik er det verkeleg her. Boka er velskriven, og i denne boka vert namdalsdialekten langt meir synleg enn i dei tidlege. Det er òg påfallande korleis Duun bruker alliterasjon i denne boka, det var ikkje lenge mellom kvar gong det dukka opp. 

Guffen tilrår. 

Meir Duun på kulturguffebloggen
Løglege skruvar og anna folk (1907)
Marjane (1908)
Medmenneske (1929)
Otto Hageberg: Olav Duun. Biografiske og litteraturhistoriske streiflys (1995)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)

Jen B. Larson: Hit Girls. Women of Punk in the USA 1975-1983 (2023)

Ei viktig bok, med mykje viktig dokumentasjon. Larson skriv om band der kvinner var sentrale, og avdekkjer med det store hol i andre historiebøker: Svært mange av desse banda er lite kjende i dag, og sjølv om det slettes ikkje er slik at alle banda her var viktige og sentrale, er her nok av døme på at kvinner var viktige då punken spreidde seg gjennom USA.

Bortimot hundre band vert presenterte her. Dei aller fleste var heilt ukjende for meg, og eg går ikkje rundt og trur at eg kjem til å hugsa alle namna deira. Nokre gav ut plater, andre kom aldri så langt. Eit gjennomgåande trekk er at ingen kom til dekka bord, dei aller fleste var pionerar som måtte laga vegen sin sjølv.

Det er ikkje berre band som spelte punk det er snakk om, nokre av banda er nok med av di dei hadde haldningar som passa godt i punken. Det er òg slik at grovt sett er her to typar band - band der vokalisten er einaste kvinna, eller band der alle medlemmene er kvinner. 

Banda vert presenterte på ei eller to eller tre sider. Ved nokre høve kjem det intervju med nokre av dei Larson skriv om. Dei intervjua er jamt over gode, og er med på å bryta opp tekstane i boka. For det er ei bok som bør lesast i porsjonar - dei mange artiklane kan verta litt like.

Guffen tilrår.

Kjartan Fløgstad: Den hemmelege jubel (1970)

Nja. Planen er å lesa meg gjennom prosadelen av forfattarskapen til Kjartan Fløgstad. Der er nokre forfattarar eg kjenner at eg burde ha lese meir av, og han er absolutt ein av dei. Dette er rett nok den aller fyrste prosaboka hans, men likevel: Dette var ikkje mykje å skryta av.

Det er vanskeleg å få heilt tak på kva slags bok det er. Det er ei samling tekstar som, i alle fall for meg, ikkje heng saman. Nokre tekstar er skjønnlitterære, andre gjev seg ut for å vera fagtekstar. Nokre av dei siste er omsette. Ein av tekstane er eit intervju med Fløgstad, der han snakkar om boka som ein roman. Både det intervjuet, og fleire av dei andre tekstane, har referanse som viser kvar teksten opphavleg stod (eller kan ha stått). Intervjuet har òg fotnotar som viser til andre artiklar.

Så er kanskje ikkje det med sjanger det aller viktigaste, og det er heller ikkje alltid viktig at eg forstår alt i bøker eg les. Men det er ei stor føremon om tekstane i seg sjølv er interessante nok til at dei fengar meg. Slik er det ikkje her, diverre.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir Fløgstad på kulturguffebloggen
Rasmus (1974)
Fløgstad-symposium (2001)
Brennbart (2004)
Fløgstad, Tusvik, Veiteberg: Skriftfest. Einar Økland 70 år (2010)
Rem, Søbye, Fløgstad: På æren løs (2020)

A.W. Brøgger: Vinlandsferdene (1937)

Dei islandske sagaene fortel om fleire reiser frå Grønland til Vinland. Bjarne Herjulfsson såg landet fyrst, men han gjekk aldri i land. Det gjorde derimot Leif Eiriksson, som var nyfiken og ville finna ut kva dette var. Han sigla vestover frå Grønland, og då han møtte land sigla han sørover langs dette landet (eller landa). Det fyrste landet kalla han Helluland, deretter kom Markland, før han slo seg ned i Vinland. Ekspedisjonen hans var der i eitt år; seinare reiste broren Torvald til Vinland og budde der i tre år.

Lenge var dette eit omstridt tema. Hadde desse ekspedisjonane verkeleg gått i land? Og viss dei hadde det - kvar låg Vinland?

Anton Wilhelm Brøgger var professor i arkeologi. Han går gjennom tekstkjeldene, og argumenterer heile tida for at desse reisene faktisk fann stad. Han meiner at språkbruken i sagaene er realistisk, dersom dette var oppdikta ferder ville tekstane vore annleis. Han går deretter over til å drøfta kvar Vinland låg, og han plasserer det i dagens USA, i området New England. Så langt er det ei glimrande og interessant bok, men det tapar seg litt mot slutten. Der verkar han litt for ivrig etter å slå fast at Christopher Columbus på Island hadde fått kunnskap om at det låg eit stort kontinent i vest. 

I dag veit me at ferdene fann stad; Anne Stine og Helge Ingstad fann norrøne busetnader på L'ance aux Meadows. Dette var likevel truleg ikkje Vinland, det låg truleg lengre sør.

Guffen tilrår. 

One Battle After Another (2025)

I 2014 regisserte Paul Thomas Anderson Inherent Vice, ei filmatisering av Thomas Pynchon-romanen med same namn. For ei stund sidan høyrde eg at han skulle laga film basert på Vineland, ein tidlegare roman av Pynchon. Desse planane vart visst endra - Anderson gjekk over til å laga ein film inspirert av Vineland. 

Det er lenge sidan eg las den boka, men handlinga er i alle fall lagt til ei anna tid. Det var eit far/dotter-forhold også i romanen, viss eg hugsar rett, og der er jo Pynchon-element her. Her er passeleg med dop-relatert paranoia, og hovudpersonen verkar som ein person Pynchon kunne ha dikta opp. Her er òg nokre komiske scener med Pynchon-preg.

Det handlar om nokre politiske aktivistar, Pat og Perfidia. Ho vert gravid, ho får ei dotter, men greier ikkje familielivet Pat vil ha. Ho forsvinn, og Pat og dottera Charlene går i dekning langt ute på landet. Steven Lockjaw, ein politimann som har ei høne å plukka med Perfidia. Pat veit truleg ikkje at Lockjaw er far til Charlene, og han veit heller ikkje at Lockjaw er vorten så høgrevridd at alt vil rakna for han dersom det kjem fram at han har fått barn med ei farga kvinne. Og den ville jakten er i gang, som det heitte i teikneseriar i gamle dagar.

Den høgrevridde politimannen jobbar mykje med å kasta ut ulovlege innvandrarar. Der Vineland handla om eit USA styrt av Reagan, er me altså her i eit land som minner meir om eit USA styrt av Trump.

