Erlend Loe: L (1999)

Utgangspunktet for denne romanen er greitt: Forteljaren, ein kar som heiter Erlend, tenkjer på dei som bygde landet og på dei som oppdaga verda. Han kjenner det som om han høyrer til i ein generasjon som ikkje set nokre større spor etter seg, og finn ut at han vil gjera noko med det. Han går på skeiser på eit vatn ved Trondheim, og merkar at vinden fører han over til den andre sida. Kan noko liknande ha skjedd i Stillehavet? 

Han får med seg seks andre og reiser til ei øy i Polynesia, der dei skal prøva ut denne teorien. Og ein del andre teoriar. Dei prøver å framstå som forskarar, men dei lurer ingen: Dei er der mest for å ha gjort det, verkar det som. Ingen trur på skeise-teorien, truleg heller ikkje han som fyrst kom på han.

Boka vert litt for omfattande. Det tek for lang tid før dei legg ut på reisa, og når dei omsider kjem fram til øya, skjer det såpass lite at det vert litt keisamt å lesa. Det ligg i korta at forteljaren er ekspedisjonsleiar og har siste ordet, men han let seg rett som det er overtala av andre. 

Guffen er lunken. 

Meir Loe på kulturguffebloggen
Tatt av kvinnen (1993)
Naiv. Super (1996)
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Twin Peaks, sesong 3 (2017)

Mot slutten av sesong 2 av Twin Peaks seier Laura Palmer noko slikt som "I'll see you in 25 years" til Dale Cooper. Det stemde ensten - det tok 26 år før denne tredje sesongen vart vist. Eg er usikker på kvifor eg ikkje har sett dette før no. Eg er jo positiv til Twin Peaks, og sesongen fekk gode omtalar. Kortversjonen er at det stemmer - han er langt betre enn den relativt misetable sesong 2.

Å gje eit samandrag av handlinga er ikkje lett. Det er ikkje alt som er like lett å skjøna, og det er òg veldig mange personar med. Men omtrent slik: FBI-agent Dale Cooper er stengt inne i The Black Lodge, ein stad som ligg utanfor den kjende verda. Dobbeltgjengaren hans er fri, og han lagar helvet overalt - det er i denne kroppen at Bob held til. Cooper kjem seg ut frå The Black Lodge, og tek bustad i kroppen til ein trippelgjengar, ein forsikringsagent frå Las Vegas (som, snedig nok, liknar på Cooper). Denne Cooperen er utan minne og går rundt som ein snill zombie. FBI kjem på sporet av både dobbeltgjengaren og trippelgjengaren, og etter kvart peikar alle spora mot Twin Peaks. Der møtest alle til det som i gamle dagar vart kalla eit endeleg oppgjer.

På veg dit har me òg vore innom mange andre og mindre historier. Nokre av desse ser ut til å vera nostalgiske, der me møter karakterar frå dei to fyrste sesongane. Fleire av desse har gjennomgåande roller, andre dukkar berre opp av og til. Og, snedig nok, sesongen sluttar med at Laura Palmer dukkar opp. 

Eg las ein stad at David Lynch og Mark Frost gjekk med planar om ein fjerde sesong, men at dette måtte leggjast vekk då Lynch døydde. Han har handa på rattet her, han har regissert alle episodane. Av og til får den altfor rare Lynch overtaket, men stort sett er det finfine greier. 

Guffen tilrår.

Meir Lynch på kulturguffebloggen
Blue Velvet (1986)
Wild at Heart (1990)
Twin Peaks, fyrste episode (1990)
Twin Peaks (1990-91)
Lost Highway (1997)
The Straight Story (1999)
Mulholland Drive (2001)
Inland Empire (2006)
Brad Dukes: Reflections. An Oral History of Twin Peaks (2014)

Morten A. Strøksnes: Hellig grunn (2001)

Morten Strøksnes har skrive mange flotte reiseskildringar. Dette er vel den fyrste boka han gav ut, og sjølv om nivået ikkje er like høgt heile vegen, er her mykje bra.

I den fyrste delen av boka er han i Palestina og Israel. Her vert mønsteret for boka sett - han vekslar mellom eigne opplevingar og historiske fakta. Han møter folk på begge sider og let dei snakka, men han kjem òg med kritiske spørsmål. Det er ingen tvil om kvar sympatien hans ligg, men han kan òg vera kritisk til palestinarane, og kanskje spesielt til Arafat.

Han reiser vidare til Libanon og Syria før han endar opp i Kurdistan, lengst nord i Irak. I desse delane er han ikkje like god, her vert det av og til litt kjedeleg. Også desse områda har vore mykje herja av krig, og nokre stadar er det så farleg at han må ha livvakt. Han snakkar med folk, han kjem med gode observasjonar, og han er like uredd som i seinare bøker. Nokre av barane han vitjar verkar ikkje heilt trygge, for å seia det forsiktig.

Guffen tilrår.

Meir Strøksnes på kulturguffebloggen
Automobil (2005)
Rett vest (2009)
Et mord i Kongo (2010)
Tequiladagbøkene gjennom Sierra Madre (2012)
Havboka (2015)
Lumholtz' gjenferd (2022)
Molok (2024)

James Thurber: The Thurber Carnival (2014)

James Thurber vert gjerne omtalt som ein av dei store amerikanske humoristane. Denne boka er eit utval av tekstane hans, og eg kan til ei viss grad skjøna kvifor han får ein slik omtale. Eg lo sjeldan, men eg humra ofte. I så godt som alle tekstane er det setningar eller hendingar på høgt nivå.

