Tormod Haugland: No mar (2007)

Alle trudde at han var død. Hovudpersonen i denne romanen, Ola Lande, er son til ein vidgjeten kunstnar som har arrangert sin eigen bortgang. I åra etter denne bortgangen har sonen lagt til rette for publisering av mange av tekstane til faren, og denne romanen fortel om det døgeret (omtrent) han reiser frå Vestlandet til Oslo for å lansera ei ny bok. Det skjer mykje på den korte tida, for å seia det mildt.

Han vert oppsøkt av to personar frå fylkeskommunen som vil gjera heimen til faren om til museum. Faren kjem tilbake frå eksil i utlandet. Gamlekjærasten til faren døyr. Han tek nattoget til Oslo, og i restaurantvogna kjem han i snakk med to par, eit britisk og eit amerikansk. Det viser seg at dei alle bur i Bergen, og at di, sjølv om samtalen går på engelsk, både forstår og snakkar norsk. Framme i Oslo viser det seg at forlaget veit at faren er i live, dei veit at sonen har endra mange av tekstane, og dei avlyser heile boklanseringa. Han vitjar mor si, som er med i eit eller anna hemmeleg selskap. Der er òg dei fire frå nattoget med, og dei har på merkeleg vis fått inntrykk av at Ola er den frelsaren dei alle ventar på.

Det skjer altså mykje, og dette er ikkje alt. Her er òg mange gode samtalar i boka, som altså vert langt meir innhaldsrik enn det relativt beskjedne sidetalet skulle tyda på.

Guffen tilrår.

Meir Haugland på kulturguffebloggen
Under (1994)
Varmare (1995)
Heller (1997)
Orden (1999)
Verd (2000)
To stykke (2002)
Inkarnasjon (2004)
I den sjette verda (2005)
Romberg. Kvinner og kriminalitet (2010)
Om dyr og syn (2017)
Om søvn og mørke (2019)

Olav Njølstad: Jens Chr. Hauge - fullt og helt (2008)

Jens Christian Hauge (1915-2006) var ein viktig mann i Noreg gjennom heile det vaksne livet sitt. Han utdanna seg til jurist, og var så vidt i gang med yrkeskarriera då andre verdskrigen tok til. Han vart engasjert i motstandskampen, og gjekk etter kvart leiar i Milorg. Etter krigen var fleire parti interesserte i å få han med på laget. Han melde seg inn i Arbeidarpartiet, og var forsvarsminister 1945-52 og justisminister det meste av 1955. Seinare var han mykje brukt som rådgjevar for Arbeidarpartiet, og var òg mykje brukt som forhandlar for regjeringa, både innanlands og utanlands.

At Hauge fekk eit langt liv, og at han var aktiv gjennom heile livet, er ein av grunnane til at denne boka er heller omfangsrik. Det er både ein styrke og ein veikskap ved boka. Her vert sjølvsagt formidla enormt mykje kunnskap, men tidvis vert det for mange detaljar. Kanskje boka fungerer best for dei som vil setja seg inn i berre éi side ved livet hans.

Boka har fire hovuddelar - Veien til fangenskap, Motstandsmannen, Poltikeren og Advokaten. Den fyrste er glimrande. Hauge vart fengsla i 1941, og i denne delen fortel Njølstad både om arrestasjonen og fengselsopphaldet, og om livet til Hauge fram til 1941. Dette vert fletta saman på ein framifrå måte. Dei tre siste delane flyt ikkje like godt, mest av di det altså vert for detaljert. Njølstad skriv godt, og har òg full oversikt over det enorme kjeldematerialet.

Guffen er lunken.

Ishmael Reed: Yellow Back Radio Broke-Down (1969)

Denne boka er òg ei eg har fått frå Tørsten. Den er diverre langt, langt unna nivået på den førre.

Boka er nok meint å vera ein slags parodi på western-sjangeren. Her er mange element eg kjenner att derfrå, og mange variantar på slike element. No er det slik at ein parodi helst må vera litt løyen for å engasjera, og alt som er av humor i denne boka fell diverre på steingrunn.

