Nick Hornby: Fever Pitch (1992)

Dette var stas. Eg las boka om lag eit år eller to etter at ho kom ut, men har ei kjensle av at eg då las ho med sterke Arsenal-auge. Det er ei bok om å vera Arsenal-fan, men denne gongen var det langt tydelegare at dette er ei bok som kan nå alle: Boka handlar eigentleg om å vera fotball-fan.

Hornby går gjennom fotball-livet sitt, frå far hans tek han med på kamp som ung gut, til han er ein etablert mann med sesongkort på sitjetribuna. I mellomtida har han stort sett stått på North Bank, bak det eine målet på Highbury, og sett både godt og gale. Han har sett laget sitt vinna og tapa, han har sett publikum le og grina, han har sett hooligans slå og verta slått.

Boka er godt oppbygd. Kvart kapittel handlar om éin kamp, men det er helst sjeldan at resultatet er det viktige. Han skriv om nye tema heile tida - tribunevald, kameratskap, forholdet supporterane har til laget og heimebana, media, mål, osb. Det er innsiktsfullt, det er underhaldande, og det er stort sett stas heile tida. Forteljinga hans sluttar i 1992, altså rett før det heile tok av med Premier League og utanlandske spelarar og altfor, altfor mykje pengar, og det er kanskje like godt.

Guffen tilrår.

Meir fotball på kulturguffebloggen
Odd Iversen og Odd Vanebo: Fotball er mitt liv (1975)
Andreas Hompland: Sogndal e laget (1982)
Jon Haaland: Tommy (1982)
Ola Chr. Nissen: Mini (1992)
David Peace: The Damned United (2006)
Zlatan Ibrahimovic og David Lagercrantz: Jeg er Zlatan (2011)
Simon Kuper: The Football Men (2011)
Rob Smyth og Georgian Turner: Jumpers for Goalposts (2011)
Rob Smyth, Leif Eriksen, Mike Gibbons: Danish Dynamite (2014)
Rob Smyth og Scott Murray: And Gazza Misses the Final (2014)
Martin Fletcher: 56. The Story of the Bradford Fire (2015)

Og litt Arsenal på kulturguffebloggen
The Gooner (1987-)
Fynn og Whitcher: Arsènal (2009)
Peter Storey: True Storey (2010)
Andrew Mangan (red.): So Paddy Got Up (2011)
Philippe Auclair: Thierry Henry. Lonely at the Top (2012)
Dennis Bergkamp: Stillness and Speed (2013)
Patrick Barclay: The Life and Times of Herbert Chapman (2014)
Mangan og Allen: Together (2014)
Fynn og Whitcher: Arsène and Arsenal (2014)
Amy Lawrence: Invincible (2014)
Tony Adams: Sober (2017)
Alan Smith: Heads Up (2018)

Chernobyl (2019)

Denne serien fortel om ei av dei mest dramatiske hendingane i 80-åra - eksplosjonen ved atomkraftverket i Chernobyl. Eg hugsar det, om enn noko vagt, men serien får fram at situasjonen var langt meir alvorleg enn me fekk med oss då. Ein viktig grunn var sjølvsagt at dei russiske styresmaktene la lok på all informasjon.

Det er òg eitt av dei viktige temaa i denne serien. Her er fleire sentrale personar, men den viktigaste er truleg professor Legasov. Han var med i kommisjonen som etterforska ulukka, og la ikkje skjul på det styresmaktene ikkje ville ha fram. Han var uredd, han visste at han ville verta straffa, men la likevel fram sanninga. Andre sentrale personar er han som var vaktleiar for dei som var på jobb den fatale natta, det er ho som var gift med ein brannmann som miste livet, og det er to som samarbeider med Legasov. Men ei heil rekkje andre personar er òg med, og det passar godt - det var ei hending som påverka livet til svært mange.

Det er ein glimrande serie. Eit lite ankepunkt kan vera at han spelar på alt som fanst (og kanskje finst) av fordommar mot Russland - serien har ein kanskje fargelaus fargepalett, her er korrupsjon overalt, alle drikk og røykjer altfor mykje, og styresmaktene gjer nett som dei vil. Men det ankepunktet er altså lite, og mykje av det er nok truverdig. Historia vert glimrande fortalt, her er mange flotte bilete, og serien får fram kor lite som skulle til før det gjekk endå verre. Og han får fram at mange av dei som arbeidde ved kraftverket, kor mange av dei som rydda opp, og kor mange av dei som sat på toppen, visste altfor lite om kva krefter dei leika med.

Guffen tilrår.

