Siri Hustvedt: Yonder (1998)

Siri Hustvedt har vel skrive om lag like mange sakprosa-bøker som skjønnlitterære bøker. Dette er den fyrste essay-samlinga hennar, og jamt over er dette verdt å lesa.

Opningsessayet, "Yonder", er glimrande. Ho skriv mykje om eige liv, om liva til foreldra, og om livet til farfaren. Ho skriv om stadar, ho skriv om minne, og ho skriv om korleis det var/er å høyra heime i to ulike land. Farfaren fekk ein fin sum pengar frå ein norsk slektning i 1961 og brukte pengane på å reisa til Noreg og familiegarden Hustveit for fyrste gong. Han hadde høyrt mykje om staden og kjende seg godt igjen - my grandfather remembered what he had never seen. 

Nivået er òg høgt når ho skriv om Vermeeer-måleriet på framsida av boka, når ho skriv om The Great Gatsby, og når ho skriv om sex og samliv i "A Plea for Eros". Der er ho kritisk til ein ny regel ved Antioch College - all seksuell kontakt må vera etter samtykke. Ho meiner at dette vil ta vekk mykje av gleda og det spontane ved sex.

Dei to siste essaya fenga meg mindre. I det eine skriv ho om Our Mutual Friend, den siste romanen til Charles Dickens, ein roman ho tok doktorgraden på. Dette essayet vert for omstendeleg, sjølv om det kan henda at det er meir spanande for dei som har lese romanen. Sluttessayet handlar om stilleben-måleri gjennom historia.

Guffen tilrår.

Meir Hustvedt på kulturguffebloggen
The Blindfold (1992)
The Enchantment of Lily Dahl (1996)
What I Loved (2003)
The Sorrows of an American (2008)
The Summer Without Men (2011)
Paul Auster og Siri Hustvedt (Bergen, 2.2.13)
The Blazing World (2014)
Memories of the Future (2019)

Kjell Aukrust: Simen. Muntre historier (1958)

Dette var debutboka til Kjell Aukrust, og det var ein sals-suksess av dimensjonar. I fylgje Norsk biografisk leksikon vart meir enn 100 000 eksemplar selde i løpet av nokre veker. Det utrulege er ikkje det høge salet, det utrulege er at det er ei debutbok. Aukrust hadde teikna og skrive mykje, men han verkar så stilsikker og trygg på seg sjølv, både i ord og bilete, at ein kunne tru at dette var arbeidet til ein langt meir røynd kunstnar.

Det er barndomsminne frå Alvdal, bygda der Aukrust vaks opp. Det er mykje nostalgi i det heile, det handlar om ei enkel verd der ein knapt nok hadde meir moro enn det ein laga sjølv. Og då passa det jo godt at dei tre sentrale personane - forteljaren, bror hans, og Simen - har ein fantasi langt utover det vanlege.

Minst like viktig er det at Aukrust har ein fantasi langt utover det vanlege. Det kan godt henda at nokre eller alle av forteljingane er inspirerte av verkelege hendingar, men gode forteljingar skal òg forteljast godt. Aukrust er ein stor skribent, der han med få ord får sagt svært mykje. Han hadde ei eiga evne til å finna det originale, men likevel heilt rette, adjektivet. Det er mange knappe setningar. Og alle historiene har teikningar, som jo òg er suverene. 

Guffen tilrår. 

Meir Aukrust på kulturguffebloggen
Ingjald Hoel: Slik var'n Kjell (1974)
Slipp ham inn! (1979)
Flåklypa Tidende 1-3 (2009)
Sigmund Løvåsen: Kjell Aukrust. En biografi (2020)
Aukrust - Gud velsigne vår herre (2020)

Francis Bull: 13 taler på Grini (1945)

Francis Bull var professor i litteratur. Han var òg styremedlem i Nationaltheatret, og det skal ha vore grunnen til at han i 1941 vart arrestert av dei tyske okkupantane. Han sat i fangeleiren Grini i godt og vel tre år. Her fekk han ei sentral rolle mellom dei innsette, og han heldt mellom anna mange foredrag og talar. Han tala heile tida utan manuskript, men han skriv at han etter at han var sluppe fri rekonstruerte han talane/foredraga etter minnet. Her er 13 av dei samla. 

