Mike Joyce: The Drums (2025)

The Smiths var det bandet eg høyrde mest på i 1980-åra, og er framleis det einaste bandet eg har reist eins ærend til England for å gå på konsert med. Entusiasmen for musikken deira dabba av utover 90-åra, og som alle andre fekk eg meir og meir avsmak for utspela til vokalisten Morrissey. Eg høyrer likevel av og til på dei, og svært mykje av det dei gjorde har halde seg bra.

Både Morrissey og gitaristen Johnny Marr har skrive sjølvbiografiske bøker. Denne boka er litt annleis - Joyce vel (grovt sett) å slutta med at bandet vert oppløyst. Han skriv at det er av di han vil leggja vekt på dei gode og positive minna, og det kan jo reknast som ei halvgod forklaring på kvifor han ikkje skriv noko meir enn ein fotnote om då han gjekk til søksmål mot Marr og Morrissey for å få utbetalt pengar han hadde krav på. Det fekk han. 

Også andre har skrive om historia til bandet, og det er nok det som er den største utfordringa til Joyce. Han kunne ha gjeve oss større innsikt i korleis det var å vera med i bandet, men han går aldri i djupna. Det aller meste av dette er altså kjent frå før. Det vert ikkje mykje betre av at han er ein middels skribent, og at dei halvgode anekdotane hans aldri vert noko meir enn halvgode anekdotar. 

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir The Smiths på kulturguffebloggen
Simon Goddard: Mozipedia (2009)
Frode Grytten: Dronninga er død (2010)
Tony Fletcher: A Light That Never Goes Out (2012)
Morrissey: Autobiography (2013)
Julie Hamill: 15 Minutes With You (2015)
Johnny Marr: Set the Boy Free (2016)

Espen Løkeland-Stai og Svenn Arne Lie: En nasjon av kjøtthuer (2012)

Alle meiner visst noko om norsk landbrukspolitikk. Bøndene får skulda for det meste, som til dømes altfor høge matprisar, sjølv om ein skal ha rimeleg store bind for augene for å tru på slike påstandar. Denne boka forklarar kva som er gale med mykje av det som vert sagt om landbruket i Noreg. Dei to forfattarane tek eit oppgjer med det dei omtalar som ni mytar og ei løgn om norsk landbrukspolitikk.

Mytene fortel at norske bønder har sugerøyr ned i statskassa. Bøndene har skulda for dei høge matprisane. Få og store bruk er betre enn mange små. Ei liberalisering av marknaden gjev oss betre mat og større mangfald. Me vert stadig meir sjølvforsynte med mat. Me er ein nasjon av kjøtthuer. Det finst ikkje nok mat. Norske bønder har skulda for at liv går tapt i Afrika. Landbrukspolitikken vår er utforma for å motverka tunge trendar. Og løgna er at det ikkje finst noko alternativ.

Kvart kapittel tek utgangspunkt i påstandar, ofte framsett av politikarar (på høgresida). Så viser forfattarane kvifor dei som har sett fram påstandane er heilt på viddene, og underbyggjer det dei skriv med gode kjelder og mange tabellar. Her er mykje skremmande - me et til dømes meir og meir kjøt, og den største auken gjeld fjørfe, der me et ekstremt mykje meir enn for nokre tiår sidan.

Det er ei faktaorientert bok, og ein kan ikkje venta at tekstane i slike bøker sprudlar av skriveglede og overskot. Likevel - boka hadde vore meir lesverdig dersom det hadde vore litt meir liv i skrivinga. 

Guffen er lunken. 

Kjell Askildsen: Et stort øde landskap (1991)

Dette er ei relativt tynn bok. På dei 80 sidene er her sju noveller, og ved inngangen til kvar novelle er det to blanke sider (der tittelen på novella står på den eine). Det er sjølvsagt ikkje nokon direkte samanheng mellom sidetal og leseglede, og i denne boka er lesegleda stor. Jamt over er novellene finfine.