Det er ein flott film. Historia vert greitt fortalt, kanskje med unntak av den noko veikare opningsbolken, altså fram til Pat og Charlene tek seg dekknamn og flyttar på landet. Det er gode replikkar, god humor, og godt skodespel. Leonardo DiCaprio er solid som Pat, Chase Infiniti er god som Charlene, men best av alle trur eg Sean Penn er, i rolla som Lockjaw, ein politimann det er vanskeleg å finna sympati for.

Guffen tilrår.

Bjarte Birkeland (red.): Sivle frå Voss (1974)

Det var tider, det. I973 fann Voss mållag ut at dei ville laga eit seminar om Per Sivle. Det gjekk frå fredag til sundag, og programmet var imponerande bra. Dei hadde henta inn forelesarar frå fjern og nær, og dei hadde òg invitert nokre lokale luringar til å halda kortare innlegg. I tillegg var det aktivitetar på skulane, det var utstillingar og ein stor folkefest, så det kan henda at baksideteksten her er korrekt - "Sivle vart verkeleg eit samlingsmerke på Voss den veka".

Alle foredrag og innlegg ser ut til å vera samla i denne boka. Det vekslar mellom lange, litt akademiske artiklar, og kortare, meir folkelege. Det gjev boka ei form som fungerer. Så godt som alle artiklane var informative og gode, men det er eit gjennomgåande trekk at dei kortare innlegga er fulltreffarar. Dei kan handla om Sivle eller diktinga hans, men dei kan òg handla om lokalsamfunnet i dei åra han vaks opp.

Av diktinga til Sivle handlar det mest om vossastubbar og sogor. Diktinga hans får to lange artiklar til slutt, av Idar Stegane og Otto Hageberg, men eg sit att med ei kjensle av at diktinga var mindre viktige for arrangørane. Det er ikkje så rart, i poesien sin er Sivle noko ujamn. 

Guffen tilrår.

Meir Sivle på kulturguffebloggen

Streik (1891)
Anders Hovden: Per Sivle. Ei livssoge (1905)
Berre ein hund (1975)

Alfred Fidjestøl: Eit halvt liv. Ein biografi om Per Sivle (2007)

Per Sivle - ikkje lenger enn min kjærleik rekk (Fraktgodsen, Voss, 22.5.10)

P. Bukier: Paa Asbjørnsens stier (1937)

På seinsommaren og i haust har eg rydda i eit dødsbu etter ein slektning, som vaar eineborn, ugift og utan etterkomarar. Han kom frå ein danna heim, og eg tok med meg relativt mange bøker heim. Nokre av desse tok eg berre på grunn av tittel og omslag, og denne boka var ei av dei. Ei bok om å gå på stiane til Asbjørnsen kunne jo vera interessant?

Svaret på det spørsmålet viste seg å vera "nei". Eg hadde sett føre meg ei bok der forfattaren fortalde om fotturar i fotspora til Asbjørnsen. I staden var det ei bok der forfattaren prøvde å samla inn forteljingar i det same området Asbjørnsen hadde gått i, i alle fall litt - alle forteljingane er frå Nordmarka (trur eg). Og Bukier var berre interessert i éin type forteljingar: Forteljingar om spøkelse, nissar, tussar og troll, og huldrer.

For dei av oss som ikkje er så veldig opptekne av slike historier var dette ei rimeleg uinteressant bok.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Rebel Royals (2025)

Nja. Kanskje rebell er det rette ordet, kanskje klagar hadde vore eit betre ord. Det er ikkje måte på kor mykje klaging og syting dei to hovudpersonane i filmen kjem med. Dei vert motarbeidd av alle - av familie, av media, og av mange i samfunnet. Dei to, altså Durek og Märtha Louise, meiner at rasisme er den einaste grunnen til det.

Eg har ingen grunn til å tru at rasisme ikkje er ein viktig grunn. Det kjem fram i filmen, og det er skammeleg at det skal vera sånn. Men likevel - rasisme er ikkje den einaste grunnen til at folk er skeptiske til Durek. Ein mann som meiner at folk kan ynskja seg kreft, eller at ein medaljong kan kurera covid, eller at han er ein reptil osb, er ikkje ein mann alle ser verdien av. I filmen er det opplagt at han og Märtha har funne tonen og har det bra i lag, og det er heilt greitt. 

Filmen fortel historia om forholdet deira, fram til bryllaupet i Geiranger i fjor sommar. Det er ein film som tidvis er vanskeleg å sjå på. Dei to hovudpersonane seier så mykje rart at det eg helst vil snu meg vekk. Filmen fortel litt om forhistoria deira, altså kva dei dreiv med før dei møtte kvarandre, men ikkje mykje. Det er kanskje like greitt - då hadde det truleg vorte ein miniserie, og den hadde eg ikkje greidd å sjå ferdig.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Knute Rockne. All American (1940)

Eg såg denne filmen på amerikansk fjernsyn, seint i 1980-åra. Eg hugsa ikkje anna enn at i opningsscenene hadde Voss fått nokre fjell og dalar som aller mest minte om Alpane. At eg ikkje hugsa noko frå resten av filmen var ikkje så rart - det er ikkje ein spesielt spektakulær film.

Tittelen seier det meste: Det er ein amerikansk suksess-historie - ein fattig innvandrargut som er for liten til å leika med dei andre gutane i gata, vert ein av dei mest populære personane i Amerika. Han vart fotballtrenar for laget til Notre Dame-universitetet i South Bend, Indiana, og han gjorde nokre tekniske grep som gjorde laget hans svært vanskeleg å slå. Dei gjekk frå triumf til triumf, heilt til Rockne mista livet i ei flyulukke i 1931.

Filmen fortel denne historia på ein, vel, amerikansk måte. Rockne var stor, men målet med filmen ser ut til å vera å gjera han endå større. I filmen er Rockne ein gud som knapt kan gjera feil. Reint bortsett frå at han heile tida set idretten og karriera høgare enn familien. Men kona smiler berre og finn seg i det meste.

Guffen er lunken. 

Jørgen Norheim: Olga Bjoners plass (2025)

I denne romanen dukkar vaktmeisteren i Hansteens gate opp alt på side 11. Trugne Norheim-lesarar veit godt at denne vaktmeisteren har vore med i alle dei seks romanane hans, med unntak av den aller fyrste. Og trugne Norheim-lesarar burde det vore fleire av. Han skriv stort sett gode romanar, og dei hadde fortent langt fleire lesarar.

At romanane til Norheim hentar handling frå farne tider er ikkje noko nytt. Denne gongen går han kontrafaktisk til verks, og skildrar eit etterkrigs-Noreg der Tyskland vann krigen. Det meste av handlinga er lagt til 1960-åra, i eit Noreg der Quisling framleis lever. Han er rimeleg dement, og fleire kjempar om å ta plassen hans. Ein av dei som ligg godt an er den litt kjedelege og byråkratiske Stein-Ulf Bru, som heilt sidan verdskrigen har vore lojal mot Quisling og NS. 

