Erlend Loe: Fakta om Finland (2001)

I 1982 gav Marshall Berman ut boka All That Is Solid Melts Into Air. Alle dei faste haldepunkta forsvinn, og slik er det òg for hovudpersonen i denne boka. Han vil ikkje flyta, men alt rundt han flyt. Kanskje det er denne manglande evna til å tilpassa seg si eiga samtid som gjer at han er svært tafatt og utan handlekraft. Han er så passiv at han berre irriterer meir og meir, jo lengre ut i boka me kjem.

Han er frilansskribent, og det gjennomgåande prosjektet hans i boka er å skriva ein turistbrosjyre om Finland. Han anar ingenting om Finland, men viss han les eller høyrer noko om det landet skriv han det inn i brosjyreteksten. Han tek òg med ting han trur han høyrt ein stad før. Det seier seg sjølv at tekstane hans aldri kan verta noko god brosjyre. 

Han får ikkje med seg så mykje, slik at han ofte må henta den vekktaua, feilparkerte bilen sin. Han kjem på godfot med ho som leverer ut feilparkerte bilar. Ho skjønar fort at brosjyreteksten ikkje kan brukast, men lenge jattar ho berre med han.

Det er altså ei bok med ein irriterande hovudperson. Det kan hovudpersonar gjerne vera, men eg merka at dette òg gjekk utover engasjementet mitt i romanen. 

Guffen er lunken. 

Meir Loe på kulturguffebloggen
Tatt av kvinnen (1993)
Naiv. Super (1996)
L (1999)
Fvonk (2011)

Dyrene i Afrika (2018)
Helvete (2019)
Marit Eikemo et.al.: Smilefjes. Fem samtaler med Erlend Loe (2019)
Forhandle med virkeligheten (2020)

Knut Hamsun: Fra det moderne Amerikas Aandsliv (1889)

Tidleg i 1880-åra var Knut Hamsun to år i USA, og seinare det same tiåret var han der eitt år til. Ved årsskiftet 1888/89 heldt han i København to foredrag om Amerika, og ein forleggjar bad han skriva ei heil bok om korleis han opplevde åndslivet der. Hamsun tok på seg oppdraget og brukte nokre månader på skrivinga. 

Det er tydeleg at boka er skriven for å provosera, og det er kanskje grunnen til at ho er så fornøyeleg. Hamsun kan seia positive ting om USA, men her er det åndslivet han skriv om, og der står det dårleg til:

Sjølv om USA er eit land av innvandrarar, legg dei fleste av seg gamlelandet så fort dei kan. Dei glir lett inn i den vanlege amerikanske oppfatninga at det berre er eitt land som betyr noko. Om litteraturen har han lite positivt å seia - "den prater for meget og føler for lidt". Den einaste forfattaren han verkeleg rosar er Mark Twain, men om Twain skriv han berre nokre liner. Så bruker han over tjue sider på å slakta Walt Whitman, og like mange på å slakta Ralph Waldo Emerson. Han er litt meir positiv til scenekunsten, men ikkje mykje. Og biletkunsten vert òg slakta - her handlar det berre om pengar og ikkje om kunst. 

Han skildrar USA som eit enormt patriotisk land, og det er ikkje vanskeleg å overføra noko av det han skriv til dagens samfunn. Slik sett er det ei alvorleg bok, men Hamsun smør så tjukt på i iveren etter å provosera at det òg er mykje å le av her.

Guffen tilrår. 

Meir Hamsun på kulturguffebloggen
Den gaadefulde (1877)
Bjørger (1878)
Victoria (1898)
Telegrafisten (film, 1993)

Brudeferden i Hardanger (1926)

I sommar las eg romanen Marit Skjølte av Kristofer Janson. Den lokale filmklubben hadde invitert meg til å seia nokre ord før filmen, og i går var den store kvelden komen. Eg snakka mest om romanen, sjølvsagt, og litt om nokre døme frå røynda som kunne minna om skjebnane i filmen. 

Filmen var overraskande god. Dette var rett nok ein nedkorta versjon, om lag halvparten så lang som originalen. Utan at eg har sett den fulle versjonen trur eg at nedkortinga av filmen var gjort på ein fornuftig måte. I boka trur eg midtpartiet, der Marit vert ei meir og meir omsynslaus kvinne, får meir plass, men det poenget tek me jo raskt. 