Det er det fleire grunnar til. Ein av grunnane er at hovudpersonane, som vel alle er men litt opp i åra, er misnøgde med eit eller anna, slik det går fram av tittelen på ei av dei - "Johannes's oppløftende begravelse". Hovudpersonane ber òg på løyndomar, og det er slettes ikkje alltid me finn ut kva desse løyndomane handlar om. Det er stas, og det viser noko av storleiken til Askildsen - viss han ikkje treng å visa oss kva løyndomar dei ber på, gjer han det ikkje. 

Guffen tilrår.

Meir Askildsen på kulturguffebloggen
Alt som før (1994)
Alf van der Hagen: Kjell Askildsen. Et liv (2014)
Vennskapets pris (2015)

Siri Hustvedt: Yonder (1998)

Siri Hustvedt har vel skrive om lag like mange sakprosa-bøker som skjønnlitterære bøker. Dette er den fyrste essay-samlinga hennar, og jamt over er dette verdt å lesa.

Opningsessayet, "Yonder", er glimrande. Ho skriv mykje om eige liv, om liva til foreldra, og om livet til farfaren. Ho skriv om stadar, ho skriv om minne, og ho skriv om korleis det var/er å høyra heime i to ulike land. Farfaren fekk ein fin sum pengar frå ein norsk slektning i 1961 og brukte pengane på å reisa til Noreg og familiegarden Hustveit for fyrste gong. Han hadde høyrt mykje om staden og kjende seg godt igjen - my grandfather remembered what he had never seen. 

Nivået er òg høgt når ho skriv om Vermeeer-måleriet på framsida av boka, når ho skriv om The Great Gatsby, og når ho skriv om sex og samliv i "A Plea for Eros". Der er ho kritisk til ein ny regel ved Antioch College - all seksuell kontakt må vera etter samtykke. Ho meiner at dette vil ta vekk mykje av gleda og det spontane ved sex.

Dei to siste essaya fenga meg mindre. I det eine skriv ho om Our Mutual Friend, den siste romanen til Charles Dickens, ein roman ho tok doktorgraden på. Dette essayet vert for omstendeleg, sjølv om det kan henda at det er meir spanande for dei som har lese romanen. Sluttessayet handlar om stilleben-måleri gjennom historia.

Guffen tilrår.

Meir Hustvedt på kulturguffebloggen
The Blindfold (1992)
The Enchantment of Lily Dahl (1996)
What I Loved (2003)
The Sorrows of an American (2008)
The Summer Without Men (2011)
Paul Auster og Siri Hustvedt (Bergen, 2.2.13)
The Blazing World (2014)
Memories of the Future (2019)

Kjell Aukrust: Simen. Muntre historier (1958)

Dette var debutboka til Kjell Aukrust, og det var ein sals-suksess av dimensjonar. I fylgje Norsk biografisk leksikon vart meir enn 100 000 eksemplar selde i løpet av nokre veker. Det utrulege er ikkje det høge salet, det utrulege er at det er ei debutbok. Aukrust hadde teikna og skrive mykje, men han verkar så stilsikker og trygg på seg sjølv, både i ord og bilete, at ein kunne tru at dette var arbeidet til ein langt meir røynd kunstnar.

Det er barndomsminne frå Alvdal, bygda der Aukrust vaks opp. Det er mykje nostalgi i det heile, det handlar om ei enkel verd der ein knapt nok hadde meir moro enn det ein laga sjølv. Og då passa det jo godt at dei tre sentrale personane - forteljaren, bror hans, og Simen - har ein fantasi langt utover det vanlege.

Minst like viktig er det at Aukrust har ein fantasi langt utover det vanlege. Det kan godt henda at nokre eller alle av forteljingane er inspirerte av verkelege hendingar, men gode forteljingar skal òg forteljast godt. Aukrust er ein stor skribent, der han med få ord får sagt svært mykje. Han hadde ei eiga evne til å finna det originale, men likevel heilt rette, adjektivet. Det er mange knappe setningar. Og alle historiene har teikningar, som jo òg er suverene. 

Guffen tilrår. 