Han spikrar reiseplanane for norske og tyske topp-politikarar i samband med opninga av Polarjernbanen til Kirkenes. Samstundes har han eit problem - nokre sabotørar driv med ei form for motstandsarbeid: Gateskilta i gater som er kalla opp etter NS-folk får nye gateskilt, med namnet til folk motstandsrørsla støttar.

Det er ikkje Norheim heilt i toppform, dette, men det er likevel ei svært solid bok. Norheim er kunnskapsrik, og flettar inn små og store hendingar frå krigen og historia.

Guffen tilrår.

Meir Norheim på kulturguffebloggen
Liten svein i bærskog ut (1994)
Mars (1998)
Ingen er så trygg i fare (2002)
Adjutanten (2008)
Aldri redd for mørkets makt (2016)

Thor Heyerdahl: I Adams fotspor (1998)

For lenge sidan skreiv eg ein kronikk i BT om Kensingtonsteinen. Det var hundre år sidan han vart gravd opp, og eg gjekk gjennom historia til steinen. Ein kar frå Bergen tok til motmæle, og me utveksla nokre lesarbrev med kvarandre før BT gjekk lei. Eitt argument kom han tilbake til heile tida: Grunnen til at Hjalmar Holand aldri fekk aksept for påstandane sine var at heile akademia vende han ryggen og avviste han i samla flokk.

Eg fekk litt same kjensla her. Thor Heyerdahl var ein eventyrar med god fantasi, som lanserte mange nye teoriar innanfor fleire fagfelt. Eg kjenner korkje teoriar eller fagfelta hans godt, men når han ikkje får gjennomslag er det ofte dei lærde og professorane som set seg på bakbeina. I alle fall i denne boka, der han sjølv fortel om liv og gjerning. 

Det eg saknar i boka er ein betre gjennomgang av både hypotesane hans, og motargumenta som kom opp. Han fortel fleire gonger om at han har møtt motstandarar til debatt og der dei har skifta meining eller tona ned motargumenta sine. Eg ser i Norsk Biografisk Leksikon at få forskarar støttar han. Under lesinga av boka fekk eg fleire gonger kjensla av at han fann det han leitte etter, og det er jo ikkje noko godt utgangspunkt for forsking.

Boka er rimeleg lettlesen. Heyerdahl er ein skribent på det jamne, med eit språk som ikkje er like livfullt og fantasirikt som hypotesane hans.

Guffen kan ikkje tilrå dette. 

Einfrid Perstølen: Som dagane går (1980)

I gamle dagar var Einfrid Perstølen den største kjendisen i slekta. Det er ikkje tjukkaste slekta, men likevel - me visste kven ho var, og det hende vel at ho var innom hjå foreldra mine ein sjeldan gong. Det som gjorde ho til ein kjendis var at ho av og til heldt morgonkåseri i radioen, under samletittelen "Som dagane går". I denne boka er desse kåseria samla, saman med nokre lengre innslag i serien "Tankar i tida".

I eit føreord skriv ho at ho snakka dialekt i radioen, men at ho her har ført tekstane over til ein dialektnær nynorsk. Det er difor noko munnleg over tekstane, men det ville likevel vore noko anna å høyra desse tekstane. Det er mykje alvor, men òg noko humor, og eg reknar med at den humoren var meir tydeleg på radio.

Ho har nokre tema ho heile tida kjem tilbake til. Perstølen var ein knallhard feminist, og ho kjempar heile tida for at kvinner skal ha same rettane som menn. Ho var òg ei knallhard målkvinne, og fleire av tekstane handlar om akkurat det. Eit tredje tema som ikkje dukkar opp like ofte er alkohol - ho var fråhaldskvinne. Slik sett kan ein skjøna det om mange mislikte kåseria hennar, men det trur eg berre ho likte: Ho kunne kunsten å provosera. 

Guffen tilrår.

Erlend Loe: Fakta om Finland (2001)

I 1982 gav Marshall Berman ut boka All That Is Solid Melts Into Air. Alle dei faste haldepunkta forsvinn, og slik er det òg for hovudpersonen i denne boka. Han vil ikkje flyta, men alt rundt han flyt. Kanskje det er denne manglande evna til å tilpassa seg si eiga samtid som gjer at han er svært tafatt og utan handlekraft. Han er så passiv at han berre irriterer meir og meir, jo lengre ut i boka me kjem.

Han er frilansskribent, og det gjennomgåande prosjektet hans i boka er å skriva ein turistbrosjyre om Finland. Han anar ingenting om Finland, men viss han les eller høyrer noko om det landet skriv han det inn i brosjyreteksten. Han tek òg med ting han trur han høyrt ein stad før. Det seier seg sjølv at tekstane hans aldri kan verta noko god brosjyre. 

Han får ikkje med seg så mykje, slik at han ofte må henta den vekktaua, feilparkerte bilen sin. Han kjem på godfot med ho som leverer ut feilparkerte bilar. Ho skjønar fort at brosjyreteksten ikkje kan brukast, men lenge jattar ho berre med han.

Det er altså ei bok med ein irriterande hovudperson. Det kan hovudpersonar gjerne vera, men eg merka at dette òg gjekk utover engasjementet mitt i romanen. 

Guffen er lunken. 

Meir Loe på kulturguffebloggen
Tatt av kvinnen (1993)
Naiv. Super (1996)
L (1999)
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Knut Hamsun: Fra det moderne Amerikas Aandsliv (1889)

Tidleg i 1880-åra var Knut Hamsun to år i USA, og seinare det same tiåret var han der eitt år til. Ved årsskiftet 1888/89 heldt han i København to foredrag om Amerika, og ein forleggjar bad han skriva ei heil bok om korleis han opplevde åndslivet der. Hamsun tok på seg oppdraget og brukte nokre månader på skrivinga. 

Det er tydeleg at boka er skriven for å provosera, og det er kanskje grunnen til at ho er så fornøyeleg. Hamsun kan seia positive ting om USA, men her er det åndslivet han skriv om, og der står det dårleg til:

Sjølv om USA er eit land av innvandrarar, legg dei fleste av seg gamlelandet så fort dei kan. Dei glir lett inn i den vanlege amerikanske oppfatninga at det berre er eitt land som betyr noko. Om litteraturen har han lite positivt å seia - "den prater for meget og føler for lidt". Den einaste forfattaren han verkeleg rosar er Mark Twain, men om Twain skriv han berre nokre liner. Så bruker han over tjue sider på å slakta Walt Whitman, og like mange på å slakta Ralph Waldo Emerson. Han er litt meir positiv til scenekunsten, men ikkje mykje. Og biletkunsten vert òg slakta - her handlar det berre om pengar og ikkje om kunst. 

Han skildrar USA som eit enormt patriotisk land, og det er ikkje vanskeleg å overføra noko av det han skriv til dagens samfunn. Slik sett er det ei alvorleg bok, men Hamsun smør så tjukt på i iveren etter å provosera at det òg er mykje å le av her.

