Tarjei Vesaas: Fars reise (1930)

Med denne romanen tok Vesaas endå eit steg opp. Dei føregåande romanane hadde vore ujamne, men her er det mykje som fell på plass. 

Hovudpersonen er atten år gamle Klas. Han har levd heile livet som fosterson hjå snikkaren Anders Ru. Her trivst han godt, heilt til Ru sender han til Dyregodt. Her er det ikkje like harmonisk. Ved garden ligg det ein enorm demning, som er bygd for å demma opp vatn til eit sagbruk lengre nede. Demningen er ikkje trygg, og då det kjem ein flaum vert det fare for at demningen ryk.

Dette trugsmålet slit på alle. Saman med Dyregodt-mannen har Klas tilsyn med dammen, og den eldre mannen taklar dette langt dårlegare enn Klas. Han går opp på dammen døgeret rundt, for å sjekka at alt er som det skal, og vert gradvis meir og meir øren. Parallelt med alt dette får Klas vita at bestemora, Sigrid Stallbrokk, vil ha besøk av han, og på veg dit møter han nokre tømmerfløytarar som har mist ein i arbeidslaget. Han ligg død i ei utløe, og medan dei ventar på at han skal verta henta vakar Klas over han.

Det er altså ein meir heilskapleg og vellukka roman enn dei tidlegare bøkene til Vesaas. Naturskildringane er ikkje så lange og detaljerte, han konsentrerer seg meir om dei indre spenningane i personane i romanen. Klas er ikkje den einaste personen som er spanande, mellom anna er dei to mystiske mennene Olav og Jørgen fascinerande. Dei dukkar brått opp, gjer det som må gjerast, og forsvinn att.

Guffen tilrår.  

Meir Vesaas på kulturguffebloggen
Tarjei Vesaas: Menneskebonn (1923)
Tarjei Vesaas: Sendemann Huskuld (1924)
Tarjei Vesaas: Guds bustader - (1925)
Tarjei Vesaas: Grindegard (1925)
Tarjei Vesaas: Grinde-kveld (1926)
Tarjei Vesaas: Dei svarte hestane (1928)
Tarjei Vesaas: Klokka i haugen (1929)
Tarjei Vesaas: Ultimatum (1934)
Ragnvald Skrede: Tarjei Vesaas (1947)
Halldis Moren Vesaas: Sven Moren og heimen hans (1951)
Tarjei Vesaas: 21 år (1953)
Halldis Moren Vesaas: Sett og levd (1967)
Fuglane (film, 1968)
Kenneth Chapman: Hovedlinjer i Tarjei Vesaas' diktning (1969)
Halldis Moren Vesaas: I Midtbøs bakkar (1974)
Halldis Moren Vesaas: Båten om dagen (1976)
Olav Vesaas: Tarjei Vesaas om seg sjølv (1985)
Is-slottet (film, 1987)
Olav Vesaas: Rolf Jacobsen - en stifinner i hverdagen (1994)
Olav Vesaas: Løynde land. Ei bok om Tarjei Vesaas (1995)
Over open avgrunn (film, 1997)
Olav Vesaas (red): Tarjei i tale (1997)
Olav Vesaas: A.O. Vinje. Ein tankens hærmann (2001)
Olav Vesaas: Å vera i livet. Ei bok om Halldis Moren Vesaas (2007)
Kimen (Det Norske Teatret, Oslo, 20.1.2018)
Fuglane (Riksteateret, Sogndal kulturhus, 21.3.2019)
Arne Vinje: Store spel. Soga om Vesås i verda (2020)

a-ha - The Movie (2021)

 

Nja. Det er litt rart med ein musikkfilm der det ikkje er musikken som fengar mest. a-ha har laga nokre fengande songar, men svært mykje av musikken i denne filmen er knapt nok middelmådig. Det kan henda at filmen vert likt betre av dei som har eit nært forhold til a-ha, men for ein som meg, som er interessert i musikkhistoria, var det likevel ein film eg visste eg ville sjå.

Historia er velkjent: Tre unge menn frå Oslo reiser til London for å verta popstjerner. Det greier dei etter kvart, dei toppar singellistene både i USA og England. I USA held dei ikkje koken spesielt lenge, men i Europa, Sør-Amerika og Asia er dei framleis store, fleire år etter siste nye plate. 

Ut frå det som vert sagt i denne filmen kjem det ingen fleire plater frå bandet. Både Waaktaar-Savoy og Harket er klare for det, men Furuholmen er rimeleg irritert over måten barndomsvenen Waaktaar-Savoy har oppført seg. Furuholmen meiner at dei musikalske bidraga hans ikkje vert verdsett, og han vert ikkje kreditert som komponist. Waaktaar-Savoy meiner det er heilt greitt, det er han som har formgjeve og spikra bordet, medan bidraga til Furuholmen er meir å rekna som blomebukettar på toppen av bordet. 

