Thom Hatch: The Last Outlaws (2013)

Butch Cassidy og The Sundance Kid var leiarar i The Wild Bunch, ein gjeng bandittar som rana nokre tog og nokre bankar (i tillegg til nokre mindre spektakulære ran). Frå 1889 til 1900 var dei aktive i heimlandet USA, i det fyrste tiåret etter hundreårsskiftet var dei to leiarane aktive i Argentina og Bolivia. Eg kjenner dei frå Morgan Kane-bøker eg las for lenge sidan, og for ein film eg har sett eit par gonger. Både Kane-bøkene og filmen har oppdikta element; denne boka prøver å fortelja den verkelege historia.

Det er ikkje så lett. Det kan vera krevjande nok å få på plass fakta om vanlege folk som levde i USA for meir enn hundre år sidan; det vert endå meir krevjande når det er snakk om bandittar som prøvde å halda seg skjult. Dei to var i tillegg levande legender, som der vart dikta mange historier om. Dei fekk skulda for fleire ran enn dei dei faktisk hadde gjennomført. Dei tok (truleg) liva sine etter at eit ran gjekk gale, og huset dei var i vart omringa av soldatar, men ingen såg lika, og ingen amerikanarar greidde å finna nokon truverdige vitne til det som faktisk hadde skjedd. Både slekt og andre hevda seinare at dei hadde fått besøk av minst éin av dei to fleire tiår seinare. Det var heller ikkje uvanleg at nokre, fleire tiår etter at dei to tok liva sine i 1908, hevda at dei faktisk var Butch Cassidy. Eller The Sundance Kid.

Boka er fengande. Hatch fortel godt om oppvekst, om det frie livet som cowboy, om korleis dei samlar ein laus gjeng likesinna rundt seg, og om korleis dei har fleire gøymestader i fjella vest for prærien. Etter at større og større område vert busette, og styresmaktene aukar innsatsen for å få fanga dei, emigrerer dei to til Argentina, der dei ei tid lever som bønder. Begge to var prega av oppveksten i sterkt religiøse miljø, og sjølv om dei ikkje kvidde seg for å rana store verksemder som bankar eller gruveselskap, rana dei aldri frå privatpersonar. Dei hadde òg eit ideal om at det ikkje skulle gå liv tapt i rana deira, og sjølve drap dei ingen før dei emigrerte. Dei var òg folk ein kunne inngå avtale med, også sheriffar visste at begge to stod ved lovnader dei hadde gjeve.

Her er mange gode historier i boka. Den beste må vera ein eg trudde var oppdikta då eg såg han i filmen. Under eit togran er vogna med verdisaker låst, og vakta på innsida vil ikkje sleppa dei inn. Dei sprengjer vogna opp, men bruker altfor mykje dynamitt. Vakta vert merkeleg nok ikkje skadd. Nokre år seinare, under eit anna togran, gjentek soga seg, bortsett frå at vakta slepper dei inn då dei truar med å bruka dynamitt. Det viser seg at det er same vaktmannen.

Guffen tilrår.

Relatert på kulturguffebloggen
Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969