Barney Hoskins: Lowside of the Road. A Life of Tom Waits (2009)

Tom Waits er endå ein av desse musikantane eg gjerne skulle høyrt meir på. Eg har tre-fire av platene hans, og det er solide saker heile vegen. Eg reknar meg ikkje som nokon kjennar, og veit ikkje så mykje om det han har drive med. Eg veit sjølvsagt meir etter å ha lese denne biografien, men eg veit slettes ikkje alt. Waits har ingen interesse av å sleppa journalistar for nær innpå seg. At korkje han eller familien lot seg intervjua av Hoskyns då han arbeidde med denne boka er ein ting, ein annan ting er at Waits òg bad andre som vart spurt om det same om å ikkje fortelja noko.

Hoskyns har likevel samla mykje informasjon. Han har snakka med mange, både medmusikantar og andre, og han har lese mykje som er skrive om Waits, medrekna ei rekkje større intervju. Han skriv at han ikkje er komen så tett innpå Waits som han ville, han skulle gjerne visst meir om kva han dreiv med i nokre periodar av livet, men det gjer eigentleg ikkje så mykje. Dette kan vera ein av grunnane til at han i staden skriv mykje om musikken til Waits, og den er jo viktigare.

Waits voks opp i California, og har budd der det meste av livet. Han flytta til Los Angeles i tjueårsalderen, og etter noko leiting fann han ein musikksjanger som passa godt. Han var inspirert av beat-forfattarane, både i skrivestil og levemåte. Hoskyns skriv at det verkar som om Waits har ei innebygd frykt for å stagnera, og at han heile tida prøver å føra inn nye element i musikken. For å få det til, skiftar han jamleg ut medmusikantane sine, også slike som har vore med lenge. I slike situasjonar er Waits eineveldig, og i fleire tilfelle bryr han seg lite om å melda frå til dei som har vore med lenge om at dei er ferdige.

For Hoskyns er tida fram mot 1990 den beste for Waits. Det kjem mykje bra også etter det, men spesielt på dei nyaste platene hans meiner Hoskyns at Waits har stagnert. Det er bra, det er nok av biografar som slit med å sjå at den dei biograferer har dårlege sider.

Eg likte boka, og reknar med at dei som kjenner Waits betre òg har godt utbyte av ho. Den grovaste innvendinga er mot biletmaterialet, boka er gjennomillustrert, men bilete er anten så små eller så dårlege eller begge delar at mange av dei like godt kunne vore kutta ut.

Guffen tilrår.

Meir Waits på kulturguffebloggen
Paul Maher jr. (red.): Tom Waits on Tom Waits (2011)

Meir Hoskyns på kulturguffebloggen
Across The Great Divide (2003)
Hotel California (2006)

Mad Men, sesong 3 (2009)

Tredje sesong, og nivået er framleis høgt. Etter at eg hadde sett sesong ein og sesong to var eg nøgd med det meste, både manus, skodespel og tidsbiletet var framifrå. Slik er det no òg. Der er sjølvsagt endringar, men dei fleste av desse ligg i handlinga, og der er det overraskingar nok.

Det handlar framleis om reklamebyrået Cooper Sterling, og dei tilsette der. Det er mest snakking, det går mykje i møter, og det er der dramatikken ligg. Her er få dramatiske scener, sjølv om her dukkar opp (i alle fall) to: I den eine slår Joan Harris mannen sin knallhardt i hovudet med ein vase. Den andre er meir original og dramatisk - firmaet har fenge John Deere som kundar, og dei har like godt lånt ein stor plenklippar. Under ein fest prøver ei av dei tilsette denne å køyra plenklipparen rundt på kontoret. Ho er ikkje heilt utlært, og køyrer like godt rett over foten til ein representant frå det britiske moderfirmaet. Resultatet vert blod og amputasjon og ei øydelagd karriere. Harris summerer det greitt opp - "that's life, one minute you're on top of the world, the next minute some secretary is running you over with a lawnmover".

Joan Harris har ei nøkkelrolle i serien. Ho er ein slags sjefssekretær, og er den som har klart best innsikt i korleis ting vert gjort, korleis ein bør oppføra seg, kvar ting er, osb. Ho ligg heile tida eit hakk famom dei andre, skal nokon tinga eit møterom har ho alt gjort det. Ho sluttar i firmaet midt i serien, av di mannen hennar trudde han skulle få jobb som sjefskirurg, men då han ikkje fekk det, vart ho gåande arbeidslaus, og hadde ikkje lyst til å koma attende til Cooper Sterling. I siste episode treng sjefane nokon som på kort varsel kan visa dei kvar alt materialet deira ligg rundt på kontoret, og kven andre enn Harris kan dei ringja til?

Den eigentlege hovudpersonen er likevel Don Draper. Ekstremt flink med ord og ekstremt rask i tankegangen, Draper er ei levande legende i reklamemiljøet i New York. Han har likevel ei lite kjend fortid, og denne vert avduka gradvis og gradvis, det vert nesten som ei tillersk innsirkling. Mot slutten finn kona hans ut litt om dette, slik at problema hans på heimebane vert endå større.