Det ser altså ut som om det ikkje er så mykje harmoni i bandet no. Dei tre i bandet (og nokre få personar rundt) er intervjua kvar for seg, og når dei snakkar om den tidlege tida er dei meir lystige og rosande. Dei slår gjennom, dei reiser verda rundt, og dei mislikar alle at dei vert sett på som enkle popstjerner. Dei prøver seg på meir seriøs musikk, dei går nye vegar, gruppa vert oppløyst, gruppa kjem saman att, osb. For førti år sidan var dei nære vener; i dag er dei bandmedlemer.

Guffen tilrår. 

Robert M. Pirsig: Zen and the Art Of Motorcycle Maintenance (1974)

 

Denne boka prøvde eg meg på midt i 90-åra. Eg køyrde meg fast ein stad midt i boka, men prøvde igjen no. Eg er ikkje heilt overtydd om at akkurat det var ein god idé - det var ikkje vanskeleg å skjøna kvifor eg la boka vekk for nokre tiår sidan.

Boka er todelt, kanskje tredelt. Rammehistoria er den enklaste og greiaste: Eg-personen i boka er på road trip saman med den elleve år gamle sonen sin og eit par han kjenner. Dei sit på kvar sin motorsykkel, og veneparet snur halvveges i boka. Turen til far og son går frå Minnesota til California, og her er ei rekkje fine skildringar. Det var uråd å lesa denne delen av boka utan å tenkja på glansdagane då eg køyrde (bil) i det same området.

Eg-personen var professor ein stad i Montana for lenge sidan, men slutta, mellom anna av di studentane ikkje forstod han. Turen gjennom dette området får fram dårlege minne, og i boka vert desse presenterte som samtalar mellom eg-personen og den personen han var i gamle dagar - i boka kalla Phaedrus. Nokre av desse samtalane vert reine filosofiske diskusjonar, og der er òg kapittel som er rein filosofi. Der dett eg diverre fort av, så desse kapitla var seige å koma gjennom.

Det er altså litt On The Road, litt Sofies Verden, og eg fekk òg assosiasjonar til Moby Dick. Nokre kapittel dreg handlinga vidare, andre er av meir teknisk karakter. For min del burde det vore meir av den fyrste og langt mindre av dei to siste bøkene. Samtalane mellom far og son er til dømes jamt over gode.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Seven Years In Tibet (1997)

 

Den austerrikske fjellklatraren Heinrich Harrer reiser til Himalaya i 1939 for å prøva å nå toppen på Nanga Parbat, eit fjell fleire tyske ekspedisjonar har mislukkast i å nå toppen på. Dei greier det ikkje denne gongen heller, men då dei kjem attende til base camp får dei ei overrasking: Det er erklært krig mellom Tyskland og England, og sidan dei er ein tysk ekspedisjon på engelsk område, vert dei sette inn i ein fangeleir. Eit par av dei greier å rømma og tek seg over til Tibet, som på den tida var fritt for utlendingar. 

Dei to greier seg godt. Den eine, spelt av David Thewlis, giftar seg med ei lokal kvinne. Heinrich Harrer, spelt av Brad Pitt, vert tettare og tettare knytt til den unge Dalai Lama. Han returnerer til Europa i 1951, men held kontakten med Dalai Lama livet ut. 

Det er vanskeleg å kjeda seg med Thewlis og Pitt, og det er vel dei (og den mektige naturen) som gjer at dette er grei tidtrøye. Harrer endrar seg stort i filmen - frå å vera ein sjølvoppteken dritsekk vert han prega av tida i Tibet, og går gjennom livet med heilt andre haldningar. 

Guffen er lunken. 

Ragnar Hovland: Paradis (1991)

 

Ei Hovland-bok eg har hatt ståande i hylla lenge, utan å lesa ho. Eg plukka ho fram no, på vegen min gjennom Hovland-bibliografien. Det er lett å sjå slektskapen med andre av bøkene hans, men her er òg nok av originale vriar og vendingar til at det fungerer.

Roger kjem attende til heimbygda, der han for lenge sidan drap ein mann. Dei andre i bygda er usikre på korleis dei skal ta mot han. Den einaste som taklar han er den unge Gloria. Roger overtalar ho til å leggja ut på ei reise saman med han. Ho låner bilen til far sin, og saman køyrer dei gjennom eit vestlandsk landskap med fjordar, fjell og ferjer, på leit etter ein mann som skuldar Roger pengar. Samstundes er det folk på leiting etter Roger. Mot slutten finn Roger mannen han leitar etter, og han vert òg funnen av mannen som leitar etter han. 

Kapitla der all leitinga tek slutt er litt knappe, men det er ikkje så nøye. Hovland er ein forfattar som ofte skriv om folk som er på farten, og det skriv han godt. Det er gode dialogar, godt språk, og ved enden av vegen ligg det alltid ein bar der ein kan få seg litt å drikka.

Guffen tilrår. 

