Tarjei Vesaas: Menneskebonn (1923)

 

Dette er debutboka til Tarjei Vesaas (eller T. Vesaas, som han kalla seg då). Det er ein roman på godt og vel hundre sider, der me absolutt ser nokre av kjenneteikna ved forfattarskapen hans, men der me òg ser at det er ein forfattar som ikkje er heilt trygg på seg sjølv enno.

Det handlar mykje om liv og død. Boka har fem kapittel, og i fire av kapitla misser nokon livet. Eit svært komprimert referat: Ei kvinne døyr i barselseng. Då sonen, Knud Heddejor, vert vaksen reddar han to personar frå å ta liva sine. Seinare går han seg vill ein vinterdag, men reddar livet då han kjem til eit hus langt inne på fjellet. Der inne ligg ein annan mann for døden. Knut forelskar seg i Liv, dotter til mannen som døyr, men ho vil heller ha ein som heiter Torstein. Knut flyttar for seg sjølv, og ein dag Liv vil vitja han frys ho i hel like utanfor huset hans. Både Knut og Torstein er smedar, og boka sluttar med at dei saman smir eit kors til minne om Liv, som dei vekslar på å bera dit det skal reisast. 

Ut frå referatet verkar ikkje dette som ei spesielt vellukka bok, det ser nesten melodramatisk ut. Men her er svært mykje fint i boka. I så godt som alle kapitla er det finfine naturskildringar, og språket er jamt over poetisk og levande. Eg las boka for mange år sidan, og ho var langt meir fengande enn eg trudde.

Guffen tilrår.

Meir Vesaas på kulturguffebloggen
Tarjei Vesaas: Guds bustader - (1925)
Tarjei Vesaas: Dei svarte hestane (1928)
Tarjei Vesaas: Ultimatum (1934)
Ragnvald Skrede: Tarjei Vesaas (1947)
Halldis Moren Vesaas: Sven Moren og heimen hans (1951)
Tarjei Vesaas: 21 år (1953)
Halldis Moren Vesaas: Sett og levd (1967)
Fuglane (film, 1968)
Kenneth Chapman: Hovedlinjer i Tarjei Vesaas' diktning (1969)
Halldis Moren Vesaas: I Midtbøs bakkar (1974)
Halldis Moren Vesaas: Båten om dagen (1976)
Olav Vesaas: Tarjei Vesaas om seg sjølv (1985)
Is-slottet (film, 1987)
Olav Vesaas: Rolf Jacobsen - en stifinner i hverdagen (1994)
Olav Vesaas: Løynde land. Ei bok om Tarjei Vesaas (1995)
Over open avgrunn (film, 1997)
Olav Vesaas (red): Tarjei i tale (1997)
Olav Vesaas: A.O. Vinje. Ein tankens hærmann (2001)
Olav Vesaas: Å vera i livet. Ei bok om Halldis Moren Vesaas (2007)
Kimen (Det Norske Teatret, Oslo, 20.1.2018)
Fuglane (Riksteateret, Sogndal kulturhus, 21.3.2019)
Arne Vinje: Soga om Vesås i verda (2020)

Oda Malmin: Skinliv (2021)

 

I debutromanen til Oda Malmin, Steinauge, var handlinga lagt til Jæren. Her har me flytta oss til Oslo, og me møter tre-fire personar som bur i same bygard. Dei har alle sitt å stri med, dei har liv som ikkje har vorte slik dei ynskte. Dei kjenner kvarandre ikkje, i alle fall ikkje godt, men av og til snakkar dei med kvarandre likevel, slik naboar gjer (eller burde gjera).

Cecilie bur saman med sonen Edvard. Ho er høgt på strå i partiapparatet til regjeringspartiet, og vert oppmoda om å klatra endå høgare. Ho veit ikkje heilt om ho vil det, både av di ho er usikker på om ho er flink nok, men òg av di ho alt har dårleg samvit for måten ho ikkje tek seg godt nok av sonen på. Edvard er fotballgal, og ein dag han spelar fotball utanfor heimen kjem han i snakk med Bjørn. Han har nett vorte oppsagt som vaktmeister, og har tidlegare slutta som lærar etter at han vart skulda for uhøvisk omgang med ein mindreårig. Astrid er kanskje den som har det verst, ho har bygd opp ein ring av livsløgner rundt seg, men får ikkje til noko. Ho får det ikkje til med kjærasten, ho får det ikkje til med studeringa, og ho avlyser om lag alt ho har av avtalar av di ho helst vil vera åleine med dei negative tankane sine.

