Thurston Moore: Sonic Life (2023)

Dei siste åra har eg lese ein biografi om Sonic Youth og sjølvbiografien til Kim Gordon. Ho var bassist/gitarist/vokalist i Sonic Youth, og var sambuar/gift med Moore i rundt tretti år. I 2011 fann han seg ei anna, og boka hennar var prega av akkurat det. Moore gav ut denne boka i fjor, og det vart freistande å lesa denne òg, for å sjå korleis han fortel den same historia.

Han fell ikkje for freistinga: Boka er ikkje noko direkte svar til det Gordon skriv om. Eva Printz dukkar ikkje opp før den femte siste sida. Fram til dess har Moore skrive både varmt og godt om Gordon. Det kan sjølvsagt vera at han dekkjer til og berre fortel litt av det som skjedde, men eg synest det er gjort med respekt.

Men dette var ikkje den viktigaste grunnen til at eg kjøpte boka. Ho har fått fine meldingar, og dei er fullt fortente. Han gjer seg fort ferdig med barndommen, men skildringane frå ungdommen er fabelaktige. Saman med venen Harold køyrer Moore fleire gonger i veka til New York for å gå på konsert. Dette er midt i 1970-åra, slik at han får med seg framveksten av NY-punken. Han skriv godt om band han ser, både då og seinare. Etter ein konsert han har vore på skriv at han han "would try to describe the experience to my friends and family, but, like so mange epiphanies with music and art, words could only fall short". Ja, det kan vera vanskeleg å skildra store kunstopplevingar, men gong etter gong vart eg imponert over korleis Moore skreiv om band han hadde sett. 

Det er ei finfin bok. Det verkar som om det heile tida er musikken som er det viktige for han. Han skriv om band han er på turné med, både amerikanske og andre, og får fram kvifor musikken deira var bra. Det er såleis ein enormt kontrast til sjølvbiografien til Slash, som eg las for litt sidan - han var langt meir oppteken av å skriva om damer og dop.

Guffen tilrår.

Meir Sonic Youth på kulturguffebloggen
Stevie Chick: Psychic Confusion. The Sonic Youth Story (2003)
Kim Gordon: Girl in a Band (2015)

Motstandshelter fra Trondheim (2024)

Ein stad midt i denne serien slo det meg at svært mykje av motstandshistoria frå krigen handlar om Oslo. Alle veit kven Kjakan var; motstandsfolket i Trondheim er langt mindre kjende. Der er det heller slik at alle veit kven Rinnan var. Så denne serien fortener ros for å dra fram mindre kjende sider ved krigen.

Men det er òg mykje han ikkje fortener ros for. Det vert dårleg fortalt - i dei fem episodane følgjer me altfor mange personar. Dette vart mest tydeleg i den siste og oppsummerande episoden, der me var usikre på kven dei ulike personane var. Me kjende att namna, men hugsa ikkje kva dei hadde gjort. Det er òg ei merkeleg dårleg redigering, fleire gonger kjem det filmklipp som er så korte at me knapt nok registrerer kva som skjer. Det vert vist fram mange fotografi, og her manglar det altfor ofte namn på dei me ser. Serien vert vist på NRK; hadde dei vore djupare inn i produksjonen ville nok mykje av dette vore gjort betre.

Men her er òg ting som er bra, sjølvsagt. Dei bruker mykje arkivklipp, både frå krigen (og før) og frå andre halvdel av 1900-talet. Mange av krigsheltane snakka ikkje om dette før seinare i livet, slik at det vert intervju med godt vaksne menn som fortel om innsatsen sin. Nokre av desse vart heidra rett etter krigen, andre måtte venta lenge før dei fekk honnør.

Guffen er lunken. 

Tarjei Vesaas: Båten om kvelden (1968)

Dette var den siste prosaboka Tarjei Vesaas gav ut. Boka vert gjerne omtala som sterkt sjølvbiografisk, men det er ikkje nokon tradisjonell sjølvbiografi. Nokre av kapitla er lette å forstå, også som sjølvbiografi, andre er langt vanskelegare. I eit par av dei er det ikkje lett å skjøna kva Vesaas vil seia, men det er heilt greitt: Han skriv poetisk og godt, som alltid.

Dei to portretta av foreldra hans er av dei betre kapitla i boka. Opninga, "Slik det står i minnet", er aldeles fabelaktig. Far og son er i tømmerskog. Sonen gjer jobben sin, men tanken er ein heilt annan stad. Brått ser han at òg faren står og ser inn i det uendelege, og dette er ei ny side ved faren. Så trør hesten seg, og såret må reinsast med mannepiss. Faren greier det ikkje, og ikkje sonen heller. Det handlar om at odelsguten vil verta diktar, ikkje bonde. Portrettet av mora er òg strålande, og handlar om ei kvinne som har kontroll over gardsdrifta.