Episoden der det skjer er glimrande, og er truleg den beste episoden så langt. Det er rett før jol, og alt raknar for Draper. Jobben hans er usikker, kona hans avslører fortida hans, Kennedy er nett drepen, og det er like godt Lee Harvey Oswald òg, slik at han (og alle andre) ser at Amerika ikkje har kome like langt som dei trur. Kona har avbrote haustferien for å konfrontera Draper med det ho har funne, og medan dei har ein lang, lang prat på kjøkenet, sit elskerinna til Draper og ventar på han i bilen utanfor. Me som ser på anar ikkje kor lenge ho finn seg i å venta, så medan Draper og kona snakkar med kvarandre, ventar me heile tida på at elskerinna bankar på, for å gjera situasjonen endå verre for Draper. It's a wonderful life, indeed.

Handlinga er lagt til 60-åra, og det er ei anna tid. På kontoret drikk alle heile tida, og så godt som alle røykjer òg tett. Og ein kuttar ikkje ut slike bagatellar berre av di ein er gravid. Det er òg eit samfunn der kvite menn regjerer, gifte kvinner er stort sett heime, og firma vil ikkje ha annonsekampanjar som rettar seg mot svarte forbrukarar. Livet i reklamebransjen vert framstilt som krevjande, men òg som ein dans på roser. Det er korte, effektive møte, det er langt pausar, og det er mykje fest og moro.

Guffen tilrår.

Meir Mad Men på kulturguffebloggen
Sesong 1 (2007)
Sesong 2 (2008)
Sesong 4 (2010)
Sesong 5 (2012)
Sesong 6 (2013)
Sesong 7 (2014-15)

A Day At The Races (1937)

Det var her det heile tok til, i juli 1987. Me hadde leigd eit par videofilmar til ein fest på Koglen, men kom aldri så langt at me såg denne. Dagen etter ringde Inge til meg og sa at eg måtte sjå denne før han vart levert attende. Det gjorde eg, og dermed var eg hekta. Eg har sett filmen fleire gonger etter det, men det er nokre år sidan sist.

Eg vart overraska over kor god han er. Eg hadde ei kjensle av at han var ein tynnare variant av A Night At The Opera, altså at han var bygd opp på same måten, men med eit mindre god resultat. Her er nok av likskapar, det er tydeleg at dei ikkje ville endra eit vinnarlag. Opera var ein stor kommersiell suksess, og både regissøren, Sam Wood, og Allan Jones, som tok over etter Zeppo, er med også her.

Filmen er altså god, i alle fall så lenge han held koken. Det er ein av dei lengste Marx-filmane, kanskje den lengste, og den siste halvtimen er det lite piff igjen. Der er òg, som vanleg, nokre musikalske innslag som dreg ned nivået på filmen, men godbitane står altså lenge i kø.

Scena der Chico sel Groucho ei rekkje bøker på veddeløpsbana er eit høgdepunkt. Ho kunne vore stramma inn, men det er glimrande korleis Chico ropar ut "tootsie-frootsie ice cream" meir og meir lystig, i takt med dollarsetlane han lurer ut av Groucho. Her er òg replikkvekslingar som "are you a man or a mouse?" "You put a piece of cheese down there and you'll find out". Den aller beste replikken kjem då Groucho, som gjev seg ut for å vera dokter, eksaminerer Harpo, og prøver å ta pulsen hans: "Either he's dead or my watch has stopped". Dette er ei uvanleg lang scene der alle tre brørne er med, vanlegvis er det berre to av dei.

Men det heile tapar seg altså den siste halvtimen, der nokre musikalske innslag tek heile tempoet ut av filmen. Han greier ikkje å henta seg inn att, diverre, med strammare regissering mot slutten kunne dette vore ein toppfilm. No er det ein film langt over snittet, også for Marx-filmar, men ein komedie der ein knapt ler den siste halvtimen er ikkje ein komedie ein hugsar.

Guffen tilrår.

Mykje meir Marx på kulturguffebloggen

Filmar
Cocoanuts (1929)
Animal Crackers (1930)
Monkey Business (1931)
Horse Feathers (1932)
Duck Soup (1933)
A Night at the Opera (1935)
Room Service (1938)
At the Circus (1939)
The Big Store (1941)
The Incredible Jewel Robbery (1959)
The Unknown Marx Brothers (1993) 

Bøker
Kyle Crichton: The Marx Brothers (1950)
Arthur Marx: Life With Groucho (1954)
Harpo Marx/Richard Barber: Harpo Speaks! (1961)
Arthur Marx: Son of Groucho (1972)
Joe Adamson: Groucho, Harpo, Chico and sometimes Zeppo (1973)

Groucho Marx og Richard J. Anobile: The Marx. Bros Scrapbook (1973)
Sidney Sheldon: A Stranger in the Mirror (1976)

Groucho Marx og Hector Acre: The Groucho Phile (1976)

Hector Arce: Groucho (1979)
Maxine Marx: Growing Up with Chico (1980)
Wes D. Gehring: The Marx Brothers. A Bio-Bibliography (1987)
Arthur Marx: My Life With Groucho (1988)
Michael Barson: Flywheel, Shyster and Flywheel (1988)
Miriam Marx Allen (red.): Love, Groucho (1992)

Steve Stoliar: Raised Eyebrows (1996) 

Robert Dwan: As Long as they're laughing (2000)

Arthur Marx: Groucho. A Photographic Journey (2001)
Simon Louvish: Monkey Business (2003)
Paul Duncan (red.): Marx Bros (2007)

Bill Marx: Son of Harpo Speaks! (2007) 
Andrew T. Smith: Marx and Re-Marx (2009)