Det er altså rimeleg vanlege folk me møter. Det boblar under overflata, og det er kanskje dette Malmin vil fortelja: Alle har me vårt, og kampen for å verta sett på som lukkeleg og vellukka er ein kamp der dei færraste vinn. Det er ei fin bok, skriven i eit sikkert og (som regel) stillferdig språk.

Guffen tilrår.

Meir Malmin på kulturguffebloggen
Steinauge (2018)

Richard Ford: A Piece of My Heart (1976)

 

Richard Ford har skrive fleire fine bøker. Dette er debutboka hans, og boka må vera den veikaste av bøkene hans. Han har ikkje funne si eiga røyst, og både i tema og språk verkar det som om han vil vera ein heilt annan forfattar enn den han er. Det kan minna litt om William Gay - det handlar om folk i (eller ved) dei amerikanske sørstatane, folk som ikkje har altfor mykje velstand. Skilnaden er at bøkene til Gay har både språk, historier og karakterar som fengar; her er det lite å henta.

Boka har to hovudpersonar, Robard Hewes og Sam Newel. Hewes køyrer austover frå California; Newel køyrer sørover frå Chicago. Dei møtest på ei øy i Mississippi, der dei arbeider (med eit eller anna) for ein gamal luring som er van med å få det som han vil. Der er mykje drikking og mykje skriking og mykje vald, og det endar med nokre dødsfall. Det heile er diverre heller keisamt. Det er heldigvis lenge mellom kvar gong det er like tungt å slita seg gjennom ei bok.

Guffen kan ikkje tilrå dette. 

Meir Richard Ford på kulturguffebloggen
Wildlife (1990)
Let Me Be Frank With You (2014)
Between Them (2017)

Everest (2015)

 

Det var den gongen det gjekk gale. Det har vore verre sesongar på/ved Mount Everest seinare, men 1996 var det verste året som hadde vore så langt. Ein av grunnane var at det vart tilbode gruppereiser dit. Det var store krav til dei som skulle vera med, dei måtte ha gode røynsle og vera i god form, men dei store folkemengdene skapte problem. Det er ikkje mange dagar ein kan nå toppen, og der er mange flaskehalsar.

Filmen fortel om to slike turgrupper, leia av Rob Hall og Scott Fischer. Begge var røynde, begge hadde vore på Mount Everest før, og begge var respekterte av andre. Dei vart samde om å samarbeida, slik at det skulle verta betre flyt i klatringa. Det gjekk likevel gale. Dels av di det ikkje var lagt ut tau der det skulle vera tau, slik at mykje tid gjekk tapt. Dels av di vêret slo om, slik at dei aller fleste vart råka av snøstorm på veg ned. Både Hall og Fischer døydde; Hall av di han vart med ein av klientane sine til toppen, lenge etter at dei burde ha snudd.

I alt miste tolv personar livet. Det har vore skrive fleire bøker om desse dagane. Sjølv har eg lese Into Thin Air av Jon Krakauer, ei finfin bok. Både i andre bøker og i denne filmen vert det stilt spørsmålsteikn ved versjonen til Krakauer. Her framstår han som fiksert på å nå toppen, og det er òg rart at han nektar å hjelpa til då dei andre treng hjelp - han seier at han er solblind. 

Det er ein fin film, som får godt fram kor hjelpelaus ein kan vera i slike ekstreme høgder, og kor avhengig ein er både av andre og seg sjølv.

Guffen tilrår. 

Meir om fjell på kulturguffebloggen
Alf B. Bryn: Tinder og banditter (1943)
Den norske himalayaekspedisjonen: Tirich Mir til topps (1950)
Tryggve B. Steen: Jo Gjende og hans samtid (1959)
Arvid Møller: Gjendine (1976)
Arvid Møller: Jotunkongen (1981)
Arvid Møller: Fjellfører i Jotunheimen (1982)
Vera Henriksen (red.): Spiterstulen gjennom 150 år (1986)
Joe Simpson: Touching the Void (1988)
Jon Krakauer: Eiger Dreams (1990)
Gangdal og Holm: Everest. Den tunge veien (1995)
Jon Gangdal: Til topps på Mount Everest (1996)
Jon Krakauer: Into thin Air (1997)
Per Roger Lauritzen: Claus Heiberg. Veiviser i krig og fred (1999)
Reinhold Messner: All 14 Eight-Thousanders (1999)
Conrad Anker og David Roberts: The Lost Explorer (1999)
Greg Child: Over the Edge (2002)
Per Roger Lauritzen og Johan Christian Frøstrup: Fjellpionerer (2007)
Eivind Eidslott og Jørn H. Moen: Besseggen (2008)
Graham Bowley: No Way Down (2010)
Jarle Trå: Livet i fjella (2010)
Henrik Svensen: Bergtatt (2011)
Peter Zuckerman og Amanda Padoan: Buried in the Sky (2012)
Arne Larsen: Storen (2014)
Alex Honnold og David Roberts: Alone on the wall (2015)
Mark Horrell: Seven Steps from Snowdon to Everest (2015)
Sigri Sandberg: Frykt og jubel i Jotunheimen (2015)
Anne-Mette Vibe: Therese Bertheau. Tindestigerske og lærerinde (2016)
Jan Aasgaard: Jotunheimen gjennom historien (2016)
Free Solo (2018)