Guffen tilrår. 

Meir Hamsun på kulturguffebloggen
Den gaadefulde (1877)
Bjørger (1878)
Victoria (1898)
Telegrafisten (film, 1993)

Brudeferden i Hardanger (1926)

I sommar las eg romanen Marit Skjølte av Kristofer Janson. Den lokale filmklubben hadde invitert meg til å seia nokre ord før filmen, og i går var den store kvelden komen. Eg snakka mest om romanen, sjølvsagt, og litt om nokre døme frå røynda som kunne minna om skjebnane i filmen. 

Filmen var overraskande god. Dette var rett nok ein nedkorta versjon, om lag halvparten så lang som originalen. Utan at eg har sett den fulle versjonen trur eg at nedkortinga av filmen var gjort på ein fornuftig måte. I boka trur eg midtpartiet, der Marit vert ei meir og meir omsynslaus kvinne, får meir plass, men det poenget tek me jo raskt. 

Familien til Marit skal utvandra. Ho stikk av i siste liten, av di ho vil vera med kjærasten Anders. Dei vert samde om å gifta seg, men han må fyrst vera eit par år vekke frå bygda. Han er brudgom i bryllaupet i tittelen, men Marit er ikkje brur: Han har funne seg ei anna. Han har gifta seg til velstand, men det gjer òg Marit. Dei er bitre fiendar, heilt til dei vert forsona på det som truleg er dødsleiet hans.

Filmen er nasjonalromantisk og vel så det, noko som vert streka under av dei mange scenene frå bryllaupsdagen, der alle går i bunad og der det er nok av fjord og fjell. Det lever me godt med. Det er ein stumfilm, slik at det verkar som om skodespelarane må bruka ansiktet (endå) meir. Aase Bye er finfin som den unge Marit, og scena frå bryllaupsdagen til Anders, der det gradvis går opp for Marit kva som skjer, er stor.

Guffen tilrår. 

Jon Fosse: Vaim (2025)

Det er litt artig: To dagar etter at denne boka kom i handelen dukkar det opp meldingar om eller bilete av Vaim på BlueSky (der eg er) eller på Instagram (der eg slettes ikkje er). Det er litt artig at me er mange som ventar på nye bøker av Fosse, og som kjøper dei så fort me får sjansen. 

Dette er ei finfin bok. Det er ikkje vanskeleg å skjøna at det er Fosse som skriv - me er ute på vestlandskysten, det er eit suggererande språk, og her finst ikkje punktum. 

Denne gongen handlar det om den oppdikta staden Vaim. Romanen har tre delar, og kvar del har ein eigen forteljar. Som lesarar bør me ikkje knyta oss for tett opp til dei - både den fyrste og andre forteljaren døyr før boka er slutt.

Det er tre menn som fortel. Dei er alle av det forsiktige slaget, medan kvinna dei fortel om er meir driftig. Forteljar nummer ein, Jatgeir, har kalla båten sin opp etter Eline, ei han var forelska i for lenge sidan. Ein kveld han er langt heimefrå kjem ho til båten hans og bed han hjelpa ho å rømma. Forteljar nummer to, Elias, var den einaste Jatgeir hadde kontakt med i Vaim, før Eline flytta inn hjå han. Ho vart ein kile mellom dei to, og han er ein av dei siste i grenda som før høyra at Jatgeir er død. Forteljar nummer tre, "Frank", fortel om korleis Eline tvinga seg inn i livet hans for lenge sidan. Eline henta han til Vaim etter at Jatgeir døydde, men no er både ho og Elias døde òg. 

Det er mykje død her, altså, men her er òg ting å smila av. Og her er sjølvsagt ting å verta djupt rørt av. Med enkle ord seier igjen Fosse meir enn me andre greier. Det er vel berre å førebu seg på å stå i kø når neste bok i Vaim-trilogien kjem.

Guffen tilrår.

Meir Fosse på kulturguffebloggen
Raudt, svart (1983)
Stengd gitar (1985)
Blod. Steinen er (1987)
Naustet (1989)
Flaskesamlaren (1991)
Bly og vatn (1992)
To forteljingar (1993)
Prosa frå ein oppvekst (1994)
Gitarmannen (1997)
Eldre kortare prosa (1998)
Morgon og kveld (2000)
Det er Ales (2004)
Melancholia (2004)
Leif Zern: Det lysande mørket (2005)
Andvake (2007)
Cecilie N. Seiness: Jon Fosse. Poet på Guds jord (2009)
Jente i gul regnjakke (2009)
Olavs draumar (2012)
Soga om Fridtjov den Frøkne (2013)
Kveldsvævd (2014)
Eskil Skjeldal og Jon Fosse: Mysteriet i trua (2015)
Morgon og kveld (Nationaltheatret, Oslo, 4.12.2015)
Det andre namnet (2019)
Eg er ein annan (2020)
Eit nytt namn (2021)
Kvitleik (2023)
I svarte skogen inne (Det Vestnorske Teateret, Bergen, 2.6.2023)
Jan H. Landro: Jon Fosse. Djupt og enkelt (2022)
Mor og barn (Det Vestnorske Teateret, Bergen, 28.2.2025)
Asle og Alida (Grieghallen, Bergen, 4.4.2025)

Kjersti Anfinnsen: Dødsverk (2025)

Bok nummer tre i ein trilogi. Eg har ikkje lese den fyrste boka, men slik eg forstår det er bøkene rimeleg frittståande. Dei tre bøkene handlar alle om den pensjonerte kirurgen Birgitte Solheim. I denne boka ligg ho på det aller, aller siste, og boka er fortalt frå hennar ståstad. Ho trivst ikkje spesielt godt.

Det er eit varmt og velskrive portrett av ei døyande kvinne. Ho er på ein aldersheim utanfor Paris. Ho er ferdig og nøgd, og ho vil mest av alt døy. Ho er svært observant, ho ser alt som skjer rundt seg, og ho forstår det som skjer. 

Eg har, av ulike grunnar, sett korleis eldreomsorga ikkje fungerer i heimkommunen min. Dei som kjem på heimebesøk gjer ein kjempejobb; dei som sit i kommune-administrasjonen og legg premissane for arbeidet bør ikkje vera like nøgde. Eg tenkte mykje på dette då eg las boka, og vart vel overtydd om at det ikkje freistar å verta så gamal at eg treng hjelp heile tida. Slik sett har eg noko til felles med Birgitte.

Guffen tilrår.

Meir Anfinnsen på kulturguffebloggen
Øyeblikk for evigheten (2021)

Øyvind Strømmen: Hat. Fortellinger om ytre høyre (2025)

Det er harde tider. Ytre høgre får meir og meir makt, både i Europa og andre stader. Skremmande nok er utsegner og påstandar som var uakseptable for berre få år sidan, heilt aksepterte no. 

