Birth of a Nation (1915)

Hm. Ikkje akkurat den mest behagelege filmen eg har sett.

I fjor las eg ei bok om Sundown Towns, byar i Amerika der negrar berre fekk vera i dagsljos. Forfattaren av den boka, James Loewen, tilrådde ei bok om korleis negrar vart lynsja i Amerika, skriven av Philip Dray. I begge bøkene vert denne filmen omtala, og dei skriv noko slikt som at det er sjeldan ein så rasistisk film vert sett av så mange. Det var nok til at eg vart nyfiken, og eg såg han på toget til Oslo i dag.

Det er godt kva som er gjort og alt det der, men eg trur ikkje ser filmen fleire gonger. Det er ikkje berre av di den siste halvdelen av filmen er rein propaganda for Ku Klux Klan, men òg av di filmen er altfor, altfor lang. Det er ein stumfilm, og det er greitt at bileta må brytast opp av tekstplakatar rett som det er, men tre timar er likevel i meste laget.

Det er ein todelt film. Fyrste del handlar om den amerikanske borgarkrigen, den andre delen handlar om livet i sørstatane i tida etterpå. D.W. Griffith, som regisserte filmen, laga i alt elleve filmar om borgarkrigen. Det var eit emne som interesserte han på alle måtar, far hans hadde vore offiser i sørstatshæren. Det gjorde nok sitt til at sympatiane hans låg i sør. Denne fyrste delen er grei nok, den andre delen er meir problematisk.

Etter borgarkrigen vart negrane frie, og i byen der det meste av handlinga er lagt har dei òg teke all makt. Dei undertrykkjer kvitingane, som etter kvart gjer opprør. Det som utløyser det heile passar godt saman med det Dray skriv om. Ein neger vil ha nærkontakt med ei kvit jente. Ho avviser han, og for å koma seg unna kastar ho seg friviljug utfor eit stup. Kva ho seier til broren, som er ein av dei leiande rasistane i byen, veit me ikkje, men han får i alle fall med seg andre kvitingar. Inspirert av nokre ungar som har kledd seg ut som spøkelse tek dei på seg kvite kapper og hetter, og tek tilbake makta.

Det er rein rasisme, sjølvsagt. Handlinga er galen nok, den siste halvtimen er der ei rekkje scener der Ku Klux Klan rir i samla tropp. Det skapar inntrykk av at det er ei sterk rørsle me har med å gjera, og dei var framleis aktive då filmen kom ut. Men innimellom alt dette kjem det altså tekstplakatar, og der kan det verkeleg stå litt av kvart. Alt i opninga av filmen kjem ein plakat med teksten "The bringing of the African to America planted the first seeds of disunion". Seinare kjem ein tekst som "The Ku Klux Klan, the organization that saved the South from the anarchy of black rule", og etter at kvitingar frå nord- og sørstatane slår seg saman mot negrane kjem teksten "The former enemies of North and South are united again in common defence of their Aryan birthright". Ein tekst om at det vart sydd 400 000 KKK-kostymer utan at nokon sladra, ser ut til å vera meint som honnør til kvinnene som sydde desse.

Filmen er så svart/kvit at det minner om den famøse utsegna til George W. Bush i september 2001 - du er anten med oss eller mot oss. Slik er det òg i filmen, her er dei aller fleste kvitingane (i sør) på lag mot negrane. Der er berre to moglege løysingar - anten negrane eller kvitingane styrer. Alle former for samarbeid er uaktuelle.

Her er altså mykje som luktar, men likevel: Filmen er godt laga. Det er stort tenkt, og det er ikkje vanskeleg å sjå at Griffith kunne faget sitt. At skodespelet verkar sterkt forelda får heller vera, dette var jo ei tid då dei to viktigaste triksa for gode skodespelarar var å ha stive blikk og fleksible augnebryn. Og dei fleste negrane vert spelte av dårleg sminka kvitingar.

Guffen er lunken.