Handlinga er ikkje den enklaste å referera, og i ei bok som dette er truleg ikkje handlinga det viktigaste. Men personane me møter er meir fargerike enn godt er: Hovudpersonen er ein farga cowboy, Loop Garoo. Den mektigaste mannen i byen, Drag Gibson, er ein homo som nett har drepe den sjette kona si, og som har kjøpt seg ei sjuande kone på postordre. Den sjuande kona, Mustache Sal, er noko over snittet kåt, og kastar seg over dei fleste som dukkar opp i boka. Me møter òg indianarhøvdingen Chief Showcase og ein kar som heiter The Pope.

Av og til, når eg vert ferdig med ei bok, tenkjer eg at denne boka godt kunne ha vore lengre. Med denne boka var det stikk motsett.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Hans Rosling: Factfulness (2018)

Eg har ei romsleg hylle der det står bøker som ventar på å verta lesne. For litt sidan las eg ei bok eg fekk til jol av Aslak L., og då slo det meg at det i ventehylla stod tre bøker eg har fått frå Tørsten. Eg kasta meg over eit par av dei, slik at det ikkje vert bråk neste gong han kjem innom. Dette var den fyrste eg las ferdig, og det var mest av di det er ei finfin bok.

Hans Rosling skreiv boka saman med sonen Ola Rosling og svigerdottera Anna Rosling Rönnlund. Den viktigaste bodskapen deira er at det står langt betre til i verda enn dei aller fleste trur. Me er opphengte i det me lærte då me var små, me vert lurte av at media oftast rapporterer om negative hendingar, me har lett for å snakka om oss og dei, osb. I ti kapittel tek dei føre seg ulike sider, og alt dei skriv er underbygd av truverdige statistikkar og reine fakta.

For Rosling er det grunnleggjande feil å snakka om utvikla og underutvikla land. Han skriv om fire nivå, der land vert plassert etter korleis helsetilstanden og økonomien i landet er. Alle land, viser han, bevegar seg mot det høgaste nivået. Det er langt færre land på nivå 1 i dag enn for berre femti år sidan. Alt går framover. Fleire born vert vaksinerte, fleire jenter får skulegang og utdanning, familiar får færre born, osb.

Det er komplett umogleg å ikkje læra noko nytt av denne boka, og det må òg vera vanskeleg å lesa denne boka utan at haldningane dine vert endra.

Guffen tilrår.

Odd W. Surén: Hvis vi lever neste år (2019)

Odd W. Surén er ein fin forfattar, som vekslar mellom noveller og romanar. Novellene i denne boka varierer stort, men heng saman på meir enn ein måte. Alle viser at Surén er ein forfattar som kan faget sitt, og nokre personar dukkar opp i flere av novellene.

Surén spelar på mange strengar. Det er ikkje mange forfattarar som skriv like humoristisk som han, når det er den forma han reindyrkar. To av novellene lo eg høgt av. Den eine, "Isfiskerne, kapittel 2", fortel om det som ikkje har skjedd i denne romanen, og konkluderer med at det ikkje ein gong finst noko kapittel 1. Den andre, "Sebulonsen får napp", må vera meint som ei hylling eller ein parodi på Hamsun, der eit nordnorsk fiskever går heilt av stabelen av di Sebulonsen har fått ein storfisk på kroken.

I andre noveller er Surén meir alvorleg. I ei av dei lengste novellene fortel han om ein diktar som er i eit afrikansk land. I ei anna handlar det mykje om ein mann som har forsvunne, truleg av di han har prøvd å reisa til North Sentinel Island utanfor India, ei øy der innbyggjarane er svært lite interesserte i å få besøk frå andre.

Guffen tilrår.