Rosemary's Baby (1968)

 

Skrekkfilmar med eit innslag av satanisme - der har du ein sjanger eg ikkje er så ofte innom. Filmen opnar med at eit ungt par, Rosemary og Guy, flyttar inn i ein leilegheit i New York. Dei vert kjende med naboane, eit litt for påtrengande eldre ektepar. Rosemary og Guy vil verta foreldre, og har merka av kva dagar det kan vera greitt å køyra på. 

Ein slik dag får dei servert dessert på døra av ho eldre nabokona. Rosemary kjenner seg dårleg, sovnar, og vaknar med kloremerke på ryggen. Guy forklarar det med at han ville nytta seg av den rette kvelden, og det viser seg at Rosemary er gravid. Ho greier ikkje heilt å kvitta seg med draumen ho hadde den dagen, og gradvis oppdagar ho det som har vore tydeleg for oss som ser filmen: Naboane er djeveldyrkarar, og Guy har gjort ein avtale med dei: Viss djevelen får gjera Rosemary gravid, skal Guy få ei stor karriere som skodespelar. Ho prøver å koma seg vekk, men det går ikkje etter planen.

Filmen er heilt fin. Mot slutten vert det hinta mot at det heile berre er noko Rosemary innbiller seg, men akkurat den vinklinga står ikkje til truande: Det var vore rimeleg klart heile tida at Guy er innblanda i eit eller anna. Mia Farrow er aldeles glimrande i hovudrolla. 

Guffen tilrår. 

Silverado (1985)

 

Eg veit ikkje spesielt mykje om å laga film, men eit triks verkar ganske opplagt: Viss filmen skal vara i to timar og vel så det, bør det vera eit eller anna ved filmen som gjer at me greier å halda interessa oppe. Interessante karakterar, kanskje ei original historie, stor spaning, noko å le av - det er mykje rart som kan fungera. Her er det lite av dette, slik at filmen dabbar av ganske fort.

Det verkar som om filmskaparane vil ha med for mykje. I ein western-film er det ein del element som høyrer med, og med unntak av indianarar og bøflar finn me alt i denne filmen. Skyting, henging, ein liten saloon med damer histen og pisten, mykje drikking, litt farming, kveg, soldatar, osb. Det burde vore redigert strammare.

To brør, Emmett og Jake, skal til Silverado for å ta farvel med systera før dei reiser til California. På vegen plukkar dei opp to til, slik at dei er fire som kjem til Silverado. Også dei to andre møter kjende her, og mot slutten av filmen er det mange halvferdige og uavklara situasjonar som må, vel, avklarast. Det vert litt meir skyting, og vips - alle skurkane er døde, medan dei fire heltane overlever.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Virgina Woolf: Til fyret (1927)

 

Handling er oppskrytt. I denne boka skjer det ikkje så mykje, men det er likevel ei uvanleg innhaldsrik bok. '

Den britiske familien Ramsay har eit feriehus på ei skotsk øy. Boka har tre delar, og i den fyrste og siste delen er familien på ferie der. Det er ti år mellom dei to besøka, og i den andre delen av boka får me ei kort innføring i kva som har skjedd i mellomtida. Nokre i familien har lyst til å ta ein tur ut til fyrtårnet, andre er meir lunkne. Medan dei ventar på godt nok vêr får me kapittel der dei etter tur er hovudpersonen, og der me får innsyn i kva dei tenkjer og trur, både om det som skjer akkurat no og det som har skjedd tidlegare.

Så igjen - det er ikkje handlinga som driv denne boka framover. Det er dei indre samtalane dei fører, der dei tenkjer både gode og mindre ting om seg sjølv og andre. Og det er ikkje minst språket - slik er det i alle fall i denne ferske utgåva, der omsetjaren er Brit Bildøen.

Guffen tilrår.