Aller, aller best er den korte teksten "Berre det å gå opp og hente spannet". Det handlar om å høyra til, og det handlar om å sjå det store i det små. Ein aldeles makelaus tekst.

Guffen tilrår. 

Meir Vesaas på kulturguffebloggen
Tarjei Vesaas: Menneskebonn (1923)
Tarjei Vesaas: Sendemann Huskuld (1924)
Tarjei Vesaas: Guds bustader - (1925)
Tarjei Vesaas: Grindegard (1925)
Tarjei Vesaas: Grinde-kveld (1926)
Tarjei Vesaas: Dei svarte hestane (1928)
Tarjei Vesaas: Klokka i haugen (1929)
Tarjei Vesaas: Fars reise (1930)
Tarjei Vesaas: Sigrid Stallbrokk (1931)
Tarjei Vesaas: Dei ukjende mennene (1932)
Tarjei Vesaas: Sandeltreet (1933)
Tarjei Vesaas: Ultimatum (1934)
Tarjei Vesaas: Det store spelet (1934)
Tarjei Vesaas: Kvinnor ropar heim (1935)
Tarjei Vesaas: Leiret og hjulet (1936)
Tarjei Vesaas: Hjarta høyrer sine heimlandstonar (1938)
Tarjei Vesaas: Kimen (1940)
Tarjei Vesaas: Huset i mørkret (1945)
Tarjei Vesaas: Bleikeplassen (1946)
Ragnvald Skrede: Tarjei Vesaas (1947)
Tarjei Vesaas: Morgonvinden (1947)
Tarjei Vesaas: Tårnet (1948)
Tarjei Vesaas: Signalet (1950)
Halldis Moren Vesaas: Sven Moren og heimen hans (1951)
Tarjei Vesaas: Vindane (1952)
Tarjei Vesaas: 21 år (1953)
Tarjei Vesaas: Avskil med treet (1953)
Tarjei Vesaas: Vårnatt (1954)
Tarjei Vesaas: Fuglane (1957)
Tarjei Vesaas: Ein vakker dag (1959)
Tarjei Vesaas: Brannen (1961)
Tarjei Vesaas: Is-slottet (1963)
Tarjei Vesaas: Bruene (1966)
Halldis Moren Vesaas: Sett og levd (1967)
Fuglane (film, 1968)
Kenneth Chapman: Hovedlinjer i Tarjei Vesaas' diktning (1969)
Halldis Moren Vesaas: I Midtbøs bakkar (1974)
Halldis Moren Vesaas: Båten om dagen (1976)
Olav Vesaas: Tarjei Vesaas om seg sjølv (1985)
Is-slottet (film, 1987)
Olav Vesaas: Rolf Jacobsen - en stifinner i hverdagen (1994)
Olav Vesaas: Løynde land. Ei bok om Tarjei Vesaas (1995)
Ole Karlsen (red.): Klarøygd, med rolege drag (1996)
Over open avgrunn (film, 1997)
Olav Vesaas (red): Tarjei i tale (1997)
Olav Vesaas: A.O. Vinje. Ein tankens hærmann (2001)
Olav Vesaas: Å vera i livet. Ei bok om Halldis Moren Vesaas (2007)
Kimen (Det Norske Teatret, Oslo, 20.1.2018)
Fuglane (Riksteateret, Sogndal kulturhus, 21.3.2019)
Arne Vinje: Store spel. Soga om Vesås i verda (2020)
Fuglane (Det Norske Teatret, Oslo, 26.2.2022)

Erlend Loe: Helvete (2019)

Det er vel ikkje Loe heilt i toppform, dette. Historia er for så vidt original og god, men det sprudlar ikkje heilt som i andre bøker. 

Rakel er rundt femti år. Sambuaren hennar har nett funne seg ei anna, og Rakel har det ikkje så bra. Men det er alltid nokon som har det verre - ho kjem tilfeldigvis over ei luke i hagen. Ho opnar luka, og går ned trappene heilt til Helvete. Ho kjøper klippekort i resepsjonen, og vert ein fast gjest. Etter kvart møter ho Satan, dei vert kjærastar, og dei greier knapt å vera frå kvarandre. Ho får nokre oppgåver medan ho er der, men likar dårleg å plaga andre. Det fører til eit kort brot mellom dei to, men det ordnar seg til slutt.

I dei andre bøkene eg har lese av Loe har det vore meir å humra av enn her. Det er ingenting gale med det, bøker kan sjølvsagt gjerne vera alvorlege og alt det der, men det vert noko som manglar. Det kjem mange uttrykk der satan eller djevel eller helvete er med, men det vert nok av det òg. 

Boka er illustrert av Kim Hiorthøy. 

Guffen er lunken. 