Helge Ingstad: Nunamiut (1951)

Denne boka kan minna litt om Pelsjegerliv. Også denne boka fortel eit lengre opphald Ingstad hadde i det nordlegaste Nord-Amerika, men utgangspunktet er litt annleis. I Pelsjegerliv reiste han ut for å leva fleire år som jeger; her var målet å verta kjent med eskimoar som levde langt nord i Alaska. Han er meir sosialantropolog enn jeger.

Det er naturskildringane som er dei beste. Ingstad skriv godt, og han får godt fram korleis han vert dregen mot naturen. Han er med eskimoane overalt - dei flyttar jamleg, dei dreg dit dei vonar at reinsdyra er. Dei er likevel ikkje lengre unna sivilisasjonen enn at dei av og til får besøk av fly - det kan vera av di nokon av dei treng dokter, det kan vera av di nokon kjem for å kjøpa skinn hjå dei. Ingstad vert ein del av samfunnet deira, han snakkar språket deira, han lærer songane deira, og dokumenterer det heile på film.

Det svingar ikkje like som av Pelsjegerliv. Det er kanskje urettvist å samanlikna dei to bøkene, men likevel. Mot slutten kjem det eit langt kapittel om songar, komplett med noteliner og tekstar, og det bryt for mykje med resten av boka. Slik er det gjerne ved andre høve òg, i kortare eller lengre avsnitt.

Guffen er lunken.

Meir Ingstad på kulturguffebloggen
Helge Ingstad: Pelsjegerliv (1931)
Helge Ingstad: Øst for den store bre (1935)
Helge Ingstad: Klondyke Bill (1941)
Helge Ingstad: Landet under leidarstjernen (1959)
Helge Ingstad: Vesterveg til Vinland (1965)
Benedicte Ingstad: Eventyret (2009)
Benedicte Ingstad: Oppdagelsen (2010)

Jan H. Landro: Frå Nora til Karl Ove (2017)

Dette er jo ein svært god idé: Ein av dei dyktigaste kulturjournalistane i landet går gjennom den norske litteraturhistoria, og skriv om oppdikta personar som har gjort inntrykk på han. Han presenterer 84 slike. Mange av dei opplagte er med, andre stader gjer han uventa val. Kvar forfattar kan berre vera med éin gong, og då ryk Elling til fordel for Erling.

Her er ting å trekkja for. Når Landro presenterer desse personane, vert det ofte ved å referera boka eller bøkene dei er med i. Eg skulle gjerne sett at han gjekk djupare inn i personane, og fekk klarare fram kvifor dei var fengande. Dessutan er òg tittelen misvisande - Nora er Nora i Et dukkehjem, og eg rekna med at Karl Ove var hovudpersonen i Min kamp. Slik er det ikkje - Knausgård-karakteren Landro skriv om er Henrik Vankel frå Ute av verden. Tittelen på boka vert altså eit billeg salstriks, der ein vender seg mot dei mange Min kamp-lesarane.

Men her er òg mykje godt. Nokre personomtalar er svært solide. Mange av omtalane gav meg lyst til å lesa bøkene Landro skriv om, eg noterte i alle fall ti titlar eg bør få tak i. Og av og til fekk eg lyst til å lesa bøker opp att. Omtalane opnar med namnet på personen, medan boka ikkje vert nemnt før til slutt. Så då Landro refererte frå Gjennom natten tenkte eg at dette høyrdest ut som ei interessant bok, tok det to-tre sider før eg merka at dette var noko eg faktisk hadde lese. Det verkar som om Landro har gjort eit godt utval av forfattarar, og i farten kom eg ikkje på nokre eg sakna.

Guffen tilrår.

My Next Guest Needs No Introduction, sesong 2 (2019)

David Letterman kan snakka med folk. Han stiller gode spørsmål, og han let dei andre få snakka mykje. Han bryt inn med små kommentarar, han kjem med gode replikkar, han kjem av og til med små historier frå eige liv, men det er gjesten som er hovudpersonen.

Det er fem episodar denne sesongen. Alle episodane er ikkje like gode, det varierer etter kor spanande gjesten er. Best er episoden der Ellen DeGeneres er gjest. Hovudtemaet i samtalen er for så vidt alvorleg nok, ho snakkar mykje om korleis det var å stå fram som lesbisk, men det er ein episode der både Letterman og gjesten får vist fram dei komiske talenta sine.