I denne boka tek Øyvind Strømmen føre seg land etter land. Han fortel om demonstrasjonar, han fortel om attentat, og han fortel om politikarar frå dei ulike landa. Det er mest i Sør- og Aust-Europa, og han er sjølvsagt òg innom USA. Han skriv nøkternt, kanskje for nøkternt, og får godt fram korleis ting går gale. Det handlar mykje om framandhat, sjølvsagt.

Det er ei god bok, som òg er skremmande. Det har liksom ingenting å seia at me gong etter gong ser døme på høgrevridd terror; det dukkar stadig opp nye. Nye terroristar, nye politikarar.

Eit land han ikkje skriv om er Noreg. Det hadde vore interessant å sjå kva tankar han har om det som skjer her. Visst har her vore høgreekstrem terror, men dei politiske partia han skriv om i andre land ligg endå lengre ute på høgrevingen enn Framstegspartiet. 

Guffen tilrår. 

Scarface (1983)

Tony Montana kjem til Florida frå Cuba rundt 1980. Castro har opna opp for at mange kriminelle cubanarar kan reisa til USA, og Montana er ein av dei. Saman med venen Manny Ribera drøymer han om å verta rik, og det fører dei inn i den amerikanske underverda. Her handlar det mest om å smugla kokain inn i landet, og dei får jobb for Frank Lopez, ein lokal narkokonge. Dei vert viktige for han, men det er ikkje stort nok for Montana: Han tek over alt, både kokain-handelen og kona til Lopez. 

Montana og Ribera er heilt ulike. Ribera er sjarmerande og taktisk; Montana er tverr, innestengt og har store humørsvingingar. Montana vil eiga og kontrollera alt og alle, og dette får katastrofale fylgjer når Ribera forelskar seg i syster til Montana - ei syster han ikkje har mykje kontakt med. 

Filmen er noko ujamn. Fram til Montana får kontroll over kokainhandelen, altså fram til han vert velståande, fungerer filmen godt. Men etterpå: Det heile vert litt klisjefylt, og slutten på filmen, der Montana sit heilt åleine på kontoret sitt med ein haug kokain på skrivebordet, samstundes som huset vert storma av eit titals personar som vil drepa han, er nesten til å le av. Montana finn fram eit automatvåpen og forsvarar seg altfor, altfor lenge.

Guffen er lunken. 

Seltzer: Den norske fattigdommen (2025)

Thomas Seltzer har tidlegare reist rundt i USA for å prøva å finna ut kva som har gått gale med det landet. No er turen komen til Noreg, der han reiser rundt for å snakka med folk som er eller har vore fattige. Det er ein god serie, og ein serie det er lett å verta trist av. Spesielt no, rett før eit stortingsval der storleiken på formueskatten er ei av dei viktige kampsakene. Når ein ser korleis dei mindre velståande i landet har det, er det jo både opplagt at dei som vassar i pengar må betalla meir, og det er opplagt kor pinleg det er å forsvara formueskatten.

Seltzer reiser frå nord til sør. Han vitjar eit ungt par som ikkje har råd til å få meir enn eit barn. Han vitjar unge kvinner som har gått på ein helsesmell og som ikkje har spesielt mange kroner å rutta med kvar månad. Han snakkar med ein som har teke klasseheisen frå topp til botn, og med ein som har reist den andre vegen. Han snakkar med forskarar og andre som prøver å forklara korleis det går an at eit så rikt land som vårt kan ha så mange fattige. 

Guffen tilrår. 

Meir Seltzer på kulturguffebloggen
UXA, sesong 1 (2020)
UXA, sesong 2 (2022)
Amerikansk karmageddon (2022)
UXA, sesong 3 (2024)

Ivar Kvåle: Ville Vestland (1987)

Ivar Kvåle var kunstnar og avisteiknar. Han budde det meste av livet på Voss. Han hadde jamleg kunstutstillingar, han illustrerte bøker, og han spelte musikk. Til kvart nummer av avisa Hordaland laga han ei avisteikning, og i denne boka er det med rundt 85 teikningar, frå ca. 1978 til 1986.

Teikningane viser mykje av styrken til Kvåle. Han er heile tida på bygdefolket si side, her er mange stikk til byfolk og turistar. (Han er òg heile tida på Voss si side, her er òg fleire stikk til Hardanger.) Bygdefolket er ofte noko overvektige og har litt rare kroppar; byfolket, spesielt kvinnene, er ofte noko undervektige og har litt rare kroppar. Han er ikkje spesielt glad i å teikna auger, og teiknar gjerne folk bakfrå eller med briller som gjer at sjølve augene ikkje er synlege.

Og han er ein god skribent. Tekstane er like gjennomarbeidde som teikningane. Dei er ofte sette saman av dialogar. Det kan vera halvgode vitsar (som når læraren spør klassen kvifor me feirar 1. mai, og ein elev svarar at det er av di me ikkje skal ta tran lengre) eller halvgode visdomsord (som dei to sauene som framleis er til fjells tidleg på hausten, og som seier at viss dei vert gåande her frys dei i hel, men viss dei reiser heim får dei svi for det òg).

Det er ikkje humor eg ler høgt av, dette, men dei lune og gode observasjonane er gode nok til at trivst godt.

Guffen tilrår.

Margaret A. Salinger: Dream Catcher. A Memoir (2001)

Hm. For nokre månader sidan las eg Catcher in the Rye, og kom då på at eg hadde denne boka ståande. Eg kjøpte ho om lag det året ho kom ut, men har ikkje lese ho. I fyrsten forstod eg ikkje kvifor, men etter kvart som eg las ho slo det meg at det kan henga saman med at eg etter å ha kjøpt boka las meir om ho og fann ut kva dette ikkje var: Ei bok om forfattaren J.D. Salinger. Boka er skriven av dotter hans, og det er hennar liv det heile handlar om. 

I den skildringa handlar det sjølvsagt mykje om tilhøvet hennar til foreldra. Ho fortel om ein oppvekst som på mange måtar er god, men som endrar seg etter at foreldra går kvar til sitt. Ho er framleis nært knytt til begge, men ser etter kvart at faren er litt for fråverande og litt for sjølvoppteken. Ho vert gradvis meir kritisk til han, og han skal ha brote all kontakt med ho etter å ha lese boka. 

Så det heile handlar altså mest om ein person eg ikkje kjende noko til på førehand. Det treng ikkje vera det same som at boka er uinteressant, men skal dette fenga må ho som skriv ha noko interessant å skriva om. Noko som har interesse for andre enn ho sjølv. Det er det lite av her. Ho har opplevd likt og ulikt, men det har jo dei aller fleste. 

Guffen kan ikkje tilrå dette. 

