"Kven skal læra han Ivar å lesa?" (Voss kulturhus, 10.12.11)

Eg var djupt skeptisk til dette, og vart diverre ikkje spesielt overraska.

I utgangspunktet er eg sjølvsagt positivt innstilt til arrangement om Ivar Aasen, og det er bra at Lesehug arrangerte eit program om han. Det er ikkje noko løyndom at eg set Aasen og arbeidet hans høgt, og eg kan godt høyra folk snakka varmt om han. Det vert sjølvsagt meir interessant om dei kan koma med noko nytt, om dei kan sjå livet eller arbeidet hans frå ei ny og anna vinkling, men er det gode foredragshaldarar kan det godt vera lite nytt.

Her var det lite nytt. Rut Tellefsen snakka i rundt ein time om Aasen, og med to unntak var det berre gamalt nytt. Berre to gonger kom ho altså med eigne vurderingar, og dei vurderingane var i tillegg heller skrale. Ho opna med det mora skal ha sagt då ho låg for døden - kven skulle no læra han Ivar å lesa? Han var tre år gamal, og Tellefsen kvir seg ikkje for å tolka dette som at Aasen alt då viste at han var ekstremt oppegåande, og at mora var redd for at han ikkje skulle få brukt evnene sine. Viss det nokon gong vart sagt, kan det like godt tyda at ho visste at det var lite skulegang som venta, og at ho visste at han ville ha nytte av gode kunnskapar om lesing og skriving. Men i og med at skrive- og lesekunne var ålment utbreitt tidleg på 1800-talet, er det rart at ho var så uroleg for at han ikkje skulle læra det. I alle fall viss ho meinte at han var oppvakt.

Det hadde knapt gått eitt minutt før Tellefsen fortalde om korleis ho hadde fått interesse for Aasen: Ho hadde kome over boka Ivar Aasen i kvardagslivet, av Anders Hovden. Det er ei lita bok, med nokre fakta, mange anekdotar, og mange varme takkar til Aasen, som gav Hovden mykje økonomisk støtte då Hovden var fattig bondestudent. Tellefsen tek alt Hovden seier for god fisk, og kvir seg ikkje for å bringa alt ukritisk vidare. Det er gale nok, men verre vert det når ho mot slutten fortel at ho på eit bibliotek kom over boka Ivar Aasens kropp, skriven av ein kar med eit engelsk namn. Det er tydeleg at Stephen Walton var heilt ukjent for henne, ho funderte på om han kunne vera engelsk, og måtte sjekka på Wikipedia. Ho vitsar med boka hans, ho sa fleire gonger at boka var på 799 sider, og det var heilt tydeleg at ho meinte at så tjukke bøker var noko drit. Dessutan var det så rar kapittelinndeling i boka, Walton opnar med eit kapittel om føtene til Aasen, og arbeider seg oppover. Og det var eit rart sitat i innleiinga, Walton meinte at boka var sympatisk innstilt til Aasen, men ikkje til Aasen-kulten. Jaja, så veit me det, sa Tellefsen, og rista på hovudet.

Det kan henda at eg er heilt utanfor målgruppa til Tellefsen. Eg drog snittalderen kraftig ned, og mange av dei rundt meg smilte og lo av det ho sa. For meg var ho heilt utan komisk talent, i det heile var ho uventa dårleg på talarstolen. Når ho siterte frå Hovden (eller andre) gjorde ho v-teikn med begge hendene, før og etter sitatet. Dette skulle truleg illudera hermeteikn, og kan til nød passera - verre var det at ho av og til like godt stakk ein finger i lufta for å teikna spørjeteikna i sitata.

Ho la seg altså rett opp i senga til Hovden. I dette foredraget var Aasen ein lite sosial pusling som ofra seg for målsaka, ein som eigentleg ville ha gifta seg og hatt familie og levd eit heilt anna liv, men som ofra si eiga livslukke for at landet skulle få sitt eige språk. Ho kunne ha gått annleis til verks, og då tenkjer eg ikkje berre på at ho burde brukt Walton og Djupedal og Venås, og kanskje andre av dei som nyleg har skrive om Aasen. Ho kunne ha hatt eit langt betre strukturert manus, der ho gjerne kunne ha fletta inn nokre eigne observasjonar og tankar. Og ho burde ikkje vore like fiksert på å fletta inn referansar til Ibsen og Hamsun og Ole Bull og Edvard Munch og Wergeland og alle dei andre. Aasen står godt på eigne bein; det gjorde ikkje dette programmet.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Meir Ivar Aasen på kulturguffebloggen
Ervingen (1855)
Garborg, Hovden, Koht: Ivar Aasen. Granskaren, maalreisaren, diktaren (1913)
Handagard: Ivar Aasen (1956)
Kjell Venås: Ivar Aasen og Universitetet (2000)
Ottar Grepstad: Historia om Ivar Aasen (2013)
Symra (2013)
Ottar Grepstad: Aasen-bibliografien (2018)
Ottar Grepstad: Den bortkomne Aasen-visa (2023)

Meir Hovden på kulturguffebloggen:
Anders Hovden: Attersyn (1943)

Meir Lesehug på kulturguffebloggen:
Vidare enn Voss. Johannes Gjerdåker 75 år (Voss kulturhus, 15.9.11)
Johannes Gjerdåker-kveld (Voss kino, 24.1.14)