Familien til Marit skal utvandra. Ho stikk av i siste liten, av di ho vil vera med kjærasten Anders. Dei vert samde om å gifta seg, men han må fyrst vera eit par år vekke frå bygda. Han er brudgom i bryllaupet i tittelen, men Marit er ikkje brur: Han har funne seg ei anna. Han har gifta seg til velstand, men det gjer òg Marit. Dei er bitre fiendar, heilt til dei vert forsona på det som truleg er dødsleiet hans.

Filmen er nasjonalromantisk og vel så det, noko som vert streka under av dei mange scenene frå bryllaupsdagen, der alle går i bunad og der det er nok av fjord og fjell. Det lever me godt med. Det er ein stumfilm, slik at det verkar som om skodespelarane må bruka ansiktet (endå) meir. Aase Bye er finfin som den unge Marit, og scena frå bryllaupsdagen til Anders, der det gradvis går opp for Marit kva som skjer, er stor.

Guffen tilrår. 

Jon Fosse: Vaim (2025)

Det er litt artig: To dagar etter at denne boka kom i handelen dukkar det opp meldingar om eller bilete av Vaim på BlueSky (der eg er) eller på Instagram (der eg slettes ikkje er). Det er litt artig at me er mange som ventar på nye bøker av Fosse, og som kjøper dei så fort me får sjansen. 

Dette er ei finfin bok. Det er ikkje vanskeleg å skjøna at det er Fosse som skriv - me er ute på vestlandskysten, det er eit suggererande språk, og her finst ikkje punktum. 

Denne gongen handlar det om den oppdikta staden Vaim. Romanen har tre delar, og kvar del har ein eigen forteljar. Som lesarar bør me ikkje knyta oss for tett opp til dei - både den fyrste og andre forteljaren døyr før boka er slutt.

Det er tre menn som fortel. Dei er alle av det forsiktige slaget, medan kvinna dei fortel om er meir driftig. Forteljar nummer ein, Jatgeir, har kalla båten sin opp etter Eline, ei han var forelska i for lenge sidan. Ein kveld han er langt heimefrå kjem ho til båten hans og bed han hjelpa ho å rømma. Forteljar nummer to, Elias, var den einaste Jatgeir hadde kontakt med i Vaim, før Eline flytta inn hjå han. Ho vart ein kile mellom dei to, og han er ein av dei siste i grenda som før høyra at Jatgeir er død. Forteljar nummer tre, "Frank", fortel om korleis Eline tvinga seg inn i livet hans for lenge sidan. Eline henta han til Vaim etter at Jatgeir døydde, men no er både ho og Elias døde òg. 

Det er mykje død her, altså, men her er òg ting å smila av. Og her er sjølvsagt ting å verta djupt rørt av. Med enkle ord seier igjen Fosse meir enn me andre greier. Det er vel berre å førebu seg på å stå i kø når neste bok i Vaim-trilogien kjem.

Guffen tilrår.

Meir Fosse på kulturguffebloggen
Raudt, svart (1983)
Stengd gitar (1985)
Blod. Steinen er (1987)
Naustet (1989)
Flaskesamlaren (1991)
Bly og vatn (1992)
To forteljingar (1993)
Prosa frå ein oppvekst (1994)
Gitarmannen (1997)
Eldre kortare prosa (1998)
Morgon og kveld (2000)
Det er Ales (2004)
Melancholia (2004)
Leif Zern: Det lysande mørket (2005)
Andvake (2007)
Cecilie N. Seiness: Jon Fosse. Poet på Guds jord (2009)
Jente i gul regnjakke (2009)
Olavs draumar (2012)
Soga om Fridtjov den Frøkne (2013)
Kveldsvævd (2014)
Eskil Skjeldal og Jon Fosse: Mysteriet i trua (2015)
Morgon og kveld (Nationaltheatret, Oslo, 4.12.2015)
Det andre namnet (2019)
Eg er ein annan (2020)
Eit nytt namn (2021)
Kvitleik (2023)
I svarte skogen inne (Det Vestnorske Teateret, Bergen, 2.6.2023)
Jan H. Landro: Jon Fosse. Djupt og enkelt (2022)
Mor og barn (Det Vestnorske Teateret, Bergen, 28.2.2025)
Asle og Alida (Grieghallen, Bergen, 4.4.2025)