Meir Salinger på kulturguffebloggen
The Catcher in the Rye (1951)
Nine Stories (1953)
Joanna Rakoff: My Salinger Year (2014)

Kristin Auestad Danielsen: Du er bonde (2022)

Me møter to unge kvinner frå Jæren. Begge skal ta over gard, men dei har litt ulik tilnærming. Forteljaren kjem frå ein gard som ikkje er altfor veldriven; veninna kjem frå ein godt driven gard. Veninna vil driva garden vidare og arbeider hardt for det; forteljaren har eit meir avslappa forhold til det. Ho drøymer om skogen, ikkje dei opne markene, og får mykje kritikk frå dei andre grunneigarane i området for dette.

Dei to har òg eit ulikt forhold til sex. Forteljaren har glede av det; veninna vil vera jomfru så lenge som råd. Dei har òg ting som bind dei saman - begge er glade i filmar og fjernsynsseriar og kan snakka lenge om det.

Det er ei bok som fengar svært ulikt. Av og til vert eg dregen langt inn i boka, andre gonger er det mindre fengande. Her er element av eventyr, der tre kan veksa seg store medan ho står og ser på dei.

Guffen er lunken. 

Stein Torleif Bjella (Hedleberget, Voss, 16.8.2025)

For om lag ti år sidan, under Ekstremsportveko 2015, heldt Bjella konsert i Hedleberget. Då hadde han berre med seg Geir Sundstøl og Eirik Øien. Då me såg han i Ulvik for tre år sidan var det (omtrent) ein solokonsert, så han vekslar mykje. 

Denne gongen hadde han med seg fullt band, og for eit band: Sundstøl på gitarar og munnspel, Øien på kontrabass og elektrisk gitar (som han spelte bassliner på), David Wallumrød på tangentar, og Stian Lundberg på trommer. Alle glitra, men det er sjølvsagt vanskeleg å unngå å nemna Sundstøl spesielt. Og midtpunktet er heile tida Bjella sjølv, som syng, snakkar, og spelar kassegitar.

Med så mange instrument og så mange glimrande musikarar vert det stor variasjon på konserten. På nokre eldre songar var det (stort sett) berre kassegitar og vokal, medan ein annan eldre song, "Redningsmann" var heilt omarrangert. Midt i songen kom det eit langt og fabelaktig instrumentalparti, og slik var det i fleire av songane. Det svingar godt, dei fem skapar ein flott groove. Dei likar det sjølve òg, det er lett å sjå at dei kosar seg på scena.

Publikum kosar seg òg. Det osar sjarme av Bjella og dei andre, og det var god stemning gjennom heile konserten. Folk ler på dei rette stadene, både mellom og under songane. Ein finfin kveld.

Guffen tilrår. 

Meir Bjella på kulturguffebloggen
Sævelid, Voss (12.7.12)
USF, Bergen (29.1.14)
Vossajazz 2014
Hedleberget, Voss (24.6.15)
Voss kulturhus (21.4.16)
USF, Bergen (4.12.16)
Kan nokon gripe inn (Det Norske Teatret, Oslo, 28.1.17)
Jordsjukantologien nr. 1 (2017)
Fiskehuset (2021)
USF, Bergen (5.11.21)
Kvemmadokkje, Ulvik (16.7.2022)

Untamed, sesong 1 (2025)

 Dette var rimeleg spontant. Eg kjende ikkje til serien, men han vart presentert som ein serie der handlinga er lagt til den amerikanske nasjonalparken Yosemite. Det held i massevis for meg - eg trur eg kunne sett ein serie der me berre såg naturbilete frå Yosemite. Naturen er fabelaktig, og kjem til sin rett i serien. 

Så er vel handlinga sånn grei òg. Spaningskurva når rett nok toppen litt for tidleg, og alle personane er ikkje like godt teikna. Det verkar òg som om forfattarane har tenkt at absolutt alle som er med må ha noko myrkt i framtida si. Det myrke er som regel knytt til små born, vanskelege foreldre eller valdelege partnarar. Og det vert svært ofte snakka om kor viktig det er å halda familien saman. 

Kyle Turner er hovudetterforskar i det som såg ut som ei ulukke, men som godt kan vera eit mord. Naya Vasquez vert assistenten hans, og samspelet mellom dei to er svært godt. Han er den alvorlege surdeigen som veit alt, medan ho prøver å letta litt på stemninga. Dei finn spor, både gjennom godt politiarbeid og gjennom rein flaks, og etter kvart viser det seg at dei mange lause trådane passar godt saman.

Guffen tilrår. 

Olav Duun: Marjane (1908)

Dette var den andre boka Olav Duun fekk gjeve ut, men det skal ha vore den fyrste boka han skreiv. Det er ei solid bok, som til liks med debutboka viser at Duun held eit høgt nivå heile vegen.

Me fylgjer Helge gjennom livet. Han er djupt forelska i ei jente i nabolaget, Marjane, men det vert aldri dei to. Ho kjem frå eit langt høgare samfunnslag, og ho har òg eit godt auge til Andreas. I alle fall trur Helge det - me ser alt gjennom han, og det skal ikkje mykje til før han trur at Marjane ikkje vil han. Me som les boka er ikkje like overtydd, det kjem små drypp og hint om at ho likar han godt. Helge er mykje vekke på fiske. Når han kjem tilbake tek det same seg opp att. Siste gongen han er heime ser han at det har vore gravferd på ein nabogard, og det tek lang tid før han skjønar at Marjane er død.

Det er altså ei solid bok. Duun er ein forteljar, men han vil òg at forteljingane skal krinsa rundt alvorlege spørsmål. Her handlar det altså om tvil og tru i kjærleikslivet, og om korleis også landsbygda kan skapa sosiale barrierar det ikkje er lett å koma over.

Guffen tilrår.

Meir Duun på kulturguffebloggen
Løglege skruvar og anna folk (1907)
Paa tvert (1909)
Medmenneske (1929)
Otto Hageberg: Olav Duun. Biografiske og litteraturhistoriske streiflys (1995)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)

Knut Hamsun: Bjørger (1878)

Av og til får eg for meg at eg skal lesa meg gjennom heile forfattarskapar. I juli gjekk eg i gang med både Knut Hamsun og Olav Duun. Begge var av dei store forfattarane i si tid - Hamsun fekk nobelprisen i 1920; Duun mangla ei røyst seks-sju år seinare. 

Eg les gjerne fleire bøker samstundes. Tilfellet ville at eg las andreboka til Duun parallelt med denne, som er andreboka til Hamsun. Dei to bøkene kan minna om kvarandre, begge handlar om ein gut som ikkje får ho han vil ha, og begge bøkene går føre seg ein stad på landsbygda. Men det er påfallande kor stor skilnad det er i skriving og oppbygging. Duun verkar stø og sikker; Hamsun famlar seg fram.

