Agnes Ravatn: Doggerland (2025)

Det handlar om eit forlag som ikkje går så bra. Eller - det handlar jo om mykje meir enn det. Det handlar om slektsforhold, det handlar om KI, det handlar om kva som gjer litteratur god, det handlar om kva som er viktig i livet - å tena pengar eller å skapa kunst.

Matriarken Myrna Høst er direktør for forlaget Høst. Det er eit forlag som gjev ut kvalitetsbøker, altså bøker som kritikarar likar og lesarar ignorerer. Ho vil pensjonera seg, og tvillingane hennar, Henny og Filip, er begge klare for å ta over. Filip vil halda fram som før; Henny meiner at den einaste måten forlaget kan leva på er å skapa det lesarar og kundar vil ha. 

Dei er inviterte til ei øy på Vestlandet, saman med ektefeller og ein unge og ein god ven. Det vert eit tett drama. Dei er heilt åleine på øya, den einaste andre er han som eig hotellet, og som òg fungerer som ein slags analysestrateg og samtalepartnar. Alle trur det er ei feiring av syttiårsdagen til Myrna; i realiteten er det ei firmasamling der arverekkjefølgja skal avgjerast.

Det er ei flott bok. Ravatn er god på å skriva dialogar, og dei er det mange av her. Ho er òg god på å leggja ut falske spor. Eg-personen, kona til Filip, arbeider som redaktør i forlaget, og ho får levert eit manuskript som ser ut til å handla om nokre av dei på øya. Ho prøver å finna ut kven som har skrive det, og den leitinga vert me som lesarar med på òg. Me trur me har svaret, men så tek historia ei anna vending. Det gjer historia ofte, men ikkje så ofte at det vert påteke. Det heile er så fortetta og godt fortalt at denne romanen bør dramatiserast for teater.

Guffen tilrår.

Meir Ravatn på kulturguffebloggen
Veke 53 (2007)
Ikke til hjemlån (2008)
Stillstand (2009)
Folkelesnad (2011)
Fugletribunalet (2013)
Operasjon sjølvdisiplin (2014)
Verda er ein skandale (2017)
Stoisk uro (2018)
Dei sju dørene (2019)
Gjestene (2022)
Alle mot alle (2023)

Olaf Almenningen et al. (red): Frå A til Å. Veneskrift til Dagfinn Worren (2014)

Leksikografen Dagfinn Worren var redaktør for Nynorskordboka, som kom i 1986, og var hovudredaktør for Norsk Ordbok frå 2005 til 2015, året dette tolvbandsverket vart fullført. Slik sett har dette heidersskriftet fått ei fin form - her er 29 bidrag, og desse opnar med kvar sin bokstav. 

Denne løysinga har òg eit anna pluss: Med så mange bidrag vert kvar artikkel rimeleg kort. Eg har ikkje noko imot å lesa lange artiklar, men dette skriftet skil seg ikkje ut frå andre heidersskrift eg har lese: Det er klart at nokre av artiklane fengar mindre enn andre. Og når artiklane er korte er det lettare å lesa dei som er mindre interessante. 

Svært mange av dei som skriv har vore kollegaer av Worren. Dei skriv såleis om emne som bør gleda han, og det er kanskje det viktigaste. Her er mykje av interesse også for oss som ikkje er så langt inne i språk og ord som Worren. Blandinga er stor, her er altså reint faglege artiklar blanda med lettare artiklar. Artikkelen "Ærefull avgang" har form av eit referat frå eit møte der leiargruppa i Norsk Ordbok vurderer vala Worren har gjort så langt i livet.

Guffen tilrår. 

Aksel Lydersen: Fra sprogstridens historie (1965)

Denne boka var utgitt av Riksmålsforbundet. Baksideteksten vert avslutta med setninga "Den som vil gjøre seg opp en begrunnet mening om sprogsaken i Norge, komme ikke utenom Aksel Lydersens bok". Det er ei sanning med mange modifikasjonar. Han har nokre poeng, men det er ikkje til å koma utanom at dette minner om eit partsinnlegg. 

Det skriv eg ikkje av di nynorsk er hovudfienden her, for slik er det ikkje. Lydersen, og truleg òg Riksmålsforbundet, var sterk motstandar av språkblanding. Lydersen skriv om rettskrivingsendringane i 1917, 1938, 1941 og 1959, og er mest kritisk til korleis dei ulike målformene nærmar seg kvarandre. Han mislikar bokmål, som vel var den største konkurrenten til riksmål.

Lydersen skriv mykje om skulemålsrøystingar, og bruker mykje plass på å gå detaljert gjennom to slike røystingar. Begge stadane vart resultatet at nynorsk vann, men Lydersen meiner at det skuldast triksing og miksing frå målfolk eller målvener som sat med litt for mykje makt. 

Guffen er lunken. 

Erlend Kaasa: (44) (2025)

Slik det går fram av tittelen, handlar novellene i denne boka om kvinne (44) eller mann (44). I den alderen er me rundt halvveges i livet, og dei ser både bakover og framover. Dei har mange røynsler, men dei har òg mykje ugjort.