I andre episodar fungerer det mindre bra. Samtalen med Kanye West surnar litt midtveges, der dei to er djupt usamde om Donald Trump. Tiffany Haddish, som var heilt ukjent for meg, var heller slitsam, medan Lewis Hamilton hadde litt for lite å snakka om. Det tok seg opp i den siste perioden, der Melinda Gates snakka om korleis dei rikaste i verda har eit stort ansvar for å hjelpa dei som treng det. Det er ikkje berre laust snakk, saman med ektemannen har ho gjeve store summar til og brukt mykje tid på slike prosjekt.

Så det er litt ujamt, men det vert aldri verkeleg keisamt. Det kan det nesten ikkje vera når Letterman er med i samtalen. Han er så rutinert at han veit korleis han skal oppføra seg, kva som fungerer og korleis han skal respondera på det han høyrer.

Guffen tilrår.

Meir Letterman på kulturguffebloggen
Jason Zinoman: Letterman (2017)
My Next Guest Needs No Introduction (sesong 1, 2018)

Helge Skodvin og Frode Grytten: Deilig er jorden (2018)

Frode Grytten har ved fleire høve samarbeidd med fotografar. Av og til er Grytten den viktigaste, av og til er begge to like viktige, av og til er det fotografen som er viktigast.

Denne boka høyrer til i den siste kategorien. Tekstane til Grytten er gode, det er ikkje det, men bileta til Skodvin er fabelaktige. I nokre år har han reist rundt i landet i førjolstida, og fotografert jolemotiv ingen andre ville sett. Nokre er tragiske, nokre er morosame, mange er begge delar. Her er det tomme rom med ørliten jolepynt, her er det store plastnissar som har velta, her er det nærbilete av nissar som ser skremmande ut, her er det jolebilete der regnet dominerer.

Tekstane til Grytten ligg ofte i ei liknande stemning. Han skriv om situasjonar der alt ikkje går som det skal, om jolefeiringar som av ulike grunnar er vanskelege. Det er korte tekstar, der han med få ord legg premissane for det som skal koma.

Guffen tilrår.

Meir Grytten på guffekulturbloggen
Flytande bjørn (2005)
Hallo? (2008)
Norge og andre dikt (2009)
50/50 (2010)
Det norske huset (saman med Jens Hauge, 2010)
Dronninga er død (2010)
Saganatt (2011)
Bikubesong (Det Norske Teatret, 23.4.2013)
Brenn huset ned (2013) 
Vente på fuglen (2014)
Her er Harold (film, 2014)
Sånne som oss (2015)
17. mai Bergen (saman med sju fotografar, 2015)
Meter over havet (saman med Sune Eriksen, 2015)
Menn som ingen treng (2016)

Manson: The Lost Tapes (2018)

Historia er både ubehageleg og velkjent. I slutten av 1960-åra samlar Charles Manson ein gjeng unge kvinner og menn rundt seg. Han formar dei som han vil - det er mykje sex, det er mykje dop, og det er altfor mange rare påstandar. Han får dei til å tru at ein rasekrig er rett rundt hjørna, og det er difor viktig at dei tek livet av nokre folk. To netter på rad, i august 1969, bryt dei seg inn hjå (relativt) tilfeldige, og drep i alt sju personar på ein bestialsk måte. I tillegg hadde dei teke livet av ein person før det. Manson var ikkje med sjølv, men han kommanderte andre til å drepa. Politiet stod utan viktige spor, og viss ikkje ei av dei som var med hadde snakka om det i fengselet, og viss ikkje ho med-fangen som fekk høyra det hadde sladra, ville ikkje morda vorte oppklarte. I alle fall ikkje då. Manson vart dømd til fengsel på livstid, saman med dei tre som hadde utført drapa.

Denne filmen fortel historia på ein (delvis) ny måte. Filmskaparen Robert Hendrickson intervjua mange av sektmedlemmane i 1969. Desse intervjua har ikkje vore viste før, og filmen viser både bilete frå ranchen dei budde på, og mange av desse intervjua. I tillegg er her med ferske intervju med nokre av dei sentrale personane.

Intervjua er ubehagelege. Mange av dei som snakkar er svært unge, og dei verkar ikkje altfor gjennomtenkte. Dei presenterer seg sjølve som farlege, som disiplar av Manson som kan gjera kva som helst. Dei sit med våpen, ei av dei har ein liten slange krypande rundt halsen, og det verkar som om dei trur på det dei seier: At revolusjonen er rett rundt hjørna, og at Manson skal leia verda inn på ein rett veg.

Filmen fortel om eit miljø der alle er klin galne. Han gjer det på ein heilt grei måte, og filmen held absolutt på merksemda.

Guffen tilrår.