Martin A. Gardner: The Marx Brothers as Social Critics (2009)
Roy Blount jr.: Hail, Hail, Euphoria! (2010)
Wayne Koestenbaum: The Anatomy of Harpo Marx (2012) 

Devon Alexander: The Quotable Groucho Marx (2014) 
Lee Siegel: Groucho Marx. The Comedy of Existence (2015)
Matthew Coniam: The Annotated Marx Brothers (2015)
Noah Diamond: Gimme a Thrill (2016)
Matthew Coniam: That's me, Groucho! (2016)
Robert S. Bader: Four of the Three Musketeers (2016)
Kevin Scott Collier: The Marx Brothers. Love Happy Confidential (2017)
Matthew Hahn: The Animated Marx Brothers (2018)
Frank, Heidecker og Pertega: Giraffes on Horseback Salad (2019)
Robert E. Weir: The Marx Brothers and America (2022)
Susan Fleming Marx: Speaking of Harpo (2022)

A Night At The Opera (1935)

Attende i Marx-verda. Sist eg var innom såg eg Duck Soup, og etter den filmen stod dei utan kontrakt med noko filmselskap. Chico greidde å få kontrakt med MGM, der Irving Thalberg var det store trekkplasteret. Thalberg var ein filmprodusent med eit formidabelt rykte, det meste av det han tok i vart til gull.

Han meinte at det mangla noko i filmane til Marx-brørne. Det var for mykje å le av, det var berre ei endelaus rekkje vitsar. For Thalberg var ikkje dette godt nok, han ville skapa komediar som òg var gode filmar, og som hadde ein god historie. Målt i pengar var dette lurt, A Night At The Opera vart ein suksess, og vert rett som det er omtalt som den beste Marx-filmen.

Det er litt rart. Her er altfor mykje som ikkje er til å le av. Fleire av vitsane er framifrå, men det vert fleire gonger for lange pausar mellom vitsane. Thalberg pressa inn ei kjærleikshistorie, og dette lokka fleire kvinnelege sjåarar til kinosalane, men det dreg nivået på filmen ned. Zeppo, det fjerde hjulet på vogna, gav seg etter Duck Soup, hadde han vore med lenger ville han truleg fått den romantiske hovudrolla, ei rolle som er langt større enn dei han hadde i dei filmane han var med i.

Ein annan ting som dreg nivået ned er at piano- og harpesoloane er attende, og at det òg vert framført nokre aldeles ufyselege svisker. Vidare vert det lagt for stor vekt på at publikum skal få sympati med Marx-brørne. Dei er ikkje best når dei er sympatiske, dei er best når dei har fri kødd på alle område.

Men når alt dette er sagt: Her er òg veldig mykje å le av. Før filmen vart spelt inn, reiste Marx-brørne på turné til nokre få byar, der dei framførte utvalde scener frå filmen. Her vart vitsane prøvde ut, dei bytte ut ord og tonefall for å finna det som gav best respons. Nokre av dei mest klassiske og siterte Marx-scenene vart til på denne måten, mellom anna den fabelaktige kontraktscena tidleg i filmen, der Groucho, som tilsett i operaen i New York, skriv kontrakt med Chico, som er manager for ein lovande operasongar. Her er òg fleire glimrande replikkar. Harpo, Chico, og han tenoren som kunne vore Zeppo har kome til New York som blindpassasjerar, og bur hjå Groucho, Politiet har fått nyss i dette, og bankar på døra medan dei fire et frukost. Dei tre gøymer seg, og då politimannen kjem inn, ser han på bordet, og seier til Groucho: "I notice the table is set for four". Groucho svarar "That's nothing. My alarm clock is set for eight".

Mykje bra, altså, men filmen er ikkje like god som det ofte vert hevda. Dei fire siste Paramount-filmane, altså dei som kom før denne, er alle betre. Nedturen tek altså til her, og sjølv om der står fire-fem filmar til i hylla, er det langt frå sikkert at dei får høgste prioritet.

Guffen tilrår.

Mykje meir Marx på kulturguffebloggen

Filmar
Cocoanuts (1929)
Animal Crackers (1930)
Monkey Business (1931)
Horse Feathers (1932)
Duck Soup (1933)
A Day at the Races (1937)
Room Service (1938)
At the Circus (1939)
The Big Store (1941)
The Incredible Jewel Robbery (1959)
The Unknown Marx Brothers (1993) 

Bøker
Kyle Crichton: The Marx Brothers (1950)
Arthur Marx: Life With Groucho (1954)
Harpo Marx/Richard Barber: Harpo Speaks! (1961)
Arthur Marx: Son of Groucho (1972)
Joe Adamson: Groucho, Harpo, Chico and sometimes Zeppo (1973)

Groucho Marx og Richard J. Anobile: The Marx. Bros Scrapbook (1973)
Sidney Sheldon: A Stranger in the Mirror (1976)

Groucho Marx og Hector Acre: The Groucho Phile (1976)

Hector Arce: Groucho (1979)
Maxine Marx: Growing Up with Chico (1980)
Wes D. Gehring: The Marx Brothers. A Bio-Bibliography (1987)
Arthur Marx: My Life With Groucho (1988)
Michael Barson: Flywheel, Shyster and Flywheel (1988)
Miriam Marx Allen (red.): Love, Groucho (1992)

