Alfred Fidjestøl: Trass alt. Det Norske Teatret 1913-2013 (2013)

Det Norske Teatret er eit teater å verta glad i. Ikkje berre for oss som høyrer til på den rette sida i målsaka, og heller ikkje berre for slike som inviterte med seg ei jente på Fuglane i 1998, og som mange år seinare har to-tre ungar med den same jenta. Under hundreårsfesten i Oslo sist helg var tusenvis av folk innom teateret, og svært mange av dei må ha likt teateret for det det er: Det mest spanande av dei store teatra i landet.

Det er noko som har skjedd mot alle odds. Å dra i gang eit målteater i Oslo i 1913 var å be om bråk, og det fekk dei verkeleg òg. Det fyrste stykket dei sette opp i hovudstaden var Jeppe på Berget, og fleire av framsyningane enda i regelrette gatekampar. På det meste var rundt 10 000 personar samla utanfor teatret - nokre for å sloss, andre for å vera der.

Teateret overlevde dei kampane, og også dei andre slaga det kom opp i utover 1900-talet. Dei kjøpte tidleg ein av dei mest sentrale eigedommane i Oslo, men vart verande huslause lenge. Kor realistiske husplanane var varierte med velstanden til teateret, men det tok 72 år før dei endeleg fekk flytta inn i eige hus. Det nye huset førte heller ikkje berre med seg velstand; det var eit dyrt hus å driva, og tidvis var òg den økonomiske styringa mindre god.

Det som redda Det Norske Teatret, både før og etter at dei tok nybygget sitt i bruk, var musikalane. Fleire av desse vart enorme suksessar. Dei siste åra har det likevel vore ei vriding mot langt enklare teater - framsyningane der Svein Tindberg står heilt åleine på scena og framfører tekstar frå Bibelen, har òg vore gode for teateret.

Det kanskje mest fascinerande ved historia til Det Norske Teatret er at det har overlevd utan å ha ein nynorsk skodespeltradisjon å støtta seg til. Det som var skrive før teateret vart grunnlagt var stort sett enkle greier, bortsett frå Læraren av Arne Garborg, eit stykke som vart sett opp fleire gonger utover 1900-talet. Nyskrivne stykke var det få av, og også store forfattarar som Tarjei Vesaas bomma sterkt når dei skreiv for scena. Det var ikkje før med Jon Fosse, tidleg i 90-åra, at ein fekk eit høgt nivå på den nynorske dramatikken. Tidlegare hadde teateret meir suksess med å dramatisera romanar, enn med å spela nynorsk dramatikk.

Denne boka kjem i jubileumsåret til Det Norske Teatret, og det er ei bok det tidvis er ein fest å lesa. Alfred Fidjestøl har total kontroll på historia, han dykkar ned i både skriftlege og munnlege kjelder, og kjem ut att med hovudet over vatnet. Det er ei tjukk bok, på nær 700 sider (pluss notar og slikt), men ho er så velskriven at lesinga går lett og radig.

Guffen tilrår.

Og apropos jubileum - dette er innlegg nummer 600 på kulturguffebloggen.

Meir Fidjestøl på kulturguffebloggen

Eit halvt liv. Ein biografi om Per Sivle (2007)
Askerkretsen (2014)

Mine kamper (2020)
Innerst i sjelen har jeg min forstand. En biografi om Georg Johannesen (2022)

Meir Det Norske Teatret på kulturguffebloggen
Olav Dalgard: Lars Tvinde (1966)
Arthur Klæbo: Edvard Drabløs (1967)
Ivar Eskeland: Du store alpakka. Soga om Gisle Straume (1987)
Innsirkling (9.2.11)
Bikubesong (Det Norske Teatret, Oslo, 23.4.2013)
Haugtussa (Voss kulturhus, 8.5.2015)
Kan nokon gripe inn (Det Norske Teatret, Oslo, 28.1.17)
Snøkvit (14.10.2017)
Kimen (Det Norske Teatret, Oslo, 20.1.2018)
Fuglane (Det Norske Teatret, Oslo, 26.2.22)
Inn frå regnet (Det Norske Teatret, Oslo, 17.9.22)
Tid for glede (Det Norske Teatret, Oslo, 14.10.2022)

Meir Garborg på kulturguffebloggen
Garborg, Hovden og Koht: Ivar Aasen. Granskaren, maalreisaren, diktaren (1913
Olav Hoprekstad m.fl. (red.): Arne Garborg 70 aar (1921)
Johs A. Dale: Hulda Garborg (1961)
Hulda Garborg: Dagbok 1903-1914 (1962)
Tor Obrestad: Om Fred og nihil (1994)
Arnhild Skre: Hulda Garborg. Nasjonal strateg (2011)
Alfred Fidjestøl: Askerkretsen (2014)
Haugtussa (Voss kulturhus, 8.5.2015)
Jan Inge Sørbø: Arne Garborg. Frå bleike myr til alveland (2015)
Jan Inge Sørbø: Fire store (2022)