Bruce Henderson: True North (2005)

September 1909. Frederick Cook gjer det kjent at han var på Nordpolen i april året før, og at han måtte overvintra på ei øy før han våren 1909 tok seg fram til inuit-landsbyen han hadde brukt som base. Nokre få dagar seinare: Robert Peary gjer det kjent at han var på Nordpolen i april. Peary la til at Cook aldri hadde vore på Nordpolen, og at det altså var han sjølv som var fyrstemann på polpunktet.

Dei to var gamle kjende, og gamle vener. Dei hadde overvintra på Grønland saman mange år tidlegare, og hadde halde kontakten i åra etterpå. Den venskapen tok raskt slutt. Begge heldt fast ved at dei hadde vore der, og etter kvart vart både politikarar og andre spurde om å vurdera dei to versjonane. Peary hadde eit langt større nettverk, og forteljinga hans vart godteken. Cook vart stempla som ein juksemakar.

Denne boka viser at det var smått utruleg. Peary hadde prøvd å nå polpunktet mange gonger tidlegare. Han såg polpunktet som sitt, og var djupt fornærma over at Cook, ein gamal ven og landsmann, hadde prøvd å slå han. Då han kom attende til inuit-landsbyen, avhøyrde han med dei to inuittane som hadde vore med Cook til Nordpolen, og konklusjonen var at dei ikkje hadde vore i nærleiken av Nordpolen, dei hadde knapt forlate Grønland. At korkje Peary eller dei andre som avhøyrde dei to snakka inuittisk, var mindre viktig; heller ikkje vart det laga noko nummer av at dei to inuittane skreiv under på dette - teksten var skriven på engelsk, eit språk dei ikkje forstod. Cook hadde lagt att alle måleinstrument og notatar hjå ein amerikansk fangstmann som lova å ta det med frå landsbyen til Amerika. Båten hans kom ikkje, og han fekk skyss med Peary, på vilkår av at han la att alt som Cook åtte. Båten fangstmannen venta på kom tre dagar seinare. Peary brukte dette for alt det var verdt, og henta òg fram dei gamle rykta om at Cook aldri hadde nådd toppen av Mount McKinley, det høgaste fjellet i Nord-Amerika, slik han hadde hevda.

Peary fekk altså allmugen til å tru at Cook ikkje hadde vore på Nordpolen, medan det meste tyder på at han faktisk var der. For Peary var det viktig å vera fyrstemann, men han var der truleg aldri sjølv. Han hadde med seg mange mann nordover, og sende nokre av dei heimover undervegs. Dei siste dagane nordover var det berre han som kunne bruka sekstanten. Ingen andre kunne altså stadfesta at han faktisk var der. Skulle han ha nådd fram, måtte han ha hatt nokre ekstreme dagsmarsjar dei siste dagane - så lenge andre kunne kontrollera framdrifta, gjekk dei i snitt tolv miles kvar dag. Dei ti neste dagane var dagsmarsjane i snitt tretti miles.

Det er altså eit kappløp som minner om Scott mot Amundsen. Henderson er ikkje i tvil om kven som er den eigentlege helten, og legg all sympati hjå Cook. Nokre gonger vert det litt for tydeleg. I intervju sa begge at dei sjølvsagt ikkje kunne garantera at dei hadde vore nøyaktig på polpunktet. At Cook seier det er heilt greitt for Henderson, men når Peary seier det er han unnvikande og vag. Henderson burde òg ha hatt ei oppsummering til slutt, der han sa rett ut kva han meinte, i staden for å ikkje ta eit endeleg standpunkt. Han skriv heller ikkje spesielt godt, men denne historia er såpass spanande og intrikat at det nesten er uråd å ikkje få ei god bok ut av det.

Guffen tilrår.

Meir polar på kulturguffebloggen
Johan Austbø: Olav Bjåland. Idrottsmann og polfarar (1945)
Einar Østvedt: Hjalmar Johansen. Et hundreårsminne (1967)
Reginald Pound: Scott of the Antarctic (1968)
Roland Huntford: Scott and Amundsen (1979)
The Last Place On Earth (fjernsynsserie, 1985)
Roland Huntford: Shackleton (1985)
Roland Huntford: Nansen (1997)
Ragnar Kvam jr.: Den tredje mann (1997)
Michael Smith: An Unsung Hero (2000)
Beattie og Geiger: Frozen in Time (2004)
Olav Bjaaland: Sydpolekspedisjonen 1910-1912 (2011)
Jan Ingar Hansen: Amundsens betrodde mann. Historien om Oscar Wisting (2011)
Hjalmar Johansen: Sydpolekspedisjonen 1910-1912 (2011)
David Roberts: Alone on the Ice (2013)
Amundsen (2019)