Robert S. Bader: Zeppo. The Reluctant Marx Brother (2024)

Det finst svært mange samlebiografiar om Marx Brothers. Det finst mange biografiar om Groucho. Det finst ein sjølvbiografi om Harpo. Det finst ei bok om Chico, skriven av dottera. Dette er den fyrste som konsentrerer seg om Zeppo, og det er ikkje så rart: Han vert ofte omtala som malplassert og som det fjerde hjulet på trehjulsykkelen. Undertittelen på denne boka kallar han motvillig.

Så det er ikkje så rart at ingen har skrive om han, men på den andre sida er det òg rart. Han levde eit innhaldsrikt liv, med mange uventa vendingar. Han var fødd i 1901, og brørne forsvann inn i vaudeville nokre år seinare. Dei flytta til Chicago, der Zeppo kom inn i kriminelle miljø. Han vart kasta inn i The Four Marx Brothers då Gummo måtte i militæret i 1917, og dette redda truleg livet hans: Fleire av dei han kjende best vart drepne eller sat stort sett i fengsel.

Zeppo prøvde fleire gonger å koma seg ut av gruppa. Så lenge mora levde var det uaktuelt, og han var kontraktfesta til å vera med på fem filmar. Etter den femte slutta han. Han var aldri på like fot med dei andre - der dei tente store pengar, hadde han fast vekeløn. 

Så skapte han sitt eige, løyndomsfulle liv: Han vart agent for skodespelarar (og andre kunstnarar). Han vart oppfinnar. Han dreiv eigne firma, som på det meste hadde fleire hundre tilsette. Og han hadde høgst truleg nær kontakt med mafiaen. Han vart den rikaste av brørne, utan at dei andre visste det. Og utan at konene hans visste det. Dei visste derimot at han var lite trufast. Og dei visste at han gav ein komplett god ein i dei to adopterte sønene sine. Begge braut kontakten med faren lenge før han døydde i 1979.

Guffen tilrær.

Mykje meir Marx på kulturguffebloggen

Filmar
Cocoanuts (1929)
Animal Crackers (1930)
Monkey Business (1931)
Horse Feathers (1932)
Duck Soup (1933)
A Night at the Opera (1935)
A Day at the Races (1937)
Room Service (1938)
At the Circus (1939)
The Big Store (1941)
The Incredible Jewel Robbery (1959)
The Unknown Marx Brothers (1993) 

Bøker
Kyle Crichton: The Marx Brothers (1950)
Arthur Marx: Life With Groucho (1954)
Harpo Marx/Richard Barber: Harpo Speaks! (1961)
Arthur Marx: Son of Groucho (1972)
Joe Adamson: Groucho, Harpo, Chico and sometimes Zeppo (1973)

Groucho Marx og Richard J. Anobile: The Marx. Bros Scrapbook (1973)
Sidney Sheldon: A Stranger in the Mirror (1976)

Groucho Marx og Hector Acre: The Groucho Phile (1976)

Hector Arce: Groucho (1979)
Maxine Marx: Growing Up with Chico (1980)
Wes D. Gehring: The Marx Brothers. A Bio-Bibliography (1987)

Michael Barson: Flywheel, Shyster and Flywheel (1988)
Arthur Marx: My Life With Groucho (1988)
Miriam Marx Allen (red.): Love, Groucho (1992)

Steve Stoliar: Raised Eyebrows (1996) 

Robert Dwan: As Long as they're laughing (2000)

Arthur Marx: Groucho. A Photographic Journey (2001)
Simon Louvish: Monkey Business (2003)
Paul Duncan (red.): Marx Bros (2007)

Bill Marx: Son of Harpo Speaks! (2007) 
Andrew T. Smith: Marx and Re-Marx (2009)

Martin A. Gardner: The Marx Brothers as Social Critics (2009)
Roy Blount jr.: Hail, Hail, Euphoria! (2010)
Wayne Koestenbaum: The Anatomy of Harpo Marx (2012) 

Devon Alexander: The Quotable Groucho Marx (2014) 
Lee Siegel: Groucho Marx. The Comedy of Existence (2015)
Matthew Coniam: The Annotated Marx Brothers (2015)
Noah Diamond: Gimme a Thrill (2016)
Matthew Coniam: That's me, Groucho! (2016)
Robert S. Bader: Four of the Three Musketeers (2016)
Kevin Scott Collier: The Marx Brothers. Love Happy Confidential (2017)
Matthew Hahn: The Animated Marx Brothers (2018)
Frank, Heidecker og Pertega: Giraffes on Horseback Salad (2019)
Robert E. Weir: The Marx Brothers and America (2022)
Susan Fleming Marx: Speaking of Harpo (2022)

Lars Elling: Ved porten til stillhetens skog (2024)

Det er ikkje lett å skriva godt og originalt om musikk. Sentralt i denne boka står dobbeltalbumet Musical Sanatorium, som Stian Carstensen gav ut i 2021. Kvar av songane på plata får sitt eige kapittel, og her skriv Elling, vel, godt og originalt om dei ulike songane. Desse kapitla gav meg lyst til å høyra plata, og det var verdt bryet.