Meir Loe på kulturguffebloggen
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Slash og Anthony Bozza: Slash (2007)

Eg var innom på Fretex i Bodø, på leit etter lesestoff for resten av ferien. Denne stod lagleg til. Slash var gitarist i Guns N' Roses, eit metallband som ikkje var altfor interessant. Dei verka litt for opptekne av å leva opp til metallklisjeane, mest i livsstil og image, men òg litt i musikken. I tillegg hadde vokalisten Axl Rose ei rimeleg irriterande songrøyst, og han skreiv òg nokre tekstar som var langt, langt utanfor det som er greitt. Men likevel: Eg les mange bøker om musikantar, også dei eg ikkje høyrer mykje på.

Og boka er vel grei nok. Det handlar om sex, drugs og rock'n'roll, og tidvis er det uklart kva som er viktigast for han. Han vassar i damer, han bruker altfor mykje dop (inkludert at han drikk altfor mykje), og musikken er der jo heile tida. Han skriv varmt om dei fyrste åra i bandet, men gradvis går han over til å kritisera Rose. Her er det nok viktig å hugsa at dette er ein sjølvbiografi, det kan godt vera at Rose opplevde dette annleis, men for Slash er det ikkje tvil om at det var Rose som har skulda for at bandet gjekk relativt raskt i oppløysing. Dette er rett nok ei vanleg oppfatning. Der var fleire i bandet, men det var dei to som vart sett på som dei to viktigaste.

Guffen tilrår. 

Vidar Sundstøl: Dag fra natt (2024)

Ein uvanleg fin roman, dette. Det er den andre boka av Sundstøl eg har lese det siste halve året, og han siglar opp som ein favoritt. Det er innsiktsfullt, det er poetisk og vakkert, og det er ei bok som festar seg.

Hovudpersonen, ein godt vaksen mann utan namn, vitjar huset til mora, som nyleg er død. Han har ikkje vore der på mange, mange år, av di den store tragedien i livet hans skjedde her: Han var der saman med den to år gamle sonen Olav, og faren var ikkje merksam nok då Olav sat i barnestolen sin. Han greidde å velta stolen og døydde av skadane han fekk i hovudet. Det førte faren inn i ei årelang natt av sorg, der forholdet til mor til guten rauk. Han skreiv tre bøker i den perioden, men kan ikkje hugsa mykje frå dei.

Mora var biletvevar, og på loftet i huset hennar finn han ein stor biletvev ingen visste at ho hadde laga. Det handlar om middelalderballaden Draumkvedet, ei forteljing om Olav Åsteson. Mannen ser at mora har bakt inn forteljinga om barnebarnet sitt i teppet. 

Boka er bygd opp av mange korte kapittel, og me hoppar att og fram i tid. Det gjennomgåande temaet er sorg og korleis me taklar det, men det handlar òg om kva me kan vita om andre personar. Mannen hadde lite kontakt med mor si; etter at ho er død får han høyra frå systera at mora tok dette tungt, og at ho gjerne ville ha diskutert bøkene mannen skreiv med han.

Guffen tilrår. 

Meir Sundstøl på kulturguffebloggen

Kommandolinjer (2005)
Nattsang (2023)

Morten Haugdahl: UFFA. 1981-2006 (2006)

I 80-åra, då eg leikte at eg var litt punk, var Trondheim den mest spanande punkebyen i Noreg. Det var der dei beste banda var, det var der den beste fanzina kom ut, og sjølv om det absolutt var alvor i det dei dreiv med, var det òg gjort med mykje humor. Eg var innom UFFA-huset fleire gonger i dei åra, og hadde ørlite kontakt med nokre av dei eg opplevde som sentrale.

Denne boka fortel historia til UFFA-huset, og litt til. Det er prisverdig korleis Haugdahl dreg liner tilbake til tidlege 70-år, då dei fyrste motkulturane kom til byen. (Haugdahl skriv at han ikkje bruker ordet motkultur på den vanlege norske måten, som gjerne handlar om målsak og fråhaldssak og slike ting.) Etter at Trondheim oppdaga punken, som den fyrste norske byen, var der eit aktiv punkemiljø, og desse var sentrale då eit hus i Kjøpmannsgata vart okkupert i 1981. Okkupantane skipa UFFA, Ungdom for fri aktivitet, og då huset brann året etter tinga dei med kommunen om eit nytt hus. Dei fekk overta eit hus i Innherredsveien, og der heldt dei til fram til huset brann i 2010 (altså etter at denne boka kom ut).

Boka får godt fram korleis UFFA var aktive og viktige. På UFFA-huset hadde dei eit rikt tilbod, med konsertar, bokkafe og kafe. Dei var langt mindre valdelege enn miljøet rundt Blitz i Oslo, og hadde difor eit betre forhold til politi og lokalpolitikarar. Det var litt nostalgisk å lesa denne boka, men mest av alt var det lærerikt. Boka er rikt illustrert - kanskje litt for illustrert, på nokre av oppslaga er det mange små bilete; her hadde det truleg vore betre med noko færre og større bilete.

Guffen tilrår.