Bugonia (2025)

Ein kan seia mykje bra om internett, men det er òg lett å seia noko mindre bra om det. Kven som helst kan publisera kva som helst, utan tanke på at enkle sjeler kan tru på det som står der. At nokre aviser framleis held seg med kommentarfelt er uforståeleg, sjølv om all svadaen som vert skrive der bleiknar mot mykje anna som finst på nettet.

Hovudpersonen i denne filmen, Teddy, har lese på nettet at det finst aliens på jordkloden. Dei vert kalla andromedanarar, og dei er her for å ta over kloden. Michelle Fuller, direktør i Auxolith, eit firma i nabolaget som lagar medikament, er til dømes ein slik andreomedanar, og saman med Don, syskenbarnet sitt, kidnappar Teddy Fuller. Ho er medvitslaus, og dei bind ho fast til ei seng i kjellaren. 

Teddy snakkar heile tida til Fuller som om ho er eit romvesen. Ho nektar sjølvsagt, men han gjev seg ikkje. Det får etter kvart tragiske resultat. 

Det er ein finfin film. Dei to som spelar Teddy og Fuller, Jesse Plemons og Emma Stone, er strålande kvar for seg, men ekstra gode når dei har scener saman. Filmen har godt tempo, gode og truverdige dialogar, og er smakfullt filma.

Guffen tilrår. 

Kjersti Annesdatter Skomsvold: Hun er levende (2025)

Tittelen på denne romanen fortel litt om kva Skomsvold vil få til: Ho skriv om si eiga oldemor, Elise, og ho bruker det vesle ho veit om livet hennar og skriv fram eit portrett av ho. Forfattaren dukkar ofte opp i teksten, ho minner om at ho ikkje kan vita om det var akkurat slik eller sånn dette skjedde. Slik er det jo, dette er jo ein roman. Og sjølv om det skulle vore sakprosa, er det jo ikkje slik at me veit om dei som levde for nokre generasjonar sidan. Og kvinnene veit me som regel endå mindre om - denne oldemora var fødd i 1880, og på den tida var det mennene som var dei synlege.

Elise var fødd i 1880. Ho var berre eit born då faren døydde. Kanskje var det ein av grunnane til at ho nokre år eldre, framleis skuleelev, knyter seg altfor tett opp til læraren sin. Ho var 17 år gamal då ho gifta seg, og romanen fortel om dei mange borna ho fekk. Nokre vaks opp, andre døydde tidleg. Kanskje dette var grunnen til at dei av etterkomarane som hugsar ho seier at ho var streng. 

Skomsvold fortel historia på ein fin og elegant måte. Planen hennar er å skriva liknande portrett av dei tre andre oldemødrene sine, og det er bøker eg ser fram til å lesa.

Guffen tilrår. 

Meir Skomsvold på kulturguffebloggen
Jo fortere jeg går, jo mindre er jeg (2009)
Monstermenneske (2012)
33 (2014)
Kjersti Annesdatter Skomsvold leser Aksel Sandemose (2017)
Barnet (2018)
Den andre forsvinninga (2019)
I dag jeg, i morgen du (2020)
Agnes natt og dag (2021)
Syke søster (2023)

Pat Gilbert: Passion is a Fashion. The Real Story of the Clash (2004)

På slutten av 70-åra, omtrent då eg oppdaga god musikk, var The Clash ei av gruppene eg høyrde mest på. Eg har ei kjensle av at det var omtrent rundt då London Calling kom ut, altså seint i 1979. Det var den tredje av fem plater dei gav ut, og det er framleis den mest vellukka. (Ja, eg veit at det kom ei sjette plate, men den er det jo ingen som reknar med.)

Denne boka fortel historia deira på ein glimrande måte. Gilbert har intervjua dei fire i bandet, men han har òg intervjua enormt mange andre. Han har full kontroll over det som skjer, han dreg liner til andre sjangrar og plater, og han vekslar mellom samtid og fortid. Når han introduserer dei fire i bandet skriv han fyrst om korleis dei har det no (altså i samtida), før han går tilbake til oppveksten deira. (Og ja, eg veit at det var fleire enn dei fire i bandet, men dei er det jo ingen som reknar med.)

Dei fire er like, men òg ulike. Joe Strummer er den ordrike, som vert ein slags ideolog. Mick Jones er komponisten og musikaren, som gradvis oppfører seg meir og meir som ei stjerne. Paul Simonon er han som med i bandet av di han såg bra ut, og som etter kvart vart ein habil bassist. Topper Headon er den usannsynleg gode trommeslagaren, som vart sparka av di han brukte for mykje dop, og som seinare sa at det han angra på var at han aldri fekk vist kor god trommeslagar han kunne vorte.

Guffen tilrår. 