Steve Stoliar: Raised Eyebrows (1996) 

Robert Dwan: As Long as they're laughing (2000)

Arthur Marx: Groucho. A Photographic Journey (2001)
Simon Louvish: Monkey Business (2003)
Paul Duncan (red.): Marx Bros (2007)

Bill Marx: Son of Harpo Speaks! (2007) 
Andrew T. Smith: Marx and Re-Marx (2009)

Martin A. Gardner: The Marx Brothers as Social Critics (2009)
Roy Blount jr.: Hail, Hail, Euphoria! (2010)
Wayne Koestenbaum: The Anatomy of Harpo Marx (2012) 

Devon Alexander: The Quotable Groucho Marx (2014) 
Lee Siegel: Groucho Marx. The Comedy of Existence (2015)
Matthew Coniam: The Annotated Marx Brothers (2015)
Noah Diamond: Gimme a Thrill (2016)
Matthew Coniam: That's me, Groucho! (2016)
Robert S. Bader: Four of the Three Musketeers (2016)
Kevin Scott Collier: The Marx Brothers. Love Happy Confidential (2017)
Matthew Hahn: The Animated Marx Brothers (2018)
Frank, Heidecker og Pertega: Giraffes on Horseback Salad (2019)
Robert E. Weir: The Marx Brothers and America (2022)
Susan Fleming Marx: Speaking of Harpo (2022)

Inglourious Basterds (2009)

Eg skal ikkje lyga på meg altfor store kunnskapar om privatlivet til regissøren Quentin Tarantino, men eg har fått med meg at han lenge jobba i videobutikk, og at han likar å framstå som ein som har film på maten. I denne filmen spelar film og kino ei høgst sentral rolle. Klimaks kjem då fire av dei største tyske nazistane, Hitler, Göring, Goebbels og Bormann, i 1944 vert drepne i Paris, under premiera på ein film om ein tysk krigshelt. Bak dei drapa, og drapa på dei 3-400 andre i kinosalen, står tre ulike grupper.

Kinoen er ått av ei jødisk jente. Filmen opnar med at dei andre i familien hennar vert drepne, der dei gøymer seg i ein kjellar på den franske landsbygda. Då ho finn ut at så mange prominente nazistar skal vera til stades, også han som hadde ansvaret for at familien hennar vart drept, samlar ho saman all nitratfilmen ho har på lageret, og legg det på scena, bak filmlerretet. Midt i filmen, etter at assistenten hennar har sperra alle dører inn til salen, tennar han på all filmen som ligg der, og kinosalen er overtent på nokre sekund.

Publikum i salen prøver å koma seg ut, men dørene er altså låste. På ein av balkongane står to av Inglorious Basterds, ei terrorgruppe sett saman av åtte jødar, leia av Aldo Raine. Desse herjar i Frankrike, og tek livet av så mange personar i naziuniform som råd. I kinosalen fyrer dei to laus med maskinpistolar mot nazistane, heilt til det for alvor smell, dei har dynamittladningar festa til leggane sine.

Det hadde Raine òg, men han vart teken til fange i lobbyen av den same SS-obersten som drap familien til den jødiske jenta. Obersten har teke med seg Raine vekk frå kinoen, men før dei reiste, tok han av han dynamittladninga og la ho under stolen der Göebbels sat.

Brann, kuler og dynamitt - me snakkar altså ikkje akkurat om Cinema Paradiso.

Den britiske regissøren Alfred Hitchcock snakka ofte om suspense. Viss publikum er klar over kva som snart skan skje, viss dei veit at no smell det snart ei bombe, viss dei veit at han SS-obersten som snakka med ei tysk skodespelarinne som ikkje veit at han veit at ho er spion, men at han snart kjem til å avsløra det, viss vi veit at her ligg det ein jødisk familie gøymt under golvet, så er det råd å halda fast ved spenninga dette skapar. Det som skjer før bomba smell er meir spanande enn at sjølve bomba smell. Tarantino briljerer her, og i fleire av scenene veit me at no smell det snart. Han har det likevel ikkje travelt, og det fungerer glimrande.

Tarantino har sjølv skrive manus, og historia er som vanleg svært godt sett saman. Her er mange fine detaljar, til dømes korleis ein av tre Basterdar som gjev seg ut for å vera tysk soldat røper seg ved å visa fram tre fingrar på engelsk måte, ikkje på tysk. Her er òg, som vanleg, referansar til andre filmar og historier - obersten finn ut at skodespelarinna er spion av di ho har gløymt att ballskoen i ein kjellar der det var ein del skyting, og då går jo Askepottalarmen hjå dei fleste av oss. Han hentar òg fram tittelsongen frå Cat People.

Guffen tilrår.

Meir Tarantino på kulturguffebloggen
Reservoir Dogs (1992)
Pulp Fiction (1994)
From Dusk till Dawn (1996)
Jackie Brown (1997)
Kill Bill 1 (2003)
Kill Bill 2 (2004)
Django Unchained (2012)
The Hateful Eight (2015)
Once Upon a Time in Hollywood (film, 2019)
Once Upon a Time in Hollywood (roman, 2021)

De dødes tjern (1958)

Himmel og hav. Eg hadde ei kjensle av at denne filmen kom høgt då norske filmfolk skulle kåra dei beste norske filmane gjennom tidene, og det viser seg at han kom heilt oppe på fjerdeplass. Det er altfor, altfor høgt. Filmen er ikkje altfor imponerande. Eg anar ikkje om han vart marknadsført som grøssar eller spaningsfilm eller kriminalfilm, men trur han ville ha tent på å verta framstilt som komedie. Her er i alle fall nok å le av.

