Henri Werring: Lars Eskeland (1954)

Lars Eskeland (1867-1942) sette spor etter seg på mange område. Han var ein sentral folkehøgskulemann, han var sentral i målrørsla, han skreiv rundt seksti bøker, han var aktiv i avisdebattar, han var ein stor folketalar, og etter at han konverterte til katolisismen i 1925 drøfta Stortinget om han kunne halda fram som styrar ved Voss folkehøgskule. Nokon burde ha skrive ein omfattande biografi om Eskeland; fram til det skjer må me greia oss med bøker som denne.

Werring tek ikkje mål av seg til å skriva ein fullverdig Eskeland-biografi. Det er han fullt klar over, og i føreordet kjem han med ei haltande grunngjeving for dette - "alt kan ikke få rom i en bok. Dette er overhodet ikke ment å være 'boken om Lars Eskeland'. Det er vel et spørsmål om en slik bok overhodet noen gang bør skrives". Det bør absolutt gjerast, då vil me få eit fullare bilete av kven Eskeland var. Det er eit sakn ved denne boka at Werring til dømes utelet målmannen Eskeland.

Det Werring skriv om er likevel greitt og informativt. Han har med det obligatoriske kapitlet om oppvekst og arv, før dei tre hovuddelane i boka kjem - folkehøgskulemannen, konverteringa, og følgjene av konverteringa. Det vert altså mykje religion. Den viktigaste grunnen til at Eskeland konverterte ser ut til å vera at han ville høyra til i ei kyrkje der ein ikkje drøfta Jesus, men det spelte òg inn at Noreg tidlegare var katolsk - den store helten til Eskeland var Heilag-Olav. Det verkar rart no, men at Eskeland vart katolsk var altså eit så stort problem at Stortinget truga med å dra tilbake statsløyvinga til Voss folkehøgskule. Løysinga vart at Eskeland eit par år seinare gjekk av som rektor, og at sonen Øystein tok over, men Eskeland var nok framleis den som heldt i trådane.

Som folkehøgskulemann og pedagog var han suveren. Han grunnla Voss folkehøgskule i 1895, saman med Olaus Alvestad, og skulen vart den største i landet. Dei hadde langt over hundre elevar kvart år, og sjølv om elevtalet fall til åtti i skuleåret etter at Eskeland vart katolikk, var skulen framleis den skulen med flest elevar i landet.

Det er altså ei bok med manglar, dette, men boka gjev likevel eit greitt bilete av kven Eskeland var.

Guffen tilrår.