Meir Surén på kulturguffebloggen
Fanger og opprørere (1985)
Tyranner og tjenere (1989)
Taushetens fortrolige (1993)
Ansikter og navn (1997)
Dråper i havet (1998)
Diskrete kulisser (2000)
Kometenes øyeblikk (2001)
Knuseverk (2003)
Dødsmåter (2006)
Adgangstegn (2007)
For hva det er verdt (2010)
Den som skriver (2013)
Usynlig for verden (2015)
Krem med et hint av kuruke (2017)
Høvlingsmonn (2021)
Fall (2023)

Deadwood, sesong 2 (2005)

I dag er Deadwood ein by i Sør-Dakota. Serien er laust basert på verkelege hendingar, og i denne sesongen handlar det dels om kva stat eller territorie byen skulle verta ein del av. Det vert ikkje konkludert, men då sesongen sluttar er det like før det vert avgjort.

Som i den fyrste sesongen er her ei mengd ulike delhistorier. I fyrste halvdel av sesongen har bareigaren Swearengen så store helseproblem at det står om livet. George Hearst (som i røynda var far til han som inspirerte Citizen Kane) sender ein kar til byen for å kjøpa opp så mange gull-teigar som råd. Det er ein evig kamp mellom dei ulike horehusa. Kona til Seth Bullock, som er sheriff, flyttar til byen, saman med sonen ho har frå eit tidlegare ekteskap (med bror til Seth), og dei byggjer seg eit hus like utanfor sentrum. Alma Garret, som er gravid etter eit forhold ho har hatt med Bullock, giftar seg med Whitney Ellsworth, som har hatt ansvar for det store gullfunnet ho eig.

Byen er heile tida full av folk. Alle som driv business går med overskot, anten det er avis, butikk, saloon, horehus eller noko anna. Det er ikkje alt i serien som fengar like godt, den siste setninga i avsnittet over fortel om noko som kunne vore henta frå ein såpeserie, men her er òg mykje som er bra. Det verkar som ei rimeleg truverdig framstilling av korleis livet i byar som Deadwood kan ha vore, og kulissar og slikt verkar òg rimeleg gjennomarbeidd.

Guffen tilrår.

Meir Deadwood på kulturguffebloggen
Sesong 1 (2004)
Sesong 3 (2006)
Deadwood. The Movie (2019)

Joe Klein: Woody Guthrie (1980)

Denne boka sluttar med at familien til Woody Guthrie, etter at han er kremert, tek med seg boksen med oske til favorittstranda hans på Coney Island. Planen er å tømma oska der, men dei får ikkje opna boksen. Løysinga vert at dei kastar heile boksen ut i vatnet.

Dette er eit godt bilete på livet til Guthrie. Det var mange fine stunder og mange oppturar, men det var òg mange situasjonar der det ikkje gjekk så bra. Verst gjekk det ofte ut over den fyrste familien hans, men der var nok av nedturar og tragediar elles òg.

Guthrie var fødd i 1912, og vaks opp i Oklahoma. Det var berre tidvis eit liv i velstand - faren sleit ofte med økonomien, og mora var sjuk. Ho døydde tidleg, av Huntington's. Syster til Guthrie døydde i ein brann då Guthrie var sju; åtte år seinare vart òg faren sterkt skadd i ein brann.

Guthrie var aktiv musikar frå ung alder. Han stortreivst på scena, og var nok ein betre underhaldar og tekstforfattar enn musikar. Han gifta seg 19 år gamal med ei tre år yngre kvinne, og dei fekk tre år i lag. Dei hadde ikkje noko godt samliv, Woody var heimefrå stort sett heile tida. Han fekk seg eit namn i radioverda i California, og tente nok til at familien kom etter, i alle fall for ei stund.

Lang historie kort: Han vart ein av dei musikalske frontfigurane for venstresida i USA. Songane hans vart populære, også etter at venstresida fekk seg nokre solide knekkar i 1940- og 50-åra. Han gifta seg to gonger til, og budde ei stund i Mermaid Avenue (der den fire år gamle dotter hans døydde av skader ho fekk i ein brann), og var deretter på farten igjen. Med den tredje kona si budde han ei studn i Florida, der han fekk store brannskader på høgrearmen. Som mor si fekk han sjukdomen Huntington's, og døydde i 1967.