Seks personar skal vera ei veke på ei hytte. Tvillingbror til ei av dei er der alt, men ho har ikkje hatt kontakt med han på lenge, og ho er redd for at noko kan ha hendt han. Lensmannen, som er ein kjenning av familien og som viser veg til hytta, fortel om ei segn som knyter seg til hytta og til tjørnet like ved. Ein person likte dårleg at systera fann seg ein kjærast. Systera og kjærasten gøymde seg i hytta, men broren fann dei, slo dei i hel med ei øks, dumpa dei i tjørnet, og drukna seg i tjørnet tre dagar seinare. Segna sa vidare at alle som bur i hytta vert heimsøkte av ånda til mordaren, og - surprise, surprise - det er akkurat det som skjer med den manglande broren.

Ein av gjestane er psykoanalytikar, ein annan er eigenutnemnd ekspert på alt som er okkult, og samtalane der desse tek ordet kan ikkje ha vore skrivne i fullt alvor. Det kan i alle fall ikkje ha vore meininga at dei skal framstå som meiningsfulle. Dei to tvillingane skal ha hatt telepatisk kontakt i draumane sine, og på det viset har psykologen fått innsikt i planane til tvillingbroren, slik at han lettare kan leggja ein plan for korleis dei skal fanga broren. Det går ikkje heilt etter planen, men han druknar seg i alle fall, og for å roa dei andre seier psykoanalytikaren at han aldri ville ha vorte menneske igjen, så det var like greitt at han drukna.

Filmen er basert på ei bok av André Bjerke. Han spelar sjølv rolla som ekspertokkultisten Mørk, og det gjer han uventa godt. Litt stivt, men likevel minst like godt og livfullt som fleire av dei andre. Henki Kolstad har den mest sentrale rolla, som den lettskremte og ikkje altfor innsiktsfulle forfattaren Bernhard Borge (som var pseudonymet Bjerke brukte då han gav ut boka i 1942).

Fleire av replikkane i filmen er altså til å le av, og eg er ikkje sikker på om det er tilsikta. Mørk meiner til dømes at her er det så store krefter i sving at han vil bruka den store multiplikasjonstabellen. Det er òg ei kråke på toppen av skorsteinen som ser så falsk ut at det ikkje er uventa at ho seinare i filmen vert otmalt som ein effekt.

Filmen er altså ikkje spesielt skremmande. Den enklaste måten å gjera filmen meir skremmande ville vore å ha mørkare nattscener. Dei snakkar om at det er ein heilt uvanleg fullmåne, men det vert likevel altfor lyst. Så det er mykje som er dårleg, men heilt utan lyspunkt er det ikkje. Scena der tvillingsystera er på veg ut i tjørnet høyrer jo med til dei klassiske scenene i norsk film.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir Bjerke på kulturguffebloggen
De dødes tjern (1942)
Arnulf Øverland - vårt sprogs konservator og fornyer (1965)

Birth of a Nation (1915)

Hm. Ikkje akkurat den mest behagelege filmen eg har sett.

I fjor las eg ei bok om Sundown Towns, byar i Amerika der negrar berre fekk vera i dagsljos. Forfattaren av den boka, James Loewen, tilrådde ei bok om korleis negrar vart lynsja i Amerika, skriven av Philip Dray. I begge bøkene vert denne filmen omtala, og dei skriv noko slikt som at det er sjeldan ein så rasistisk film vert sett av så mange. Det var nok til at eg vart nyfiken, og eg såg han på toget til Oslo i dag.

Det er godt kva som er gjort og alt det der, men eg trur ikkje ser filmen fleire gonger. Det er ikkje berre av di den siste halvdelen av filmen er rein propaganda for Ku Klux Klan, men òg av di filmen er altfor, altfor lang. Det er ein stumfilm, og det er greitt at bileta må brytast opp av tekstplakatar rett som det er, men tre timar er likevel i meste laget.

Det er ein todelt film. Fyrste del handlar om den amerikanske borgarkrigen, den andre delen handlar om livet i sørstatane i tida etterpå. D.W. Griffith, som regisserte filmen, laga i alt elleve filmar om borgarkrigen. Det var eit emne som interesserte han på alle måtar, far hans hadde vore offiser i sørstatshæren. Det gjorde nok sitt til at sympatiane hans låg i sør. Denne fyrste delen er grei nok, den andre delen er meir problematisk.

Etter borgarkrigen vart negrane frie, og i byen der det meste av handlinga er lagt har dei òg teke all makt. Dei undertrykkjer kvitingane, som etter kvart gjer opprør. Det som utløyser det heile passar godt saman med det Dray skriv om. Ein neger vil ha nærkontakt med ei kvit jente. Ho avviser han, og for å koma seg unna kastar ho seg friviljug utfor eit stup. Kva ho seier til broren, som er ein av dei leiande rasistane i byen, veit me ikkje, men han får i alle fall med seg andre kvitingar. Inspirert av nokre ungar som har kledd seg ut som spøkelse tek dei på seg kvite kapper og hetter, og tek tilbake makta.