I føreordet skriv han òg at han skreiv manuset då han sat på Grini, i eit rom der tyskarane så godt som aldri kom. Det kom likevel ein brutal tyskar inn då manuskriptet var så godt som ferdig, og Bull vart avhøyrt om dette. Det verkar som om dei som avhøyrde han respekterte at han var vitskapsmann, og at han difor hadde behov for å få tankane sine ned på papiret, men dei meinte at det han tala om var altfor politisk, med motstand mot tyskarane. Bull forsvarte seg, og greidde å vri seg unna.

Det verkar rart, i alle fall viss det er fullt samsvar mellom manuskriptet han skreiv på Grini, og manuskriptet han laga etter at han var fri. I dei fleste talane skriv han om forfattarar og litterære verk, og det er ikkje vanskeleg å sjå at han har valt ut dikt og diktarar som var spesielt aktuelle under krigen. Det handlar mest om dei gamle gudane, han skriv til dømes om Bjørnson, Ibsen og Holberg. Han skriv til dømes om det han kallar fedrelandssongane til Bjørnson, og det må ha vore eit farleg tema. Endå meir risikabelt må det ha vore å snakka om Wergeland og diktsamlingane Jøden og Jødinden, der han refererer korleis Wergeland kjempa for at jødar skulle få koma inn i Noreg.

Det er fine talar, og det er fint å tenkja på at dei vart haldne i ein fangeleir. Det er nærliggjande å tru at mange av dei som høyrde på ikkje hadde stor kjennskap til det og dei Bull snakka om, men dei som høyrde på fekk likevel eit døme på den krafta som kan liggja i litteraturen.

Guffen tilrår.

Dag Johan Haugerud: Sjelesorg (2025)

For å opna med det opplagte: Dag Johan Haugerud er produktiv. Han vekslar mellom film og bøker, sjølv om han ikkje vekslar alt for ofte: Sidan sist han gav ut ein roman har han regissert fem filmar. Han skriv òg manus til desse filmane, og filmane hans vert vanlegvis drivne fram av gode dialogar. Slik er det òg med denne boka - kanskje det var tenkt som eit filmmanus, kanskje romanskrivinga hans er prega av filmskrivinga, kanskje det berre vart slik.

Hovudpersonen, Thomas, arbeider som diakon. Han studerte teologi, sjølv om han ikkje er kristen. Dette er jo eit fint utgangspunkt for samtalar - han møter jamleg prestar og andre som har eit anna livssyn enn han, og som av og til undrar seg over at han arbeider der han gjer. For han er det viktig å vera nokon som kan hjelpa andre, og etter kvart får han òg ei slik rolle i forholdet til ein mann han møter og vert forelska i. Dei kjenslene har nok den andre mannen òg, men det vert likevel aldri noko seriøst mellom dei.

Det er ei fin bok. I samtalane vert viktige tema drøfta, og både Thomas og dei andre sine meiningar vert utfordra. 

Guffen tilrår. 

Meir Haugerud på kulturguffebloggen
Den som er veldig sterk, må også være veldig snill (roman, 2002)
Thomas Hylland Eriksen og origamijenta (film, 2005)
Hva jeg betyr (roman, 2011)
Som du ser meg (film, 2012)
Enkle atonale stykker for barn (roman, 2016)
Barn (film, 2019)
Lyset fra sjokoladefabrikken (film, 2020)
Drømmer (film, 2024)
Kjærlighet (film 2024)
Sex (film, 2024)

Per Petterson: Du er hjemme nå (2025)

Det handlar om kjærleik, det handlar om å lura på om du gjer dei rette vala, det handlar om tilfeldige møte, det handlar om korleis ein mann er ein mann, og det handlar om mykje anna. Romanen er finfin, og eit nytt døme på at Petterson er ein av dei beste.