Meir Aukrust på kulturguffebloggen
Ingjald Hoel: Slik var'n Kjell (1974)
Slipp ham inn! (1979)
Flåklypa Tidende 1-3 (2009)
Sigmund Løvåsen: Kjell Aukrust. En biografi (2020)
Aukrust - Gud velsigne vår herre (2020)

Francis Bull: 13 taler på Grini (1945)

Francis Bull var professor i litteratur. Han var òg styremedlem i Nationaltheatret, og det skal ha vore grunnen til at han i 1941 vart arrestert av dei tyske okkupantane. Han sat i fangeleiren Grini i godt og vel tre år. Her fekk han ei sentral rolle mellom dei innsette, og han heldt mellom anna mange foredrag og talar. Han tala heile tida utan manuskript, men han skriv at han etter at han var sluppe fri rekonstruerte han talane/foredraga etter minnet. Her er 13 av dei samla. 

I føreordet skriv han òg at han skreiv manuset då han sat på Grini, i eit rom der tyskarane så godt som aldri kom. Det kom likevel ein brutal tyskar inn då manuskriptet var så godt som ferdig, og Bull vart avhøyrt om dette. Det verkar som om dei som avhøyrde han respekterte at han var vitskapsmann, og at han difor hadde behov for å få tankane sine ned på papiret, men dei meinte at det han tala om var altfor politisk, med motstand mot tyskarane. Bull forsvarte seg, og greidde å vri seg unna.

Det verkar rart, i alle fall viss det er fullt samsvar mellom manuskriptet han skreiv på Grini, og manuskriptet han laga etter at han var fri. I dei fleste talane skriv han om forfattarar og litterære verk, og det er ikkje vanskeleg å sjå at han har valt ut dikt og diktarar som var spesielt aktuelle under krigen. Det handlar mest om dei gamle gudane, han skriv til dømes om Bjørnson, Ibsen og Holberg. Han skriv til dømes om det han kallar fedrelandssongane til Bjørnson, og det må ha vore eit farleg tema. Endå meir risikabelt må det ha vore å snakka om Wergeland og diktsamlingane Jøden og Jødinden, der han refererer korleis Wergeland kjempa for at jødar skulle få koma inn i Noreg.

Det er fine talar, og det er fint å tenkja på at dei vart haldne i ein fangeleir. Det er nærliggjande å tru at mange av dei som høyrde på ikkje hadde stor kjennskap til det og dei Bull snakka om, men dei som høyrde på fekk likevel eit døme på den krafta som kan liggja i litteraturen.

Guffen tilrår.

Dag Johan Haugerud: Sjelesorg (2025)

For å opna med det opplagte: Dag Johan Haugerud er produktiv. Han vekslar mellom film og bøker, sjølv om han ikkje vekslar alt for ofte: Sidan sist han gav ut ein roman har han regissert fem filmar. Han skriv òg manus til desse filmane, og filmane hans vert vanlegvis drivne fram av gode dialogar. Slik er det òg med denne boka - kanskje det var tenkt som eit filmmanus, kanskje romanskrivinga hans er prega av filmskrivinga, kanskje det berre vart slik.

Hovudpersonen, Thomas, arbeider som diakon. Han studerte teologi, sjølv om han ikkje er kristen. Dette er jo eit fint utgangspunkt for samtalar - han møter jamleg prestar og andre som har eit anna livssyn enn han, og som av og til undrar seg over at han arbeider der han gjer. For han er det viktig å vera nokon som kan hjelpa andre, og etter kvart får han òg ei slik rolle i forholdet til ein mann han møter og vert forelska i. Dei kjenslene har nok den andre mannen òg, men det vert likevel aldri noko seriøst mellom dei.

Det er ei fin bok. I samtalane vert viktige tema drøfta, og både Thomas og dei andre sine meiningar vert utfordra. 

Guffen tilrår. 

Meir Haugerud på kulturguffebloggen
Den som er veldig sterk, må også være veldig snill (roman, 2002)
Thomas Hylland Eriksen og origamijenta (film, 2005)
Hva jeg betyr (roman, 2011)
Som du ser meg (film, 2012)
Enkle atonale stykker for barn (roman, 2016)
Barn (film, 2019)
Lyset fra sjokoladefabrikken (film, 2020)
Drømmer (film, 2024)
Kjærlighet (film 2024)
Sex (film, 2024)