Garborg, Hovden og Koht: Ivar Aasen. Granskaren, maalreisaren, diktaren (1913)

Det finst verre måtar å lada opp til tohundreårsdagen enn å lesa dette minneskriftet, som kom for hundre år sidan. Det er ei ujamn bok, men det aller, aller meste av ho er verdt å lesa. Dei tre forfattarane gjer akkurat det ein ventar av dei. Koht skriv ordrikt og godt om livet og arbeidet til Aasen; Garborg skriv godt om diktinga til Aasen, og Hovden kjem med nokre anekdotar om Aasen, og nokre eigne minne frå samværet mellom dei to.

Artiklane til Koht og Hovden er til dels overlappande, og skilnaden i arbeidsmåtane deira er påfallande. Der Koht er nøyaktig og innsiktsfull, er Hovden unøyaktig og overflatisk. Boka tener ingenting på det Hovden skriv, og kunne med hell ha greidd seg med dei to andre artiklane. Det Koht skriv er glimrande. Eg er ikkje heilt sikker, men meiner at han var den fyrste som verkeleg gjekk inn i papira etter Aasen, som vart gjevne til Nasjonalbiblioteket etter at Aasen døydde i 1896. Han viser til brev Aasen skreiv eller fekk, han siterer frå dagbøkene hans, han siterer frå bøkene hans, og det er ein fryd å lesa. Dei som ikkje kjenner Aasen godt kan gjerne ta til her.

Koht er mellom anna heilt klar på Aasen ikkje har noko som helst med nasjonalromantikken å gjera. Det er reint tilfeldig at han gjev ut den fyrste viktige boka si i 1848. For Koht er det viktige at Aasen er ein mann av og for folket, for bøndene rundt om i landet. Det er dei han vil vera ein av, det er dei han vil gje eit språk, det er dei han vil hjelpa fram.

Det eine fellestrekket mellom dei tre artiklane er at alle nemner kor vondt Aasen hadde det. Han drøymde om eit liv på eigen gard, med kone og familie, men måtte nøya seg med eit liv i leigde rom i byen, der han gradvis vart meir og meir einsam. Hovden skriv til og med at det kunne gjerne gå ein månad mellom kvar gong han veksla ord med eit anna menneske. For meg vert i alle fall dette siste litt utruleg, og eg er òg litt skeptisk til dette at han budde femti år i ein by han helst ville vekk frå. Han kunne nok godt tenkt seg familie, men dagbøkene fortel då om hyppig kontakt med andre menneske. Og han må jo òg ha hatt stor glede av arbeidet sitt, og det kunne han nok gjera betre i byen, der han kunne nytta boksamlingar og treffa kunnskapsrike folk.

Guffen tilrår.

Meir Ivar Aasen på kulturguffebloggen
Ervingen (1855)
Handagard: Ivar Aasen (1956)
Kjell Venås: Ivar Aasen og Universitetet (2000)
"Kven skal læra han Ivar å lesa?" (10.12.2011)
Ottar Grepstad: Historia om Ivar Aasen (2013)
Symra (2013)
Ottar Grepstad: Aasen-bibliografien (2018)
Ottar Grepstad: Den bortkomne Aasen-visa (2023)

Meir Garborg på kulturguffebloggen
Olav Hoprekstad m.fl. (red.): Arne Garborg 70 aar (1921)
Johs A. Dale: Hulda Garborg (1961)
Hulda Garborg: Dagbok 1903-1914 (1962)
Tor Obrestad: Om Fred og nihil (1994)
Arnhild Skre: Hulda Garborg. Nasjonal strateg (2011)
Alfred Fidjestøl: Trass alt. Det Norske Teatret 1913-2013 (2013)
Alfred Fidjestøl: Askerkretsen (2014)
Haugtussa (Voss kulturhus, 8.5.2015)
Jan Inge Sørbø: Arne Garborg. Frå bleike myr til alveland (2015)
Jan Inge Sørbø: Fire store (2022)