Det er jamt over strålande noveller. Kaasa teiknar opp bilete me trur me skjønar, men oftast kjem det ei uventa vending. Nokre gonger er denne vendinga eit svar på noko me har lurt på, andre gonger kjem vendinga som lyn frå klår himmel. Det beste dømet på det kjem i novella "Når nauda er størst", der kvinne (44) er på date med ein mann ho berre har møtt digitalt. Daten går sånn midt på treet, og ho er eigentleg på veg heim, då han seier at han veit kva ho tenkjer på. Den noko pikante kommentaren snur alt - ho vert forbanna og går heim. Før ho går ut igjen.

Det er ei glede å lese noveller som er så godt komponerte, som er så velskrivne, og som verkar meiningsfylte å lesa.

Guffen tilrår.

Meir Kaasa på kulturguffebloggen
Thunder Road (2009)

Arve Hansen: Mopeddagbøkene (2025)

Eg trur ikkje eg er åleine om å vita lite om Vietnam. Det er Vietnam-krigen, og der stoppar det opp. Slik sett er dette ei bok det er verdt å lesa. Hansen har vore mykje i Vietnam og gjev oss ei god innføring i dette landet. 

Han er sjølvsagt innom krigen, og skriv noko eg har høyrt eller lese før: I Vietnam heiter krigen Amerikakrigen. Men han bruker ikkje mykje tid på å skildra den vietnamesiske historia. Det som interesserer Hansen mest er korleis landet har reist seg etter krigen. I dag er det ei lett blanding av kommunisme og marknadsøkonomi. Det er store sosiale skilnader i landet, og dei som sit på toppen har nok makt til at dei kan verta verande der lenge.

Boka fortel ikkje berre om politikk og økonomi. Hansen trivst godt på grasrota, og likar seg eigentleg aller best når han kan køyra rundt på moped og sjå etter gode stadar å eta. Det gjer òg mange andre i Vietnam, der det nesten er ein moped per innbyggjar.

Guffen tilrår.

Stoltenberg i møte med krigen (2025)

Regissøren for denne miniserien, Tommy Gulliksen, fekk løyve til å fotfylgja Jens Stoltenberg dei to siste åra han var sjef for NATO. Det gjer at me kjem tett på Stoltenberg - me er med han på interne møte, me er med han på veg til og frå møte med topp-politikarar, og me er med på dei møta. Det burde altså liggja til rette for ein god og interessant serie, men slik er det ikkje. Det er meir interessant enn godt.

Det vert veldig mykje repetisjon. At dagane til Stoltenberg er rimeleg like har truleg vore ei utfordring for Gulliksen. Han et frukost og snakkar litt om at han saknar familien. Han har nokre førebuande møte med dei næraste medarbeidarane sine. Han møter topp-politikarar, anten på tomannshand eller i større forum. Her er det tydeleg at han er røynd - han snakkar lett og ledig med alle, og greier å veksla mellom uformelle kommentarar og løysinga på problem dei har.

Stoltenberg gjev altså eit godt inntrykk, og det er lett å skjøna at han sist veke vart kåra til den norske politikaren som er best likt. Samstundes er han reservert, han likar ikkje å sleppa kameraet for tett innpå seg. 

Guffen er lunken. 

Olav Duun: Paa tvert (1909)

Dei to fyrste Duun-bøkene var bra, men denne boka er endå betre. Det vert endå tydelegare enn før at Olav Duun er ein stor forfattar, og det er nesten som eg angrar på at eg ikkje har lese meir av han tidlegare. På den andre sida er det jo òg kjekt å oppdaga nye forfattarskapar.

Det handlar om Danel. Han møter mykje motgang gjennom livet, men er ein slik som ikkje gjev opp så lett. Tittelen viser til motgangen han møter, men det viser òg til noko reint konkret: Han vart fødd med det eine fotbladet på tvers. Det var det ikkje mykje å gjera med i den tida, sjølv om han i vaksen alder gjekk til ein kirurg inn i byen for å prøva å få bukt med det. 

Han driv handel, både med butikkvarer og eigedomar. Det går opp og ned, kanskje av di han ikkje har eit hardt nok hjarte. Han har alltid hatt eit godt auge til Ane, og sjølv om ho stiftar familie med ein av uvenene til Danel, hjelper han dei heile tida med pengar. 

Romanen er eit godt portrett av ein som vil noko, men som møter hindringar. Duun er kjent for å vera ein som skriv om menneskesinnet, og slik er det verkeleg her. Boka er velskriven, og i denne boka vert namdalsdialekten langt meir synleg enn i dei tidlege. Det er òg påfallande korleis Duun bruker alliterasjon i denne boka, det var ikkje lenge mellom kvar gong det dukka opp. 

Guffen tilrår. 

Meir Duun på kulturguffebloggen
Løglege skruvar og anna folk (1907)
Marjane (1908)
Medmenneske (1929)
Otto Hageberg: Olav Duun. Biografiske og litteraturhistoriske streiflys (1995)
Dag Solstad leser Olav Duun (2018)