De dødes tjern (1958)

Himmel og hav. Eg hadde ei kjensle av at denne filmen kom høgt då norske filmfolk skulle kåra dei beste norske filmane gjennom tidene, og det viser seg at han kom heilt oppe på fjerdeplass. Det er altfor, altfor høgt. Filmen er ikkje altfor imponerande. Eg anar ikkje om han vart marknadsført som grøssar eller spaningsfilm eller kriminalfilm, men trur han ville ha tent på å verta framstilt som komedie. Her er i alle fall nok å le av.

Seks personar skal vera ei veke på ei hytte. Tvillingbror til ei av dei er der alt, men ho har ikkje hatt kontakt med han på lenge, og ho er redd for at noko kan ha hendt han. Lensmannen, som er ein kjenning av familien og som viser veg til hytta, fortel om ei segn som knyter seg til hytta og til tjørnet like ved. Ein person likte dårleg at systera fann seg ein kjærast. Systera og kjærasten gøymde seg i hytta, men broren fann dei, slo dei i hel med ei øks, dumpa dei i tjørnet, og drukna seg i tjørnet tre dagar seinare. Segna sa vidare at alle som bur i hytta vert heimsøkte av ånda til mordaren, og - surprise, surprise - det er akkurat det som skjer med den manglande broren.

Ein av gjestane er psykoanalytikar, ein annan er eigenutnemnd ekspert på alt som er okkult, og samtalane der desse tek ordet kan ikkje ha vore skrivne i fullt alvor. Det kan i alle fall ikkje ha vore meininga at dei skal framstå som meiningsfulle. Dei to tvillingane skal ha hatt telepatisk kontakt i draumane sine, og på det viset har psykologen fått innsikt i planane til tvillingbroren, slik at han lettare kan leggja ein plan for korleis dei skal fanga broren. Det går ikkje heilt etter planen, men han druknar seg i alle fall, og for å roa dei andre seier psykoanalytikaren at han aldri ville ha vorte menneske igjen, så det var like greitt at han drukna.

Filmen er basert på ei bok av André Bjerke. Han spelar sjølv rolla som ekspertokkultisten Mørk, og det gjer han uventa godt. Litt stivt, men likevel minst like godt og livfullt som fleire av dei andre. Henki Kolstad har den mest sentrale rolla, som den lettskremte og ikkje altfor innsiktsfulle forfattaren Bernhard Borge (som var pseudonymet Bjerke brukte då han gav ut boka i 1942).

Fleire av replikkane i filmen er altså til å le av, og eg er ikkje sikker på om det er tilsikta. Mørk meiner til dømes at her er det så store krefter i sving at han vil bruka den store multiplikasjonstabellen. Det er òg ei kråke på toppen av skorsteinen som ser så falsk ut at det ikkje er uventa at ho seinare i filmen vert otmalt som ein effekt.

Filmen er altså ikkje spesielt skremmande. Den enklaste måten å gjera filmen meir skremmande ville vore å ha mørkare nattscener. Dei snakkar om at det er ein heilt uvanleg fullmåne, men det vert likevel altfor lyst. Så det er mykje som er dårleg, men heilt utan lyspunkt er det ikkje. Scena der tvillingsystera er på veg ut i tjørnet høyrer jo med til dei klassiske scenene i norsk film.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir Bjerke på kulturguffebloggen
De dødes tjern (1942)
Arnulf Øverland - vårt sprogs konservator og fornyer (1965)