Opninga på boka er melodramatisk og vel så det: Etter nokre sider er Bjørger (og broren Tore) foreldrelause. Bjørger har eit uvanleg godt hovud, og han brukar det godt. Ofte, kanskje for ofte, tek han seg til skallen, og like ofte er det nokon som kommenterer eller merkar seg skallen hans. Det store hovudet vert nok nemnt for å visa at denne unge mannen er uvanleg gåverik, men det minner òg om frenologiske tankar. Eg funderte fleire gonger på om Bjørger er meint som eit sjølvportrett; i boka vert fleire av dikta hans trykte, og dette kan (kanskje) vera dikt Hamsun skreiv sjølv, tidlegare i livet?

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir Hamsun på kulturguffebloggen
Den gaadefulde (1877)
Fra det moderne Amerika Aandsliv (1889)
Victoria (1898)
Telegrafisten (film, 1993)

Peer Gynt (Gålå, 4.8.2025)

Peer Gynt er kanskje det einaste teaterstykket alle nordmenn har høyrt om. Sidan slutten av 1980-åra har det kvart år vore framført på Gålå i Gudbrandsdalen. Det var ei flott scene, men det er jo ein bakdel med uteframsyningar: Vêret kan leggja ein dempar på litt av kvart. Slik var det her - fram til pausen var det regnbyger; etter pausen regna det konstant. Det var ikkje berre me som var våte og litt kalde.

Me sat på bakarste benk, med lang avstand til scena. Lyden var god, slik at me meir høyrde enn såg skodespelet. I alle fall stort sett - i av dei siste scenene, der presten (Bjørn Sundkvist) held ein minnetale om den rake motsetnaden til Peer Gynt, var lyden altfor låg.

Han som var gravlagt var viljug til å ofra noko for det han stod for, ein som var seg sjølv. Slik er det ikkje med Peer. Han tek jamleg den kortaste og enklaste vegen. Den andre økta av stykket er lang, og dei hadde nok kutta noko her, men heldigvis var denne gravferdsscena med. Ho er viktig for å forstå kva Ibsen vil med stykket og portrettet av Peer.

Scenografien var finfin, der det som såg ut som ein vanleg grasbakke viste seg å ha ein del løyndomar. Det er òg flott korleis det vert mørkare og mørkare rundt scena, og korleis dei også brukte vatnet som scena grensa til.

Guffen tilrår. 

Charles Chaplin: My Autobiography (1964)

Charles Chaplin var ein av dei aller, aller største komikarane, og fleire av filmane hans er klassikarar. Denne boka er ei solid rags to riches-historie, der han går frå eit liv i ekstrem fattigdom i London til eit liv i ekstrem velstand i Hollywood. 

Oppvekstskildringane og kapitla som handlar om kampen hans for å verta skodespelar er gode. Han skriv godt, noko han arbeidde hardt for: Han hadde nesten ikkje skulegang, men brukte mykje tid på å læra seg nye ord og godt språk etter at han vart vaksen. Han vert sendt på to turnear til USA, og på den andre knyter han kontaktar inn i filmverda. Resten er historie, som det heiter. Men her skiftar òg boka karakter. No skriv han langt mindre om seg sjølv om arbeidet sitt, og langt meir om alle kjendisane han møter og alle pengane han tener. Det er, for å seia det forsiktig, ikkje så interessant.

Men midt inne i all denne namedroppinga tek boka seg opp att. Han vert beden om å snakka på nokre politiske arrangement, og trass i velstanden sin er han ein tydeleg sosialist. Som i dag, var det jamgodt med at amerikanarane trudde han var kommunist. Han vart frosen ut av eitt og hitt, og tok med seg den fjerde kona si til Sveits, der han budde resten av livet. Han skriv ikkje mykje om dei tre fyrste, men i alle fall: Dei fire gongene han gifta seg var konene høvesvis 17, 16, 26 og 18. Sjølv var han 19, 35, 47 og 54. Hm. 

Guffen tilrår.

Knut Hamsun: Den Gaadefulde (1877)

Dette er debuten til Knut Hamsun. For litt sidan las eg debuten til Olav Duun, og det er nesten rart å jamføra dei to: Skilnaden er enorm. Der boka til Duun vitna om at noko stort var i emning, er dette så dårleg og klisjefylt at det er uråd å sjå det minste spor av at Hamsun skulle verta ein viktig person i norsk litteratur.

Me kan jo byrja med tittelen: Han må peika fram mot at husmannssonen i boka, Rolf Andersen, eigentleg er høgt utdanna og at han og faren på sett og vis har gått i dekning. Men likevel - både Andersen og dei andre personane i boka er så uinteressante at ikkje ein einaste lesar vil tenkja at dette var verkeleg gåtefullt.

Me er i Nordland. Storbonden Ole Aa har ei attraktiv dotter, Rønnaug, som forelskar seg i Rolf Andersen. Ho får fyrst "nei" til dette forholdet heime, før ho altså får "ja" når far hennar finn ut at Andersen er noko anna enn det han gjev seg ut for.

Det er livlaust, det er klisjefylt, og replikkane er så dårlege at det heile minner om ein parodi. Det er ikkje rart at Hamsun ikkje ville ha denne boka med då forlaget seinare gav ut dei samla verka hans.

Guffen kan ikkje tilrå dette. 

Meir Hamsun på kulturguffebloggen
Bjørger (1878)
Fra det moderne Amerika Aandsliv (1889)
Victoria (1898)
Telegrafisten (film, 1993)

Annie Ernaux: Jeg er fortsatt her inne i mørket (1996)

Ei fin lita bok. Mor til Ernaux vart dement og budde den siste tida på ein institusjon. Ernaux tok korte notat gjennom heile perioden. Mange år seinare tok ho fram igjen desse notata, og såg at det var godt skrive. I eit føreord skriv ho at gjev det ut utan å gjera endringar, og det er nesten utruleg: Boka er så full av gode refleksjonar og så presis og komprimert at det verkar som teksten er redigert.

Når ho vitjar mora tenkjer ho ofte tilbake på korleis dei to har kjent kvarandre. Har dei kome kvarandre nær nok? Har dei kome kvarandre for nær? Ho fortel om alt ho får sett, både av pinleg intime situasjonar og av eldre folk som er like hjelpetrengande som småbarn. Utetter i boka innser Ernaux at ho og mora har bytt plass - der mora ein gong tok seg av ho, er det no Ernaux som tek seg av mora.

Det er mykje kjensle i det ho skriv, men samstundes held ho avstand til det som skjer. Kanskje det berre er når ho skriv; kanskje det er slik heile tida. 

Guffen tilrår.

Meir Ernaux på kulturguffebloggen
Hendelsen (2000)
Årene (2008)
Sommeren 58 (2016)
Far. En kvinne (2021)

Olav Duun: Løglege skruvar og anna folk (1907)

Dette er debutboka til Olav Duun. Her er tolv noveller, og sjølv om dei ikkje er altfor originale, er det svært mykje bra her. Duun skriv med stor sjølvtillit, og det er noko sjølvsikkert over det heile. Han har mange gode skildringar, fyrst og fremst av natur, og i tillegg er det mange gode replikkar og dialogar.