Boka er glimrande. Det er ein historie med mange vendingar og mykje dramatikk, men historia fortel seg ikkje sjølv. Klein fortel det heile godt, han skjønar når han skal gå rett på sak og når det er behov for forklarande omvegar, og han skriv òg godt.

Guffen tilrår.

Marit Eikemo: Hardanger (2019)

Dette er den fyrste novellesamlinga til Eikemo. Alle novellene går føre seg i Hardanger, eit landskap ho kjenner godt. Mykje er bra her, språket er godt, me møter personar me kan tru på, men samstundes tek det aldri heilt av. Fleire av novellene sluttar med ei uventa vending eller noko som skal vera eit slåande poeng, og ingen av desse fungerte slik eg reknar med at intensjonen var.

Det er Hardanger som er det gjennomgåande i boka. Me møter folk som lagar sider, me møter folk som går Dronningstien, me møter tilreisande som drøymer om eit småbruk, me møter fastbuande som møter dei tilreisande med sunn skepsis og stoisk ro. Heller ikkje i denne boka er Hardanger større enn at me møter dei same personane fleire gonger. Ein hovudperson i ei novelle kan dukka opp som ein biperson i ei anna, eller omvendt.

Guffen er lunken.

Meir Eikemo på kulturguffebloggen
Mellom oss sagt (2006)
Samtidsruinar (2008)
Arbeid pågår (2009)
Samtale ventar (2011)
Alt inkludert (2015)
Gratis og uforpliktande verdivurdering (2018) 

Churchill (2017)

Me såg etter ein film her om kvelden. Ingen av oss visste altfor mykje om Churchill, så då denne filmen dukka opp ein stad fann me ut at me skulle prøva. Det var ikkje akkurat verdt bryet, og det verste var at me ikkje fekk spesielt mykje meir kunnskap om Churchill heller.

Filmen handlar om nokre få månader i livet hans. Me er under andre verdskrigen, og dei allierte planlegg D-dagen. Eisenhower er i England, og både det amerikanske og britiske forsvaret og dei britiske politikarane vil setja i gang invasjonen. Churchill vil ikkje det. Han vil fyrst setja ein mindre del av soldatmengda i land i Italia, slik at Tyskland må senda mange soldatar dit. Fyrst då vil Churchill gå inn i Frankrike. Han vert nedstemt, og alt går slik me veit at det skal.

Biletet eg hadde av Churchill før filmen var at han var ei av drivkreftene for at Tyskland vart stoppa under krigen. I denne filmen prøvde han å stoppa heile D-dagen. Eg las litt på nettet etterpå, og det var tydeleg at historikarar som kjende Churchill godt meinte at denne filmen var rein fantasi.

Ein film kan sjølvsagt vera god sjølv om han ikkje er historisk korrekt. Det er ikkje denne. Det er vanskeleg å sjå poenget med at filmen er laga. Skodespelet er heilt greitt, men det går seint, og det heile er heller ikkje spesielt spanande eller dramatisk.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meeting People Is Easy (1998)

Eg har vore på mange konsertar, og eg har gått glipp av mange konsertar. Det eg angrar mest på at eg har gått glipp av var ein gong i 1995, då eg og nokre til skulle på R.E.M. i Oslo Spektrum. Radiohead skulle varma opp, og me var samde om at det var greitt å droppa dei. Den einaste songen me kjende av dei var "Creep", og den er ikkje så mykje å skryta av. Nokre år seinare kjøpte eg OK Computer, som er ei kanonplate, og eg kjøpte The Bends, som er endå betre, og som var den ferskaste plata deira i 1995.

Denne filmen er teken opp under verdsturneen dei gjorde etter OK Computer. Radiohead var brått langt større stjerner enn dei var interesserte i å vera. Dei vart møtt av eit langt større publikum enn dei var vane med (noko som sikkert var stas), men dei vart òg møtt av langt fleire pressefolk (noko som ikkje var stas). I filmen får me klipp frå haugevis av intervju, der bandet kjedar livet av seg. Me får mange forsøk på å seia noko slikt som "Hei, me er Radiohead, og du høyrer på Radio Luxembourg" på mange, mange ulike språk. Turneen vert tyngre og tyngre, og det verkar som om dei siste konsertane er eit ork.