Det er rein rasisme, sjølvsagt. Handlinga er galen nok, den siste halvtimen er der ei rekkje scener der Ku Klux Klan rir i samla tropp. Det skapar inntrykk av at det er ei sterk rørsle me har med å gjera, og dei var framleis aktive då filmen kom ut. Men innimellom alt dette kjem det altså tekstplakatar, og der kan det verkeleg stå litt av kvart. Alt i opninga av filmen kjem ein plakat med teksten "The bringing of the African to America planted the first seeds of disunion". Seinare kjem ein tekst som "The Ku Klux Klan, the organization that saved the South from the anarchy of black rule", og etter at kvitingar frå nord- og sørstatane slår seg saman mot negrane kjem teksten "The former enemies of North and South are united again in common defence of their Aryan birthright". Ein tekst om at det vart sydd 400 000 KKK-kostymer utan at nokon sladra, ser ut til å vera meint som honnør til kvinnene som sydde desse.

Filmen er så svart/kvit at det minner om den famøse utsegna til George W. Bush i september 2001 - du er anten med oss eller mot oss. Slik er det òg i filmen, her er dei aller fleste kvitingane (i sør) på lag mot negrane. Der er berre to moglege løysingar - anten negrane eller kvitingane styrer. Alle former for samarbeid er uaktuelle.

Her er altså mykje som luktar, men likevel: Filmen er godt laga. Det er stort tenkt, og det er ikkje vanskeleg å sjå at Griffith kunne faget sitt. At skodespelet verkar sterkt forelda får heller vera, dette var jo ei tid då dei to viktigaste triksa for gode skodespelarar var å ha stive blikk og fleksible augnebryn. Og dei fleste negrane vert spelte av dårleg sminka kvitingar.

Guffen er lunken.

Who's Afraid of Virginia Woolf? (1966)

Ei engelsk jente eg hadde litt kontakt med i 80-åra brukte ein gong eit sitat av Colin Wilson i eit brev. Det gjekk omtrent slik: Truth, it seemed, had no other function than to destroy the illusions that made life tolerable. Det tok ikkje mange minutt av denne filmen før eg kom til å tenkja på det sitatet. Filmen handlar om eit nachspiel frå Helvete, der dei svake sidene til dei fire som er til stades heile tida vert bretta ut.

Filmen er basert på eit teaterstykke av Edward Albee. Eg las det på engelsk grunnfag for lenge sidan, og såg òg ei oppsetjing i Oslo for nokre år sidan. Denne filmen er langt betre enn den oppsetjinga, mest av di Elizabeth Taylor og Richard Burton er strålande.

Han er professor på eit lite college, der far hennar er president. På ein fest hjå faren har ho kome i snakk med ein nytilsett professor, ein ung mann, og har like godt invitert han og kona hans over for litt drikking. Dei to kranglar seg gjennom heile filmen, og dei kvir seg ikkje for å vera krasse og ærlege også når dei snakkar om eller til gjestane, Nick og Honey. Det er mykje drikking, det er litt spying, det er (kanskje) litt puling, og det er nokre fine selskapsleikar.

Etter at Taylor har fortalt om den sjølvbiografiske romanen Burton aldri fekk utgitt, seier han at no er dei ferdig med leiken humiliate the host, no kan dei gå over til andre leikar. Han snakkar om hump the hostess, og dei leikar get the guests. På tomannshand har Nick fortalt Burton at han berre gifta seg med Honey av di dei trudde ho var gravid, noko ho ikkje var. Burton vil fortelja dei om den andre romanen sin, og det går gradvis opp for Nick og Honey at det er deira liv han snakkar om. Ho spring for å kasta opp igjen, han følgjer etter, og Burton leverer ein fabelaktig replikk til Taylor - heilt alvorleg ser han på ho og seier "that's how you play get the guests".

Alle fire spelar glimrande, men samspelet mellom Burton og Taylor er makelaust. For oss som var unge i 70- og 80-åra var Taylor ei som gifta seg med ein ny kar kvar veke, men her viser ho at ho er ein stor skodespelar. Det er gode replikkar, det er godt filma (i svart/kvitt), og det heile er svært solid. Det gjeld òg manus, sjølvsagt, som òg får meg til å tenkja på Ibsen-sitatet om livsløgner og livsglede. Taylor og Burton er vane med dette, ser det ut som, for det unge paret var det truleg ei ny oppleving å verta avkledd på dette viset.

Guffen tilrår.

Jon Krakauer: Into the Wild (1996)

Dette var ei uventa god bok. For ein månad sidan såg eg filmen Into the Wild. Eg likte filmen, og kjøpte boka for å finna ut meir om hovudpersonen. Her er det mykje meir enn i filmen. Den handlar om Christopher McCandless, ein ung amerikanar som vil vera fri. Han reiser rundt i USA i to år, og nokre månader sommaren 1992 bur han i ein vraka buss i skogen i Alaska. Han vert matforgifta, og døyr i bussen.

Nokre månader seinare skreiv klatraren og journalisten Jon Krakauer ein artikkel om McCandless i bladet Outside. Han fekk enorm respons, mellom anna frå folk McCandless hadde vorte kjend med dei to åra han var på farten. Krakauer møtte desse folka, han ville finna ut mest mogleg om kva som dreiv McCandless.