Meir The Clash på kulturguffebloggen
Bob Gruen: The Clash (2002)
Marcus Gray: Route 19 revisited. The Clash and the making of London Calling (2011)
Frode Grytten: Brenn huset ned (2013)
Micajah Henley: Sandinista! (2024)

Bjørn Rongen: Toget over vidda (1956)

Dei siste månadene har eg brukt ein del tid på å rydda ut leilegheita etter ein slektning som døydde i sommar. Den fyrste delen av ryddinga gjekk eg gjennom bokhyllene hans, og det var ein relativt kjekk jobb: Han hadde svært mange gode bøker, og svært mange bøker eg kunne tenkja meg å lesa. Denne boka var ei av dei eg tok med meg. Rongen var frå Evanger, han var altså ein relativt lokal forfattar, og han er omtala i både Nynorsk litteraturhistorie og Norsk biografisk leksikon, så det var grunn til å tru at dette ville vera verdt bryet. Han brukte både bokmål og nynorsk i forfattarskapen sin; denne boka er skriven på bokmål.

Det var det ikkje. Boka hentar haldninga frå tida då det skulle byggjast jarnbane over Hardangervidda. Me møter mange av dei såkalla rallarane - dei som bygde Bergensbanen. Nokre av dei får større plass enn andre, kanskje spesielt Ivar Hagen og Johan Svenske. Begge har vore med nokre år, begge er kjende av mange, og begge er gode arbeidskarar. Begge har (eller får) ein kjærast, og begge er heiderskarar. Rundt dei vrimlar det av folk, som får større eller mindre plass i romanen. Svært få av desse, inkludert kjærastane til Ivar og Johan, er spanande personar.

Rongen bruker mykje tid på å skildra arbeidsmåtar og utfordringar dei møter på høgfjellet. Det kan nesten verka som om det har vore viktigare for han enn å skriva ei god bok. Det er ofte keisamt, det er ikkje mykje fart i språket, og det er ei bok det ikkje er lett å seia noko positivt om. Det er den fyrste boka i ein trilogi, men eg vert nesten overraska dersom eg finn ut at eg skal halda fram med del to og tre.

Guffen kan ikkje tilrå dette.

Trygve Bratteli: Fange i natt og tåke (1980)

Eg trur dette var den fyrste norske boka eg hugsar at vart omtalt som ein bestseljar - det vart selt bortimot 200 000 eksemplar av boka. For åtte år sidan kåra den faglitterære forfattarforeininga boka til den beste biografiske/sjølvbiografiske som er gjeven ut i Noreg. At boka selde mykje er forståeleg - Bratteli hadde nyleg vore ein rimeleg populær statsminister, og det var berre tjuefem år sidan den andre verdskrigen var over. At NFFO rangerte boka så høgt er derimot vanskeleg å skjøna.

Boka er ikkje nokon full sjølvbiografi. Bratteli skriv om dei tre åra frå juni 1942 til mai 1945. I juni 1942 vart han arrestert i Kristiansund, der han arbeidde som snikkar; i mai 1945 kom han attende til Noreg etter å ha vore fengsla i tre år. Dei to siste åra sat han i fleire tyske konsentrasjonsleirar, og det er dei skildringane som dekkjer det meste av boka.

Det er grusomme skildringar, sjølvsagt. Han skriv om korleis det tek forbausande kort tid før han (og dei andre fangane) vert vane med å sjå medfangar verta banka eller drepne. Han skriv om matmangel, og om dei mange samtalane om kva som skulle vera det fyrste måltidet dei åt etter freden. Han skriv om sjukdom. Han skriv om vener som døyr. Han skriv om valdelege tyskarar; han skriv om godhjerta tyskarar.

Og desse skildringane er viktige. Men samstundes er dei skrivne på ein rettfram og enkel måte. Det kan vera eit medvite verkemiddel; det kan vera at han vil ha fram kontrasten mellom det enkle språket og den ekstreme valden, men likevel: Det vert ei bok heilt på det jamne. Det hjelper ikkje at teksten har opplagte feil. Ein stad står det at Hitler hadde gebursdag på den franske nasjonaldagen. Og kor mange av dei norske fangane som overlevde opphaldet i Natzweiler har boka tre versjonar av. Ein stad står det at 267 av 504 overlevde. Ein annan stad står det at 238 av 504 overlevde. Og ein tredje stad står det at 240 av 500 overlevde.

Guffen er lunken.

Uli Hesse: Tor! (2003)

Ein av blurbane frampå denne boka seier at denne boka er without question the most entertaining historical football book ever written. Det er kloke ord. Det er underhaldande, men det er òg innsiktsfullt. Boka er kronologisk bygt opp, men måten Hesse disponerer kapitla på er eksemplarisk. Dei av oss som ikkje kjenner alle detaljane i historia frå før vert stadig overraska over uventa hendingar.