Me får òg mykje musikk, sjølvsagt, og det er stas. Filmen er i det heile fascinerande. Det er mykje repetisjon, mange intervju og fly- og togturar, men det fungerer.

Guffen tilrår.

Meir Radiohead på kulturguffebloggen
Dai Griffiths: OK Computer (2004)
John Aizlewood: Radiohead. Life In A Glasshouse (2022)

Stig Sæterbakken: Ikke noe av dette handler om meg (2016)

Eg har berre lese to av romanane til Stig Sæterbakken, men begge fall i smak. Eg ser at eg las dei rett etter at han tok livet sitt, det einaste eg las av han medan han levde var ei lita bok om Block to Block.

Manus til denne boka sende han frå seg den siste dagen han var i live. Boka har undertittelen "Selvbiografiske notater", ein undertittel som på sett og vis er ei rein motseiing til tittelen på boka. Notatane er som regel korte, og det er eit stort spenn i dei. Viss me tek for gitt at dette er sjølvbiografisk, fortel han om eigen familie, om bøker og musikk han les, om skriveprosessen, og om mykje anna. Nokre notat går over fleire sider, andre er reine aforismar.

Det er godt å lesa desse notata. Sæterbakken skriv svært godt, og det er den same vekslinga mellom alvor og humor som det er i dei fleste liv. Han skriv mykje om døden (og litt om å ta sjølvmord), og det er alvorsamt, men det tek ikkje lang tid før han går over til lystigare stoff, som då han gjev ei lang skildring av korleis det er å vera med borna på joleavslutning. Relatable og vel så det.

Guffen tilrår. 

Meir Sæterbakken på kulturguffebloggen
Ikke forlat meg (2009)
De Press. Block to Block (2011)
Gjennom natten (2011)

Bowling For Columbine (2002)

Det er ikkje den ferskaste Moore-filmen, dette, men han er likevel dagsaktuell. I går gjekk væpna demonstrantar inn i senatet i Michigan, i protest mot Corona-tiltaka i den staten. Det er sjølvsagt aldeles absurd at dei får gå væpna fritt inn og ut av senatet, og det vert ikkje mindre absurd av at presidenten støttar dei. Eg trur ikkje eg er åleine om å vera uroa av det som skjer i USA for tida.

Denne filmen er òg absurd, og eg er heller ikkje åleine om å verta uroa av det han handlar om. Utgangspunktet er ei av mange skuleskytingar. I Columbine i Colorado vart 13 personar drepne av to elevar ved skulen, som avslutta det heile med å ta liva sine. Moore prøver å finna ut kvifor ikkje fleire reagerer på dette, og kvifor ikkje lovverket vert stramma inn. Han snakkar med våpenseljarar, han snakkar med lokale militsgrupper, han snakkar med dei som overlevde Columbine, osb.

Mange av samtalane er det vondt å sjå på, spesielt dei der våpenglade personar insisterer på at dei har ein grunnovsfesta rett til å bera så mange våpen dei vil. Sluttscena, der Moore vitjar skodespelaren Charlton Heston, er sterk. Heston var president for National Rifle Assocation, som like godt hadde ein stor konferanse i Colorado nokre dagar etter Columbine, og som òg kom til Flint, Michigan, kort tid etter at ein seks år gamal gut skaut ein seks år gamal jente i ein barnehage. Heston vil ikkje sjå noko samanheng mellom NRA og all denne drepinga, og går til slutt frå intervjuet.

Moore gjev oss ikkje noko tydeleg svar på kvifor så mange fleire vert skotne og drepne i USA enn i andre land. Det nærmaste han kjem er at det er ein del av den amerikanske kulturen å skyta folk.

Guffen tilrår.

Meir Moore på kulturguffebloggen
Fahrenheit 9/11 (2004)
Capitalism. A Love Story (2009)
Where to Invade Next (2015)