Alle novellene går føre seg i eit kystlandskap, der folk driv med jordbruk og fiske. Replikkane er ofte på dialekt, og ikkje uventa er det spor av trønder-dialekten. Personane Duun skriv om er ikkje av dei mest vellukka eller dei mest velståande, tvert i mot skriv han gjerne om fattige folk, folk som ikkje får det til, og folk som er lettlurte. I dei fleste novellene er det bra med humor.

Nokre noveller verkar mest som reine forteljingar, men andre gonger dreg Duun opp nokre litt tyngre spørsmål. Kan til dømes ei kristen kvinne slå seg saman med ein fritenkjar? 

Guffen tilrår. 

Meir Duun på kulturguffebloggen
Marjane (1908)
Paa tvert (1909)
Medmenneske (1929)
Otto Hageberg: Olav Duun. Biografiske og litteraturhistoriske streiflys (1995)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)

Nescio: Unge titanar (1918)

Det er spanande å la andre velja bøker for deg - det er ein god inngang til å møta nye forfattarar. I dette tilfellet er det òg ein forfattar frå eit land eg les svært lite frå. Nescio hadde ein relativt liten produksjon, men i etterordet her fortel omsetjaren, Robin Van de Walle, at Nescio har fått ein høg status i heimlandet. Desse tre novellene vert omtalte som hovudverket hans, og vart skrivne mellom 1909 og 1917. 

Dei to fyrste novellene, "Snyltaren" og "Unge titanar", handlar (stort sett) om dei same mennene. Dei er unge, dei er lovande, dei vil skapa noko. Dei er bohemar, eller kanskje dei berre vil vera det. Dei har ikkje fått til alt dei vil, men dei er optimistar med stor tru på framtida si. Den siste novella, "Ein liten poet", fortel om ein poet som går drøymande gjennom livet - han møter både Gud og Djevelen, og han drøymer om jenter. 

Eit tema i alle tre novellene er overgangen frå ungdom til vaksen, frå eit fritt til eit meir etablert liv. Somme stadar kan me merka ein motvilje mot å gå gjennom denne prosessen, samstundes som det verkar uunngåeleg.  

Guffen er lunken. 

Kjartan Fløgstad: Rasmus (1974)

Eg har ikkje lese mange romanar av Kjartan Fløgstad, og eg har vel ikkje vore like nøgd med alt eg har lese heller. Han er likevel ein forfattar eg ofte tenkjer at eg burde lesa meir av, og det kan henda at eg var for ung og urøynd som lesar sist eg las romanar av han. Så eg prøver meg igjen, og tek like godt til med den fyrste romanen hans.

Romanen kan minna litt om Bikubesong. Eller omvendt - denne boka kom jo ut lenge før Bikubesong. Der handlar det om Odda; her handlar det ofte om (noko som minner om) Sauda. Begge bøkene er romanar, men ingen av dei fortel ein samanhengande historie, og ingen ville ha reagert på om dei vart omtalte som novellesamlingar. 

Her vert kvart kapittel fortalt av ein ny forteljar; alle kapitla opnar og sluttar med hermeteikn. Det er vel berre menn som kjem til orde, og det er menn som arbeider på fabrikk eller til sjøs. Dei har eit hardt og friskt språk, og dei må vel mistenkjast for å ta litt hardt i av og til. For meg er det kanskje det som er hovudinntrykket i denne boka - det vert ein slags heider av folkelege forteljingar. 

Guffen tilrår. 

Meir Fløgstad på kulturguffebloggen
Den hemmelege jubel (1970)
Fløgstad-symposium (2001)
Brennbart (2004)
Fløgstad, Tusvik, Veiteberg: Skriftfest. Einar Økland 70 år (2010)
Rem, Søbye, Fløgstad: På æren løs (2020)

Piken fra fyrstikkfabrikken (1990)

Det går sikkert an å laga tristare filmar enn dette, men eg trur ikkje det er enkelt. Filmen handlar om Liris, ei kvinne i tjueåra. Ho bur hjå mora og stefaren, arbeider på ein fyrstikkfabrikk, og har ikkje noko stort og utprega sosialt liv. Ho gjer ikkje så mykje av seg, ho kler seg litt som ei grå mus, og ho ser at ho ikkje kjem seg inn i det samfunnet ho trur er spanande og kjekt. 

Ein gong får ho likevel vera med ein velståande mann heim. For ho er dette ei drøymenatt med lovnad om noko meir, for han er det berre ei natt. Ho vert skuffa, men tek likevel kontakt med mannen når ho finn ut at ho er gravid. Han avviser ho, og to tek hemn. Både over han og mora/stefaren. Og ein til.

Filmen er (stort sett) utan sterke fargar. Det er grått og brunt, og det går i eit veldig roleg tempo. Opningsminutta er eit godt døme på det - utan at det vert sagt eit ord ser me korleis fyrstikker vert laga og pakka inn på fabrikken. Ho vert hundsa med i heimen, men finn seg i det utan å protestera. Kameraet står som regel i ro, det vert sagt lite, og dette er òg med på å dra ned stemninga. Men alt dette greier ikkje å dra ned kvaliteten på filmen - det heile er glimrande laga.

Guffen tilrår.

Meir Kaurismäki på kulturguffebloggen
I Hired a Contract Killer (1990)
La Vie de Bohème (1992)
Lys i skumringen (2006)

Kristofer Janson: Marit Skjølte (1868)

Den lokale filmklubben skal visa Brudeferden i Hardanger i haust. Dette er ein tidleg norsk spelefilm, ein stumfilm frå 1926. Det passar såleis godt at filmen byggjer på denne romanen, ein av dei aller fyrste romanane som kom på nynorsk. Eg er beden om å seia nokre ord til innleiing, truleg mest av di eg nyleg har skrive ei bok om utvandringa frå Voss. Eg trudde difor det ville vera meir om utvandring i boka, men det er det lite av.  

Kort samandrag: Familien til Marit skal utvandra. Ho ombestemmer seg i siste augneblink og vert verande i bygda. Ho vil gifta seg med Anders, og då dei møtest vert dei samde om å venta i to år. I mellomtida finn han seg ei anna, og Marit vert vonbroten. Ho giftar seg med storbonden Tore, nærast på trass, og etter at han døyr vert ho ei av dei mest velståande i bygda. Ho vert òg ei av dei verste kvinnene i bygda - ho gjev aldri ros, og støyter frå seg dei aller fleste, inkludert eigne born. Fram til det kjem eit nytt vendepunkt i forteljinga.

Det er ei enkel historie, men boka fengar likevel. Det er viktig å hugsa at det var ei føregangsbok, i 1868 var det ikkje mange som hadde skrive noko som helst på nynorsk. Janson skriv godt, på eit språk som var nytt også for han. 

Guffen tilrår.