Der er mykje å ta av. Bundesliga vert i dag rekna som ein av dei fem store ligaane i Europa, men det var ikkje før i 1963 at Tyskland fekk ein nasjonal liga. Fram til dess var det fleire regionale ligaer, og så lenge Tyskland var delt i Aust og Vest var det sjølvsagt òg to ligaer. Hesse vekslar mellom å skriva om ligafotball og landslagsfotball, og noko av det som gjer forteljinga så god er at det vekslar mellom opp- og nedturar. 

Men Hesse har altså òg eit godt auge for dei fargerike personane og dei gode historiene. Han skriv om korleis Bayern München lenge har vore det minst populære klubblaget i Tyskland, på same måte som Manchester United har vore det i England. Dei to laga møttest i Meisterliga-finala i 1999, og Hesse fortel om ein annan journalist som såg kampen i ein fotball-pub i Berlin: Halvparten av dei som var der var engelske og heia på Bayern München; dei tyske som var der heia på Manchester United. Han fortel om då Stefan Effenberg vart overtalt til å gjera comeback på landslaget før VM i 1998. Han fekk med seg to kampar før han melde frå at dette gadd han ikkje likevel.

Boka har kome i fleire, oppdaterte utgåver: Den eg las var frå 2022.

Guffen tilrår.

Meir fotball på kulturguffebloggen
Odd Iversen og Odd Vanebo: Fotball er mitt liv (1975)
Andreas Hompland: Sogndal e laget (1982)
Jon Haaland: Tommy (1982)
Ola Chr. Nissen: Mini (1992)
Paul McGuigan og Paolo Hewitt: The Greatest Footballer You Never Saw (1997)
John Aizlewood: Playing At Home (1998)
David Peace: The Damned United (2006)
Jonathan Wilson: Inverting the Pyramid (2008)
Zlatan Ibrahimovic og David Lagercrantz: Jeg er Zlatan (2011)
Simon Kuper: The Football Men (2011)
Rob Smyth og Georgina Turner: Jumpers for Goalposts (2011)
Rob Smyth, Leif Eriksen, Mike Gibbons: Danish Dynamite (2014)
Rob Smyth og Scott Murray: And Gazza Misses the Final (2014)
Martin Fletcher: 56. The Story of the Bradford Fire (2015)
Diego Maradona (2019)
Steffen (2020)
Alfred Fidjestøl: Mine kamper (2020)
Nils Henrik Smith: 11 meter (2020)
Nils Henrik Smith: Entusiasme og raseri (2021)
Fever Pitch! The Rise of the Premier League, sesong 1 (2021)
Alt for Norge (2021)
FIFA Uncovered (2022)
Fever Pitch! The Rise of the Premier League, sesong 2 (2023)

Og litt Arsenal på kulturguffebloggen
The Gooner (1987-)
Nick Hornby: Fever Pitch (1992)
Fynn og Whitcher: Arsènal (2009)
Peter Storey: True Storey (2010)
Andrew Mangan (red.): So Paddy Got Up (2011)
Philippe Auclair: Thierry Henry. Lonely at the Top (2012)
Dennis Bergkamp: Stillness and Speed (2013)
Patrick Barclay: The Life and Times of Herbert Chapman (2014)
Mangan og Allen: Together (2014)
Fynn og Whitcher: Arsène and Arsenal (2014)
Amy Lawrence: Invincible (2014)
Tony Adams: Sober (2017)
Alan Smith: Heads Up (2018)
Amy Lawrence: 89 (2019)
Arsène Wenger: My life in Red and White (2020)
Arsène Wenger. Invincible (2021)

A-laget, sesong 2 (2025)

Dette er framleis ein fin serie, men denne sesongen var ikkje like bra som den fyrste. Det trur eg det er to grunnar til: Det er ikkje like nytt, noko av nyhendeverdien er vekke. Det er likevel viktigare at dei ikkje har like spanande gjestar denne gongen. Eg veit ikkje korleis utveljinga vert gjort, men til dei neste sesongane er det fint om ein ikkje tenkjer på å hanka inn dei største kjendisane.

Det er flott at Erling Braut Haaland, som truleg er den best kjende nordmannen i dag, tek seg tid til å vera med på dette, men det vert fort tydeleg at han ikkje har så mykje spanande å seia. Verre vert det når Sophie Elise dukkar opp - den episoden gjekk så mykje på tomgang at eg berre såg halvparten. Også episoden med oppdrettsarvingen Gustav Witzøe var relativt livlaus. 

Då er det langt meir interessant å sjå og høyra Chirag Patel (frå Karpe) og Atle Antonsen. Dei har historier å koma med, og her fungerer alt betre. 

Men dei verkelege stjernene er jo dei som intervjuar. Nokre er meir ekstroverte enn andre, men det osar likevel sjarm av dei aller fleste. 

Guffen er lunken.