Det er likevel ikkje denne plata det handlar mest om. Det er ei bok om venskapen mellom Elling og Carstensen, og om kunsten dei skapar, kvar på sitt vis. Det er gjennom musikken dei møter kvarandre, men Elling er primært biletkunstnar. Han er òg ein svært god forfattar, og er ein av dei som ikkje set punktum før han er nøgd med setninga. Boka er ekstremt velskriven.

Carstensen er ikkje heilt frisk. Han slit med psyken, og han slit med det sosiale. Mange gonger er det vanskeleg for Elling å få kontakt med han, og dei er fleire som er redde for korleis det går med han. Det har dei grunn til å vera - boka opnar med ei skildring av ein gong Carstensen prøvde å ta livet sitt.

Guffen tilrår. 

Meir Elling på kulturguffebloggen
Fyrstene av Finntjern (2022)

Anthony Kiedis og Larry Sloman: Scar Tissue (2004)

Når eg les biografiar om musikarar tenkjer eg av og til at undertittelen på boka kunne vore Sex, Drugs & Rock'n'roll. Her kunne det vore hovudtittelen, det er stort sett det det går i. Det vert for mykje av det gode, og spesielt andre halvdel av boka er tung.

Sex og Drugs: Kiedis vaks opp i Michigan. Foreldra skilde seg, og faren, som var ein småkriminell hippie som gjerne ville verta skodespelar, flytta til Los Angeles. Kiedis vitja han ofte, og fekk då opplæring i både sex og drugs. Det verkar utruleg, men etter at tolv år gamle Kiedis bad faren om å få prøva å ha sex med kjærasten til faren, sa faren ja. Han var vel om lag like gamal då faren lærte han å røyka hasj. Rock'n'roll: Kiedis kom litt tilfeldig inn i eit band som seinare vart gigantiske - Red Hot Chili Peppers. 

Etter at bandet vert skipa og kjem godt i gang går boka i sirklar. Kiedis bruker altfor mykje dop. Han går på avrusing. Han fungerer ei stund greitt, men så bruker han altfor mykje dop igjen. Han går på avrusing. Osb. Dette går ut over bandet, der han slettes ikkje er den einaste som bruker for mykje dop. Han hadde òg eit svært høgt forbruk av damer før han vart stjerne, og fram til han vart superstjerne var forbruket endå høgare. Her kjem det mellom anna ei fæl historie om at han plukkar opp ei kvinne i sørstatane, medan han er på turné. Dei har seg med kvarandre, fram til ho ein dag fortel han at ho berre er fjorten år. Han finn ut at dei kan liggja med kvarandre ein gong til, før han sender ho heim.

Det er ikkje berre dei lange linene som går i ring. Det er òg slik med det han skriv om. Eg mista talet på kor mange gonger han møtte ei kvinne og tenkte at "ho må eg ha", og at det viser seg at dette var den beste sexen nokon gong og at han aldri hadde vore så glad i nokon før. Eg anar ikkje om all omtalen av kvinner var klarert med dei, men viss det ikkje var det, skriv han altfor fritt og ope om sexlivet deira.

Kiedis gjer altså ikkje noko godt inntrykk. Han verkar som ein djupt usympatisk og sjølv-sentrert kar, som ikkje bryr seg altfor mykje om kva slags spor han set etter seg i andre folk.

Guffen er lunken. 

Sex (2024)

Det er ikkje kvar dag eg skriv om sexfilmar her på kulturguffebloggen. Det gjer eg for så vidt ikkje i dag heller. Dette er ikkje ein slik sexfilm, men tittelen er ikkje malplassert: Det handlar om sex, og det handlar om maskulinitet og mannsroller

To feiarar har matpause. Dei er gode vener, men her fortel den eine ein større løyndom enn vanleg: Dagen før hadde han sex med ein mannleg kunde. Han likte det godt, men meiner at dette ikkje tyder at han er homo. Sidan han hadde sex med ein mann meiner han òg at det ikkje tel som utruskap, så han hadde like godt òg fortalt det til kona. Spoiler: Korkje kona eller feiar-venen forstår heilt kvifor dette har skjedd. Kona tolkar det sjølvsagt som utruskap, og venen vert òg litt usikker på eigen seksualitet. Han har heile tida ein draum om David Bowie, som ser på han som om han var ei kvinne. [Og, for the record: Eg la merke til at det på ein kjøkenbenk stod ein liten figur med ei lyn i ansiktet, a la Bowie.]

Det er ein finfin film. Det går roleg og seint framover, og nokre av scenene er lange. Som vanleg hjå Haugerud er det dialogane det handlar om, og sjølv om me ikkje får svar på alt, er det gode spørsmål som vert drøfta. Og skodespelet er strålande, og scena der den utru feiaren fortel kona korleis det var å ha sex med ein mann er aldeles intens. 