Krakauer stoppar ikkje der. Han skriv om andre som har gjort liknande ting, og hentar stoff frå eigne opplevingar, og konkluderer med at sjølv om McCandless kunne ha førebudd seg betre, var det til slutt uflaks som gjorde at han miste livet. McCandless ville vera i urørt natur, der han ville greia seg sjølv, og hadde difor ikkje med kart. Han prøvde å koma seg attende til sivilisasjonen rundt ein månad før han døydde, men greidde det ikkje, av di ei elv han måtte over for å koma attende til hovudvegen, var langt større om sommaren enn om våren. Hadde han hatt kart ville han sett at det var råd å ta seg over elva litt lengre oppe. Bussen låg òg like ved grensa til nasjonalparken Denali, og hadde han kart ville han sett at der låg ei hytte ikkje langt frå bussen. Der var ikkje folk, men han ville ha funne mat, i alle fall.

Etter at dødsfallet vart kjent, hevda mange at McCandless var naiv, og at det var hans eiga feil at han døydde. Krakauer tek McCandless i forsvar, og det gjer han så overtydande at eg delar oppfatninga hans. McCandless fann det han søkte etter, det er ein klisje at ein reiser for å verta betre kjend med seg sjølv, men for McCandless var det dette det handla om. Dei knappe tekstane i dagboka viser at han er i balanse, og at han altså var klar for å venda attende til tettare befolka strøk.

Det er altså ei fin bok, skriven om ein person som leitte etter natur, og skriven av ein person som framleis leitar etter natur. Det er noko utprega amerikansk over McCandless. Han reiser vestover, han vil greia seg sjølv, og han er glad i landet sitt. Det var overraskande å sjå at han, som var svært oppegåande, var ein tilhengar av Reagan rundt highschool-tida. Eg fekk likevel sansen for McCandless under lesinga, og det skulle ikkje undra meg om eg hentar fram att filmen om ikkje lenge.

Guffen tilrår.

Meir Krakauer på kulturguffebloggen
Eiger Dreams (1990)
Into Thin Air (1997)
Into the Wild (film, 2007)
Where Men Win Glory (2009)
Three Cups of Deceit (2011)
Under the Banner of Heaven (2011)
Missoula (2015)
Under the Banner of Heaven (fjernsynsserie, 2022)

Relatert
Carine McCandless: The Wild Truth (2014)

George W. Bush: Decision Points (2010)

George W. Bush var den suverent beste presidenten USA har hatt. Han var klok, innsiktsfull, myndig, handlekraftig, respektert, læreviljug og effektiv. Dukka det opp eit problem, tok det ikkje lang tid før han sette seg inn i det, og fann ei løysing på det. Han var president i åtte år, og i løpet av dei åtte åra vart USA eit langt betre land å bu i. Han avgrensa seg likevel ikkje til heimlandet, han var stadig på farten i utlandet, der han òg hadde svære kunnskapar, og der han sette i gang fleire prosessar til det beste for alle fridomssøkjande og demokrativennlege personar i heile verda.

Det inntrykket får ein etter å ha lese denne boka. Det var kanskje ikkje så uventa, sjølvbiografiar er jo ein fascinerande sjanger. Med den massive og verdsomfamnande kritikken Bush fekk då han var president, er det ikkje rart at han prøver å framstilla seg sjølv i eit godt lys. Biletet er truleg meir nyansert enn det inntrykket ein fekk av Bush då han var president, men eg trur likevel ikkje på det han skriv her. Det er ein grunn til at det florerer av Bush-blemmer på Youtube. Av og til minte Bush mest om ein person som hadde vunne ein konkurranse der premien var å vera president i USA. Plakaten ein demonstrant viste fram ein gong Bush vitja Storbritannia seier det meste: "Mad Cowboy Disease".

Når eg skriv at Bush har skrive boka sjølv, legg eg godviljen til. Ingen medforfattar er kreditert, men i takkelista til sist i boka vert det hinta om at ein av taleskrivarane hans, Chris Michel, har vore god å ha i arbeidet med boka. Boka er såpass velskriven, og dei ulike kapitla er så godt komponerte, at eg slit med å sjå at det er Bush som har skrive dei. Kanskje er det berre fordommar, Bush viser ofte til bøker han har lese, og skriv ein stad at han ein gong utfordra Karl Rove til ei lesetevling. Bush tapte, men las likevel 95 bøker i løpet av eit år, og det er eit respektabelt tal. Det går ikkje klart fram om dette var medan han var president, men han fann tid til mykje lesing då òg - han skriv at han las fjorten ulike biografiar om Abraham Lincoln medan han var president.

Bush framstår som folkeleg. Også i formelle samanhengar løyser han opp stemninga med middels gode replikkar, og han var ein utypisk politikar, som dei meir røynde politikarane må ha slite med å samarbeida med. Han hadde god kontakt med mannen i gata, han refererer stadig til brev og helsingar han har fått frå desse. Boka er bygd opp rundt dei viktigaste sakene han arbeidde med, og krigen mot terror og krigen i Irak får sjølvsagt god plass. I den andre presidentperioden sin auka han talet på soldatar i Irak, og fekk massiv kritikk for dette, også frå eigne partirekkjer. I boka vert denne kritikken møtt med at Bush siterer brev frå foreldre til ein soldat som har mist livet i Irak - desse skriv at dei er stolte av at sonen gav livet for landet sitt, og for Bush verkar det som om slike brev rettferdiggjer det han gjorde.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Johan Harstad: Osv. (2010)

Johan Harstad er ein solid forfattar. I 2009 var han tilsett som husdramatikar ved Nationaltheatret, og det resulterte i dette skodespelet.