Tekstane tek utgangspunkt i kvardagshendingar, gjerne fortalde i fyrste person. Dei er likevel oppdikta, reknar eg med. Tekstane er henta frå ei rekkje bøker Thurber gav ut. Skal eg døma frå dette utvalet er boka My Life and Hard Times eit høgdepunkt. Smaksprøvane herfrå vert presenterte som hendingar frå oppveksten hans, der små bagatellar og nesten-hendingar vert presenterte som viktige greier.

Thurber illustrerte mange av tekstane sine. Spesielt i den siste tredelen av boka er det mykje av dette - av og til kjem desse som eigne vitseteikningar. Her er ikkje nivået like høgt.

Guffen tilrår.

Kampen for tilværelsen, sesong 1 (2014)

Denne serien fekk mykje skryt då han gjekk på NRK for rundt ti år sidan. Det fekk eg (sjølvsagt) ikkje med meg, og han var òg lenge uråd å sjå i nettspelaren til NRK. No ligg denne fyrste sesongen der, men den andre er ikkje tilgjengeleg.

Utgangspunktet er at den polske lingvisten Tomasz slit økonomisk. Sambuaren hans overtalar han til å reisa frå Krakow til Noreg for å spora opp faren han aldri har møtt og be han betala det han skuldar. Sambuaren har rekna ut kor mykje ein far ville ha brukt på ein son, og dei pengane har Tomasz krav på.

Han finn ikkje faren, men han (og me andre) opplever mykje rart. Alle dei norske familiane i serien bur i Ullevål Hageby, som akkurat her vert eit slags Twin Peaks. Området er fullt av rare personar og historier. Ein eldre mann finn ut at den like eldre kona hans hadde ein elskar i mange år, og etter at ho får slag finn han ut at han skal herja litt med ho. Eit yngre og meir attraktivt par vil gjerne ha med eit nabopar på noko hankypanky-greier. Mannen i naboparet fingerer sitt eige sjølvmord før han flyktar i båten sin. Ein kvinneleg dokter kjøper ein Porsche som ho (kanskje) frys i hel i. Tomasz arbeider som handverkar, og bruker det han har for handa når det viser seg at dei har gløymt tommestokken. Han greier òg å gjera ei synsk kvinne gravid. 

Og så vidare. Manus er godt, skodespelet er godt, og castinga er strålande. Tomasz ser akkurat så naiv ut som han skal, der han på vegen ut av lingvistikk-bøkene sine møter mangt og mykje nytt.

Guffen tilrår.

Edmund Austigard: Hvítrheimr (2025)

Denne boka var langt betre enn det eg trudde etter å ha lese dei fyrst kapitla. Det gjekk tregt, og det var vanskeleg å sjå samanhengane mellom dei eg las om. Dette endra seg gradvis, og undervegs i lesinga merka eg at dette var ei fin bok.

Hovudpersonen er vel Ein Vassfadl, ein hovudperson med eit lite lesarvenleg førenamn. Han er siste arving i ei lang ætte-rekkje, der dei alle har hatt ansvar for at det er aure i fjellvatna ved garden deira. Ætta har òg eigd ei bok der forfedrane hans har skrive ned alt som har skjedd sidan 1100-talet. Denne boka har Ein kika i utan løyve, og det går ut over auren. Boka kjem til USA, og ho som eig boka kjem til Noreg for å møta Ein. Ting ordnar seg, litt etter litt.

Mykje kunne gått tapt, og mykje går tapt. Ein veit at han er den siste om kjenner alle dei gamle stadnamna i området, til dømes. Naturen endrar seg òg, og ikkje til det betre. Kanskje er alle desse tapa ein av grunnane til at Austigard bruker mange ord som ikkje er så mykje i bruk i dag

Guffen tilrår.

Meir Austigard på kulturguffebloggen
Jarl Austigard og Edmund Austigard: Jakta på bjednekniven (2009)
Edmund Austigard: Solskinsbussen (2011)

Upton Sinclair: The Jungle (1906)

"Each crisis would leave Jurgis more and more frightened", står det om lag midt i denne boka. No var han rett nok rimeleg tøff og sjølvsikker i opninga av boka, men likevel: Her er så mange kriser at han må ha vorte rimeleg redd og skremt utover i boka. 

For krisene står i kø. Jurgis Rudkus utvandrar frå Litauen til USA i 1890-åra, saman med åtte-ti andre. Dei har høyrt mykje godt om USA, og sjølv om dei får seg arbeid i Chicago med ein gong, går alt raskt nedover. Dei vert utnytta på jobb, dei vert lurte av meklaren som sel dei hus, dei går på smell etter smell, og det heile er så tragisk at det vert eit slit også for lesaren. Det kjem rett nok eit brot midt i boka. Etter at kona og sonen til Jurgis døyr, flyktar han ut på landsbygda. Livet der vert skildra i fargar, og der tek folk vare på kvarandre. Når hausten kjem, reiser han likevel tilbake til Chicago. Der vert han sosialist, og slutten av boka er rein agitasjon for sosialismen. Not that there's anything wrong with that, men det fungerer dårleg i ein roman.

Så boka er ikkje så mykje å skryta av, men The Jungle er likevel ei viktig bok. Jurgis fekk jobb på eitt av dei store slakteria i Chicago, og skildringane i romanen er forferdelege. Sinclair sa at alt var sant, og det vart sett ned ein komité som granska tilhøva. Rapporten deira førte til at kongressen oppretta eit slags mattilsyn, som igjen førte til at tilhøva i slakteria vart betre.

Guffen kan ikkje tilrå dette.