Kasper er forfattar. Han bur på landet, litt utanfor Oslo. Han er gamal nok til at han kan sjå tilbake på livet sitt og fundera på kva han gjorde rett og gale. Mykje av romanen krinsar rundt den gongen han gjekk inn i eit forhold til Signe, ei av dei beste veninnene til kona hans. Gjorde han det rette? Han verkar usikker, der han sit igjen utan nokon av dei. Han saknar òg ein annan person, bussjåføren som alltid køyrde den siste kveldsruta heim frå Oslo. Dei får eit varmt forhold, heilt til sjåføren ikkje er der meir.

I botnen ligg dette med mannsroller. Det kjem kanskje tydelegast fram i den fine opningsscena, der Kasper ein kveld køyrer på eit rådyr. Rådyret overlever. Kasper veit ikkje kva han skal gjera, og det vert verre då ein annan mann som har stoppa foreslår at han skal henta eit skytevåpen han har i bilen. 

Guffen tilrår. 

Meir Petterson på kulturguffebloggen
Aske i munnen, sand i skoa (1987)
Ekkoland (1989)
Det er greit for meg (1992)
Til Sibir (1996)
I kjølvannet (2000)
Ut og stjæle hester (2003)
Månen over Porten (2004)
Jeg forbanner tidens elv (2008)
Jeg nekter (2012)
Menn i min situasjon (2018)
Ut og stjæle hester (film, 2019)
Mitt Abruzzo (2021)

Kanaan & Ævestaden (Ungdomshallen, Voss, 25.10.25)

Eg har aldri vore spesielt oppteken av Osafestivalen, og eg har vel knapt vore på nokre av konsertane deira. Denne freista likevel stort. Kanaan er jo eit bra band, og det var spanande både å sjå dei live, og å sjå korleis dei passa saman med eit folkemusikkband.

Det viste seg at det gjekk heilt fint. Det vart ein konsert med stor variasjon, der me var innom heile spennet mellom roleg folkemusikk og litt tyngre rock. Det spelar òg inn at det var rimeleg uformelt, dei på scena smilte og lo og hadde det kjekt. Banda utfyller kvarandre godt, der dei tre i Kanaan held seg til bass, gitar og trommer, medan dei tre i Ævestaden vekslar meir mellom instrumenta.

Så det vart ein fin konsert. På veg ut slo det meg likevel at det hadde vore stas å vera på ein rein Kanaan-konsert, der dei (truleg) trykkjer endå meir på.

Guffen tilrår. 

Øystein Hellesøe Brekke: Knut Alvssons krig (2016)

Mellomalderen er ikkje den perioden eg kjenner best til. Denne boka viser indirekte ein av grunnane til det - det finst eit relativt lågt tal skriftlege kjelder som kan gje oss meir innsyn i det som hende. Det er i alle fall tilfelle med denne boka. Ho handlar om den norske riddaren Knut Alvsson. Me veit nok om han til å sjå at han kunne ha vorte ein svært viktig person, men likevel er det mange hol i kjeldene. 

Me er i åra rundt 1500. Danskekongen skal eigentleg gje viktige stillingar i Noreg til nordmenn, men det gjer han ikkje. Det vert murra i gangane, og også i Sverige er det motstand mot kong Hans. Knut Alvsson allierer seg med utvalde svenskar og går etter kvart til krig mot Hans. Alvsson får med seg mange nordmenn, men ikkje så mange som han gjerne skulle hatt. Opprøret får ein brå stopp i 1502, då Alvsson vert drepen under eller rett etter eit møte med Henrik Krummedike.

Brekke fortel historia godt, og er open om at nokre gonger er det rein gissing han presenterer. Mange gonger fortel kjeldene minimalt om kvar Alvsson var, og då skriv sjølvsagt Brekke det. Samstundes er det ikkje den livlegaste boka eg har lese, og for ein som altså er sånn middels interessert i mellomalderen, tek det ikkje heilt av.

Guffen er lunken.