Kjersti Anfinnsen: Dødsverk (2025)

Bok nummer tre i ein trilogi. Eg har ikkje lese den fyrste boka, men slik eg forstår det er bøkene rimeleg frittståande. Dei tre bøkene handlar alle om den pensjonerte kirurgen Birgitte Solheim. I denne boka ligg ho på det aller, aller siste, og boka er fortalt frå hennar ståstad. Ho trivst ikkje spesielt godt.

Det er eit varmt og velskrive portrett av ei døyande kvinne. Ho er på ein aldersheim utanfor Paris. Ho er ferdig og nøgd, og ho vil mest av alt døy. Ho er svært observant, ho ser alt som skjer rundt seg, og ho forstår det som skjer. 

Eg har, av ulike grunnar, sett korleis eldreomsorga ikkje fungerer i heimkommunen min. Dei som kjem på heimebesøk gjer ein kjempejobb; dei som sit i kommune-administrasjonen og legg premissane for arbeidet bør ikkje vera like nøgde. Eg tenkte mykje på dette då eg las boka, og vart vel overtydd om at det ikkje freistar å verta så gamal at eg treng hjelp heile tida. Slik sett har eg noko til felles med Birgitte.

Guffen tilrår.

Meir Anfinnsen på kulturguffebloggen
Øyeblikk for evigheten (2021)

Øyvind Strømmen: Hat. Fortellinger om ytre høyre (2025)

Det er harde tider. Ytre høgre får meir og meir makt, både i Europa og andre stader. Skremmande nok er utsegner og påstandar som var uakseptable for berre få år sidan, heilt aksepterte no. 

I denne boka tek Øyvind Strømmen føre seg land etter land. Han fortel om demonstrasjonar, han fortel om attentat, og han fortel om politikarar frå dei ulike landa. Det er mest i Sør- og Aust-Europa, og han er sjølvsagt òg innom USA. Han skriv nøkternt, kanskje for nøkternt, og får godt fram korleis ting går gale. Det handlar mykje om framandhat, sjølvsagt.

Det er ei god bok, som òg er skremmande. Det har liksom ingenting å seia at me gong etter gong ser døme på høgrevridd terror; det dukkar stadig opp nye. Nye terroristar, nye politikarar.

Eit land han ikkje skriv om er Noreg. Det hadde vore interessant å sjå kva tankar han har om det som skjer her. Visst har her vore høgreekstrem terror, men dei politiske partia han skriv om i andre land ligg endå lengre ute på høgrevingen enn Framstegspartiet. 

Guffen tilrår. 

Scarface (1983)

Tony Montana kjem til Florida frå Cuba rundt 1980. Castro har opna opp for at mange kriminelle cubanarar kan reisa til USA, og Montana er ein av dei. Saman med venen Manny Ribera drøymer han om å verta rik, og det fører dei inn i den amerikanske underverda. Her handlar det mest om å smugla kokain inn i landet, og dei får jobb for Frank Lopez, ein lokal narkokonge. Dei vert viktige for han, men det er ikkje stort nok for Montana: Han tek over alt, både kokain-handelen og kona til Lopez. 

Montana og Ribera er heilt ulike. Ribera er sjarmerande og taktisk; Montana er tverr, innestengt og har store humørsvingingar. Montana vil eiga og kontrollera alt og alle, og dette får katastrofale fylgjer når Ribera forelskar seg i syster til Montana - ei syster han ikkje har mykje kontakt med. 

Filmen er noko ujamn. Fram til Montana får kontroll over kokainhandelen, altså fram til han vert velståande, fungerer filmen godt. Men etterpå: Det heile vert litt klisjefylt, og slutten på filmen, der Montana sit heilt åleine på kontoret sitt med ein haug kokain på skrivebordet, samstundes som huset vert storma av eit titals personar som vil drepa han, er nesten til å le av. Montana finn fram eit automatvåpen og forsvarar seg altfor, altfor lenge.

Guffen er lunken.