Osv. har ikkje vore framført, etter det eg kjenner til. Ein uferdig versjon vart framført som leseframsyning i september 2009, men det er det einaste så langt. Det er forståeleg. Ikkje av di stykket er dårleg, men det er så stort anlagt, sett saman av så mange ulike scenar, og er så langt, at det er vanskeleg å sjå at det kan gjennomførast. Under lesinga slo det meg at det er like godt eigna som eit filmmanus.

Stykket handlar om krig. Handlinga er i hovudsak lagt til 1994, og hovudpersonane er den amerikanske familien Zimmer. Faren Joseph slit framleis med det han såg og gjorde i Vietnam, dottera Nola har mist mann og son i ein massakre på t-banen i London, sonen Alan er krigsfotograf, medan mora Kay vil at alle skal samlast igjen og ha det bra. I scenane med Joseph og Alan vert krigshandlingar skildra i detalj. Joseph snakkar om Vietnam, Alan er i Bosnia, i Rwanda, i Tsjetsjenia og i Irak. Her vert kritikken nesten for tydeleg, både vestlege soldatar og vestlege land får så hatten passar.

Stykket er velskrive, her er mange fine dialogar, og det er eit viktig tema Harstad skriv om. Å lesa eit skodespel er noko heilt anna enn å sjå det framført, og eg vonar stykket ein eller annan gong vert sett opp. Sikker er eg likevel ikkje, det krev i alle fall mykje av den institusjonen som gjer det.

Guffen tilrår.

Meir Harstad på kulturguffebloggen
Herfra blir du bare eldre (2001)
Ambulanse (2002)
Buzz Aldrin, hvor ble det av deg i alt mylderet? (2005)
Hässelby (2007)
Bsider (2008)
Darlah (2009)
Buzz Aldrin, hvor ble det av deg i alt mylderet (fjernsynsserie, 2011)
Motorpsycho. Blissard (2012)
Manifest for folk flest (2013)
Max, Mischa og Tetoffensiven (2015)
Ferskenen (2018)

Daniel Durchholz & Gary Graff: Neil Young. Long May You Run - The Illustrated History (2010)

Det tok lang tid før eg fekk sansen for Neil Young. På slutten av 70-åra gjekk det mest i punk, i 80-åra var det viktig at musikken var fersk, og då eg i 90-åra omsider såg meg attende var ikkje Young den fyrste eg såg på. Eg hadde eit par av platene hans, og likte dei godt, men gjekk aldri vidare. Kanskje var det tilfeldig, kanskje var det av di Young er så produktiv. Eg har vore på ein konsert med han, på Kalvøya 1996, og der var eg berre sånn middels imponert.

Eg trur eg ville likt det betre no. Eg får meir og meir sans for Neil Young, spesielt platene han gav ut fyrste halvdel av 70-åra. Harvest (1972) er finfin, Tonight's the Night (1975) er glimrande, men aller beste er On the Beach (1974). Det er kanskje ikkje den lystigaste musikken, men likevel. Sommaren 2009, då eg var på jobb omtrent heile tida, sette eg i gang Archives på Spotify, og etter kvart brukte eg songane som klokke - eg visste kva song som kom når det var på tide med matpause, og når det var greitt å reisa heim.

Eg kjenner altså Young litt betre etter kvart, mellom anna av di eg for nokre år sidan las Shakey, den fine biografien Jimmy McDonough gav ut i 2002. Denne boka kjem ikkje med så mykje nytt, men det er likevel ei fin bok. Slik det går fram av tittelen er ho rikt illustrert. Her er sjølvsagt ei mengd bilete av Young og av folk han har spela med, men her er òg faksimilar, bilete av stader som har vore viktige for Young, familiebilete frå oppveksten i Kanada, kunstverk, plakatar, osb. Teksten er òg fin. Det vert litt knapt av og til, men det er ikkje uvanleg i bøker av denne typen. Forfattarane er positive til det meste av det Young har gjort, men heller ikkje dei greier å skjula at Young i 80-åra var på den eine musikalske bærturen etter den andre.

Hovudteksten vert rett som det er broten opp av kortare tekstar om utvalde emne. Her er det mange godbitar, mellom anna om den store interessa Young har for modelljernbanar. Nokre musikarar er òg bedne om å skriva litt om Young. For meg vert dette bortimot bortkasta, det vert mykje skryt og lite ull.

Neil Young har samarbeidd med svært mange. Han framstår nesten som eineveldig, han skaltar og valtar med desse medmusikantane heile tida. Han slutta i Buffalo Springfield rett før dei skulle spela på Tonight Show, og det var berre den fyrste av fleire slike bråe avgangar. Han valde sjølv kven han skulle spela med, og i dei fleste tilfella ser det ut til at dei andre fann seg i å venta. Ville Young spela med deg, takka du oftast ja.

Guffen tilrår.

Meir Neil Young på kulturguffebloggen
Scott Young: Neil and Me (1984)
Jimmy McDonough: Shakey (2002)
Sam Inglis: Harvest (2003)
Waging Heavy Peace (2012)
Koengen, Bergen (1.8.2014)
Special Deluxe (2014)
Sharry Wilson: Young Neil (2014)