Meir Hovland på kulturguffebloggen
Alltid fleire dagar (1979)
Vegen smal og porten trong (1981)
Sveve over vatna (1982)
Under snøen (1983)
Bussen til Peking (1984)
Professor Moreaus løyndom (1985)
Utanfor sesongen (1988)
Sjølvmord i skilpaddekafeen (1989)
Mercedes (1989)
Konspirasjonar (1990)
Gjest Bårdsen døyr åleine ved Nilens breidd (1991)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Langs kvar ein veg (1992)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Vegen til Navan (1995)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Waterloo (1997)
Halve sanninga (1997)
Ei vinterreise (2001)
Norske gleder (2002)
Dr. Munks popleksikon (2008)
Kunsten å komme heim (2011)
Stille natt (2011)
Helleve, Hovland, Kaldestad: Hadde eg berre ei elv så lang skulle føtene fly (2011)
Ragnar Hovland - 60 år i svevet (Bergen, 22.3.12)
Folgerø/Tokvam: Ler dei no, så har eg vunne. Eit møte med Ragnar Hovland (2012)
Frå Ragnar til alle (2013)
Om noko skulle skje (2016)
Litt betyr det no likevel (2019)

Mona Ringvej: Landet mot nord (2020)

 

It does exactly what it says on the tin. Undertittelen på boka er "1000 år. 22 personer. Én historie", og det er det Ringvej gjer: Ho fortel historia om Noreg gjennom 21 artiklar om 22 personar. Sjølvsagt fortel ho ikkje alt, sjølvsagt fortel ho ikkje alt om alle, men biletet ho teiknar opp er meir enn detaljert nok til at ein ser dei lange linene.

Det tek til med Einar Tambarskjelvar og sluttar med Alf Prøysen. Den eine kjempa med kongar, den andre skreiv om husmenn og andre som sat nedst ved bordet. Artiklane om dei to, og om dei tjue andre, er dels biografiar, dels informasjon som fortel om samtida deira. Om Prøysen står det om diktinga hans, men det står like mykje om husmannsvesenet. I artikkelen om Moritz Rabonowitz står det om handelsverksemda og skrivinga hans, men det står like mykje om handlinga til jødar i Noreg etter 1814.

Nokre av dei Ringvej skriv om er (eller bør vera) kjende for alle, andre er langt meir ukjende. Historiene deira er gjerne like spanande og verdfulle. Ho skriv til dømes om Henrik Olofsson Lehmoinen, ein av finnane som busette seg på Finnskogen, og som får ansvaret for at grensa mellom Noreg og Sverige vart flytta ørlite mot aust. Sju av dei tjueto ho skriv om er kvinner, og det må seiast å vera ei akseptabel inndeling i ei bok som dette.

Guffen tilrår.  

Frode Grytten: Popsongar (2001)

 

Frode Grytten kan pophistoria si. Det er lett å setja han i samanheng med The Smiths, men han har eit langt vidare interessefelt. Dei 24 novellene i denne boka er inspirerte av 24 songar, og desse er lista opp til slutt i boka. Ingen av songane er av The Smiths eller Morrissey. Det vert rett nok referert til dei eit par stader, men det er alt.

Kva er ein popsong? Stort spørsmål, men eit kjennemerke er at songen er rimeleg kort. Slik er det òg med novellene i denne boka. Boka er på 230 sider, og her er 24 noveller. Alle novellene opnar med ei tittelside, og på side to kjem tidspunktet for novella. Der forsvinn altså 48 sider, og sidan tittelsida skal vera ei høgreside, vert det nokre blanke venstresider til slutt i nokre noveller. Dette gjer ingenting, poenget er at det er korte tekstar. 

Ein popsong skal også gjerne handla om kjærleik, og der kan godt vera meir eller mindre subtile referansar til sex (talet 69 vert nemnt påfallande mange gonger i boka). Dei 24 novellene er tidfesta til kvar sin time i døgeret, slik at boka er ein slags Rock Around The Clock-referanse.

Er novellene gode? Absolutt. Grytten treff sjangeren godt, og sjølv om det er noveller kunne det godt vore poptekstar. Dei har den same lengten, det handlar som regel om kjærleik, det handlar som oftast om unge folk, slik at dette vert ei av dei finare Grytten-bøkene.

Guffen tilrår.

Meir Grytten på guffekulturbloggen
Dans som en sommerfugl, stikk som en bie (1986)
Langdistansesvømmar (1990)
80 ° aust for Birdland (1993)
Meir enn regn (1995)
Bikubesong (1999)Flytande bjørn (2005)

Bikubegang (2005)
Rom ved havet, rom i byen (2007)

Hallo? (2008)

Norge og andre dikt (2009)
50/50 (2010)
Det norske huset (saman med Jens Hauge, 2010)
Dronninga er død (2010)
Saganatt (2011)
Bikubesong (Det Norske Teatret, 23.4.2013)
Brenn huset ned (2013) 
Vente på fuglen (2014)
Her er Harold (film, 2014)
Sånne som oss (2015)
17. mai Bergen (saman med sju fotografar, 2015)
Meter over havet (saman med Sune Eriksen, 2015)
Menn som ingen treng (2016)

Det norske biblioteket (saman med Jo Straube, 2017)
Deilig er jorden (saman med Helge Skodvin, 2018)
Landet bortanfor landet. Område 51 (2019)

Garasjeland (2020)

Gut, jente, juni, juli (2021)