Guffen tilrår. 

Meir Haugerud på kulturguffebloggen
Den som er veldig sterk, må også være veldig snill (roman, 2002)
Thomas Hylland Eriksen og origamijenta (film, 2005)
Hva jeg betyr (roman, 2011)
Som du ser meg (film, 2012)
Enkle atonale stykker for barn (roman, 2016)
Barn (film, 2019)
Lyset fra sjokoladefabrikken (film, 2020)
Drømmer (film, 2024)
Kjærlighet (film 2024)

Erlend Loe: Tatt av kvinnen (1993)

Dette er debutboka til Loe. Bror min meinte at eg burde lesa ho då ho kom ut, men det gjorde eg ikkje - kanskje eg aldri kom meg forbi det smilande ansiktet på omslaget.

Livet til forteljaren i boka vert kapra av ei kvinne, Marianne. Ho kjem på besøk oftare og oftare, og til slutt flyttar ho inn. Dei reiser på ferie i lag, med vekslande hell, og han reiser heim åleine. Han prøver å greia seg sjølv ei stund, og då ho kjem heim finn ho seg ein annan. Men berre ei stund - ho kjem tilbake til forteljaren, og dei vert eit par på ny. Han har ikkje noko problem med at ho er gravid og at det er ein annan som er barnefaren, og det seier truleg det meste: Han er ikkje ein mann som styrer livet sitt sjølv; han diltar etter andre.

Tidvis er dette ei rasande festleg bok. Eitt av høgdepunkta kjem tidleg i boka, der Marianne har insistert på at dei skal ha eit middagsselskap. Det er ikkje så mange gjestar, men dei er særmerkte, kvar på sine vis. Gjestane dukkar opp att med jamne mellomrom i boka, og dei er velkomne kvar gong.

Guffen tilrår.

Meir Loe på kulturguffebloggen
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Bill Buford: Among the Thugs (1990)

Denne boka las eg tidleg i 1990-åra. Eg var rimeleg lunken då, lunken nok til at eg ein gong kom i eit høfleg ordskiftet med ein amerikanar som meinte at dette var ei av dei beste bøkene han hadde lese. Eg vonar at han har funne betre lesestoff seinare.

Temaet for boka er for så vidt greitt nok. Buford flytta frå USA til England seint i 1970-åra. Tidleg i 80-åra var han vitne til at ein gjeng med hooligans kom inn på ein jernbanestasjon, og han vart fascinert av dette opptoget. Buford var ikkje spesielt interessert i fotball, men av di han ville gjera seg betre kjent med hooligan-kulturen gjekk han på fleire kampar. Både før og etter kampane var han saman med hooligans, både i inn- og utland. 

I boka fortel han om slike turar. Det største problemet mitt er at han ser ut til å sjå opp til dei, at han tykkjer at valden deira gjer dei til større menn. Han skildrar valdshandlingar, og han lét dei ukritisk frå skryta av både vald og andre brotsverk. Heilt mot slutten skriv han at han byrjar å få nok av det; andre ville fått nok etter nokre titals sider. Det andre problemet med boka heng litt saman med det fyrste - han har ein skrivestil som ikkje er altfor imponerande, der han altså ikkje er kritisk nok. Og det tredje, som rett nok kan forsvarast med at han (kanskje) skriv for eit amerikansk publikum, er at han skriv om sjølve fotballen på ein fagleg veik måte. 

Guffen er (framleis) lunken. 

Vidar Sundstøl: Og likevel finnes du (2025)

Dei to siste romanane til Vidar Sundstøl har vore finfine. Denne er ikkje like strålande. Det er som om teksten ikkje når like langt inn, og at den fine opptakta til ein roman ikkje vert fulgt opp.

Forteljaren i boka er forfattar. Han vil eigentleg skriva ei bok om Bø-vassdraget. Han har nok mykje av stoffet han treng, men han vert heile tida hefta vekk av tankane sine. Han tenkjer på alt som var. På landskapet som har endra seg. På ei mange tusen år gamal fløyte, laga av eit bein frå ein gribb. Men mest av alt tenkjer han på den sonen han aldri fekk.

Kjærasten hans var gravid, men spontanaborterte tidleg i svangerskapet. Etter at dei to hadde fått den beskjeden frå ein dokter stoppa dei ein stad ved Bø-vassdraget, på ein parkeringsplass som ikkje lenger er open for bilar. Han tenkjer tilbake på alt som ikkje vart sagt, både der og på bilturen heim att. 

Her er mykje bra i boka, bevares, men det vert noko uforløyst over det heile.

Guffen er lunken. 

Meir Sundstøl på kulturguffebloggen

Kommandolinjer (2005)
Nattsang (2023)
Dag fra natt (2024)